Publicystyka - ngo.pl

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) wprowadziła pojęcie obszaru funkcjonalnego (OF). Związane jest to z przechodzeniem od podejścia sektorowego do zintegrowanego podejścia terytorialnego (integrated territorial approach). Charakteryzuje się ono ukierunkowaniem na wykorzystanie endogenicznych (lokalnych) potencjałów terytoriów określonych funkcjonalnie, integracją działań publicznych w wymiarze przestrzennym oraz wielopoziomowym systemem zarządzania. Obszar funkcjonalny KPZK definiuje jako „zwarty układ przestrzenny składający się z funkcjonalnie powiązanych terenów, charakteryzujących się wspólnymi uwarunkowaniami i przewidywanymi, jednolitymi celami rozwoju”.

Nie wnikając w całą typologię obszarów funkcjonalnych można wyróżnić dwa podstawowe OF: miejskie i wiejskie. W miejskich są to stolice województw, obszary regionalne (100-300 tys. mieszkańców, subregionalne (50 -100 tys. mieszkańców) i lokalne (poniżej 50 tys. mieszkańców).

Funkcjonalne obszary wiejskie dzieli się na: uczestniczące w procesach rozwojowych (bliższe dużych miast) oraz wymagające wsparcia procesów rozwojowych.

Przykładem miejskiego Obszaru Funkcjonalnego i powiązań funkcjonalnych może być 30-tysięczne miasto, otoczone przez gminy wiejskie. Miasto jest miejscem zatrudnienia i robienia zakupów dla mieszkańców całego OF, czyli także dla gmin z otoczenia miasta. Zapewnia ono wybrane usługi publiczne (np. edukacja – szkoły średnie, zdrowie – szpital, kultura – kino, sport – basen).

Mieszkańcy terenów otaczających miasto swoje miejsce zamieszkania traktują często jedynie jako sypialnię, ale korzystają także z usług dostarczanych przez instytucje zarządzane przez władze gmin, w których mieszkają (np. usługi komunalne – dostarczanie wody, odbiór odpadów, edukacja – szkoły podstawowe, przedszkola).

Z kolei mieszkańcy miast z jego otoczenia wykorzystują miasta jako miejsce wypoczynku. Usługi dla mieszkańców dostarczają samorządy różnego szczebla (dla szkół podstawowych i gimnazjów organem prowadzącym jest gmina, a dla średnich powiat; ośrodki zdrowia najczęściej są gminne, a szpitale powiatowe; za wspieranie bezdomnych odpowiada gmina, a za niepełnosprawnych powiat; z bezrobociem walczy Powiatowy Urząd Pracy, a wspiera ubogich, często z powodu braku pracy, gmina). Zapewne takich powiązań można by było jeszcze wskazać wiele.

Podczas programowania sposobu interwencji, czyli metody wydawania środków unijnych w okresie 2014-2020, dla obszarów funkcjach zaproponowano Zintegrowane Podejście Terytorialne. Zintegrowane oznacza, że podejmowane za środki unijne działania powinny oddziaływać na cały obszar funkcjonalny (np. sieć dróg rowerowych przebiegająca przez wszystkie gminy OF lub inwestycje kulturalne służące wszystkim mieszkańcom OF, czy działania zapewniające kompleksowe rozwiązania np., wybudowanie świetlicy i jej prowadzenie). Dlatego dla ZPT zaplanowano korzystanie z wielu funduszy (w skrócie: twardych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i miękkich z Europejskiego Funduszu Społecznego). Realizacja Zintegrowanego Podejścia Terytorialnego ma się odbywać poprzez dwa mechanizmy: Zintegrowane Inwestycje Terytorialnie (ZIT) i Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS). Takie rozwiązanie sugeruje Unia Europejska.

W Umowie Partnerskiej (UP) przewidziano zastosowanie obu mechanizmów.

ZIT, jak sama nazwa wskazuje, skupia się głównie na inwestycjach w obszarach funkcjonalnych miasta. Do utworzenia ZIT konieczne jest tylko porozumienie samorządów wchodzących w skład obszaru funkcjonalnego, w którym ma być zastosowany instrument i opracowanie wspólnej dla całego OF strategii rozwoju. Temat inwestycji wynika ze strategii, która powinna być opracowana dla OF. Za jej opracowanie odpowiadają prezydenci miast. Zgodnie z zapisami UP, ZIT jako mechanizm może być wykorzystany do każdego z typów miejskich OF. ZIT dla stolic województw jest obligatoryjny i narzucony w Umowie Partnerskiej. Natomiast wdrożenie ZIT dla innych miejskich OF uzależnione jest od wpisania ich do Regionalnych Programów Operacyjnych. I tak na Mazowszu mamy dwa poziomy: ZIT dla obszaru funkcjonalnego Warszawy oraz 6 ZIT dla obszarów funkcjonalnych miast regionalnych i subregionalnych (nazwane Regionalnymi Inwestycjami Terytorialnym). A np. w kujawsko-pomorskim zaplanowano także ZIT na poziomie lokalnym w oparciu o stolice powiatów.

