Publicystyka - ngo.pl

Słowa "spotkamy się w sądzie" brzmią jak groźba. Sam proces, nawet gdy jesteśmy pewni swego, może być ogromnym obciążeniem i stresem. Chyba nikt z nas nie chciałby znaleźć się w sądzie. 

Jednak sądy są nam potrzebne. Po pierwsze potrzebujemy bezstronnego arbitra w sporach z państwem. Od każdej decyzji organu administracji publicznej powinniśmy móc się odwołać (służą do tego sądy administracyjne), a każde oskarżenie wobec nas powinno być rozpoznane przez bezstronnego arbitra (powinny być nim sądy karne). O tym jak ważne jest dobrze działające sądownictwo przekonał się także każdy, kto nie był w stanie dojść do porozumienia z innym człowiekiem lub firmą. Jeśli musimy wyegzekwować swoje prawa (np. konsumenckie, pracownicze, rodzicielskie) czasem nie pozostaje nam nic innego, jak skierować sprawę do sądu (cywilnego, pracy lub rodzinnego). 

Dzięki temu, że naszą sprawą może zająć się sąd, mogą być zaspokojone nasze głębokie potrzeby: bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Potrzeba bezpieczeństwa należy do potrzeb biologicznych, znajdujących się nisko w piramidzie potrzeb Maslowa. Już sama obawa o to, że możemy zostać czegoś cennego pozbawieni wywołuje u nas stres i poczucie dyskomfortu. Sądy służą więc redukcji ryzyka utraty przez nas wolności, własności, pracy, czy kontaktu z bliskimi. Potrzeba sprawiedliwości sprowadza się do tego, aby decyzje, które mają znaczenie dla naszego życia nie były podejmowane arbitralnie, ale po wysłuchaniu naszego stanowiska, z uwzględnieniem wszystkich reguł i okoliczności, w sposób niezależny i bezstronny, w przejrzystej i zrozumiałej procedurze.

Najważniejsza ustawa obowiązująca w Polsce, czyli Konstytucja, w artykule 45 obiecuje każdemu prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Ponadto sąd, który naszą sprawę rozpatrzy powinien być właściwy do rozpatrzenia danej sprawy, niezależny, bezstronny i niezawisły.

Na przestrzeganie każdej z reguł prawa do sądu składa się bardzo wiele elementów. W celu zagwarantowania sprawiedliwego rozpoznania sprawy powstały całe kodeksy postępowania przed sądami. Żebyśmy byli spokojni, że sędzia rozpoznający naszą sprawę jest niezawisły ma on zagwarantowaną niezależność w orzekaniu - podlega tylko swojemu sumieniu i ustawom - oraz pewność zatrudnienia - sędziowie powoływani są na całe życie, a urzędu może ich pozbawić wyłącznie inny sąd.

Oczywiście w rzeczywistości realizacja tych reguł może pozostawiać wiele do życzenia. Wtedy zagrożone jest nie tylko nasze prawo do sądu, ale także rozmaite prawa, które prawo do sądu ma za zadanie chronić. Dlatego tak ważne jest monitorowanie przestrzegania prawa do sądu.

Monitoring to systematyczne badanie prawa w celu poprawy jego treści lub sposobu stosowania. W ramach monitoringu prawa może być brane pod uwagę jego stanowienie, treść i sposób realizacji. Szczególnie ten ostatni element, czyli działanie prawa w praktyce, stanowi ważny obszar zainteresowania. Sama treść przepisów może dawać nam złudne poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Bez monitorowania, jak w rzeczywistości są realizowane nasze prawa, pomijamy jego ostateczny cel - uczynienie naszego życia lepszym.

Na szczęście społeczeństwo jest coraz bardziej świadome i krytyczne wobec tego, jak stanowione i stosowane jest w naszym kraju prawo. Istnieją także liczne organizacje, które monitorują przestrzeganie prawa w wielu obszarach, także obszarach samego prawa do sądu. Wśród nich znajduje się Fundacja Court Watch Polska. Przegląd monitorowanych przez nią obszarów, jako inspiracja znajduje się w załączonym pliku opisującym metodologię monitorowania prawa do sądu.

Aspektem prawa do sądu, który wydaje się w Polsce nie znajdować jeszcze wystarczającego zainteresowania jest jego dostępność. Tymczasem przywoływany już artykuł 45 Konstytucji, w którym sformułowane jest prawo do sądu zaczyna się od słowa "każdy".

Badanie dostępności prawa do sądu stwarza bardzo wiele możliwości. Przeszkodą w dostępie mogą być zbyt skomplikowane procedury, koszt postępowań i pomocy prawnej, a nawet odległość sądów od obywateli. 

Jednak dostępność prawa do sądu zaczyna się od dostępności samych sądów - ich budynków, infrastruktury, udzielanych przez nie informacji. Z myślą o osobach ze specjalnymi potrzebami - starszych, mających pod opieką niesamodzielne dzieci, z niepełnosprawnościami - powinniśmy monitorować dostępność budynków i stron internetowych sądów.

Podobnie jak monitoring prawa w innych obszarach, monitoring prawa w zakresie dostępności nie wymaga wykształcenia prawniczego. Dobrze jest jednak znać zasady metodologiczne monitoringu, wiedzieć na co zwrócić uwagę i jakie przepisy obowiązują w badanym obszarze. 

Dla przedstawicieli organizacji społecznych, które chciałyby podnieść dostępność swoich lokalnych sądów poprzez ich monitoring lub spróbować swoich sił w tym obszarze działalności społecznej Fundacja Court Watch Polska wraz z Fundacją Polska Bez Barier przygotowały otwarte szkolenia on-line z metodologii monitoringu prawa oraz zasad dostępności. Żeby wziąć w nich udział wystarczy zgłosić siebie i swoją organizację na stronie projektu "Wspólnie - Dostępnie - Sprawiedliwie": Dowiedz się więcej i zapisz się na szkolenie