W skrócie mamy następujący mechanizm: jest obszar funkcjonalny dla miasta, samorządy porozumiewają się o współpracy, opracowują strategie, w której zaplanują inwestycje dotyczące całego obszaru funkcjonalnego i dostają pieniądze na jej wdrażanie.

Podobnie jest w RLKS. Jest obszar funkcjonalny, przygotowuje strategię i dostaje środki na jej wdrażane na cały okres finansowania. Zasadnicza różnica pomiędzy ZIT a RLKS tkwi w metodzie przygotowania i wrażania strategii. W ZIT mam tylko samorząd, a dla RLKS konieczne jest utworzenie partnerstwa trójsektorowego złożonego z przedstawicieli samorządu, organizacji społecznych i przedsiębiorców.

PRZYGOTOWANIE I WDRAŻANIE STRTEGII NA RZECZ ROZWOJU LOKALNEGO JEST KLUCZOWYM ELEMENTEM W OBU MECHANIZAMACH ZIENTEGROWANEGO PODEJŚCIA TERYTORIALNEGO.

O wykorzystaniu RLKS jako mechanizmu działającego na rzecz rozwoju społeczności lokalnej decydują Zarządy Województw. W Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Mazowieckiego nie wpisano RLKS. W dokumencie zapisano, że w zamian proponuje się Projekty Partnerskie (PP). Nie mają one nic wspólnego z RLKS.

PP nie dotyczą partnerstwa trójsektorowego i nie są związane z działaniami wynikających ze strategii rozwoju jakiegoś obszaru. A te dwa zagadnienia to istota RLKS, zgodnie z którym trzy sektory – samorządowy, gospodarczy i społeczny wspólnie analizują problemy/bariery w rozwoju społeczności lokalnej, wskazują na sposoby rozwiązywania tych problemów i kierunki rozwoju lokalnego, a potem samodzielnie realizują zidentyfikowane działania.

Propozycja ujęta w RPO WM dotyczy partnerstw projektowych, zawiązywanych jedynie do realizacji konkretnego projektu lub tworzonych na rzecz spełnienia wymagań konkursowych. Tak było w obecnym okresie programowania, gdzie za partnerskie projekty dostawało się dodatkowe punkty. Przy czym po zakończeniu projektu partnerstwo przestawało funkcjonować. Takie budowanie partnerstwa pod konkurs miało jeszcze jedną cechę. Bardzo często nie wynikało ono z systematycznej współpracy przy diagnozowaniu problemów lokalnych i tworzenia wspólnych działań zmierzających do ich rozwiązania. Były to działania ad hoc realizowane pod konkretny konkurs.

Przy podejmowaniu decyzji dotyczącej wdrażania lub nie RLKS ważna powinna być refleksja, co po 2023 roku, kiedy skończą się w zasadniczy sposób środki UE. Wydaje się, że jedynie RLSK jest w stanie zapewnić trwałą zmianę w podejściu do rozwoju terytorialnego, w której aktywnie będą ze sobą współpracowały trzy sektory. Proponowane Projekty Partnerskie takiej trwałej zmiany prawdopodobnie nie wprowadzą.

Bardzo ważnym elementem RLKS jest zaangażowanie w jego wdrażanie sektora gospodarczego, całkowicie pominiętego w podejściu zaproponowanym przez IZ RPO.

Na samym początku dokumentu projektu RPO WM na stronie 9 w rozdziale ”Diagnoza wyzwań, potrzeb i potencjałów obszarów/ sektorów objętych programem” w sekcji pod nazwą „innowacje i przedsiębiorczość” znajduje się zapis: „Na Mazowszu przedsiębiorstwa nie wykazują znaczącego zainteresowania klastrami ani inicjatywami klastrowymi, co wynika z bierności przedsiębiorców oraz niskiego poziomu zaufania społecznego”. Wniosek wydaje się trafny w 100%. Zaufanie społeczne jest niezbędne nie tylko w rozwiązywaniu problemów o charakterze społecznym związanych z włączeniem społecznym, walką z bezrobociem itp. Jest niezbędne dla rozwoju gospodarczego Mazowsza, dla innowacyjności i przedsiębiorczości. Ale zaufania społecznego nie zbuduje sam Marszałek i urzędnicy w Warszawie. Zaufanie społeczne trzeba przede wszystkim budować na szczeblu lokalnym – wśród ludzi. To codzienne spotkania, dyskusje, wspólne rozwiazywanie problemów. To gwarantuje Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność. Odrzucenie tego instrumentu spowoduje, że cele RPO WM wyznaczone w gospodarczych priorytetach będą trudniej osiągalne.

1. Uniemożliwiają strategiczne podejście do rozwoju społeczności lokalnych

3. Nie są w pełni partnerskie – nie włączają w sposób trwały do działania na rzecz społeczności lokalnej sektora gospodarczego.

Niedawno Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju opublikowało zasady realizacji instrumentu Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (link)– miejmy nadzieję, że określenie tych zasad zachęci urzędy marszałkowskie do uwzględniania go w pełnej formie w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych na okres 2014-2020.

Autorem tekstu jest Grzegorz Grabowski, reprezentujący Zielonkowskie Forum Samorządowe.