Publicystyka - ngo.pl

Od dłuższego czasu prowadzę z różnymi osobami rozmowy na temat potrzeby powołania takiej inicjatywy, która byłaby świadectwem, że są w Polsce osoby, które wierzą w idee spółdzielczości. Jestem przekonany, że głównym przeciwnikiem rozwoju spółdzielczości w Polsce nie jest złe prawo (chociaż umówmy się, że ani prawo spółdzielcze ani ustawa o spółdzielniach socjalnych nie sprzyjają inicjatywom obywatelskim), ale brak wiary w kooperatyzm.

Jesteśmy przesiąknięci przekonaniem, że ludzie są egoistyczni, że chcą tylko wykorzystać okazje, że ufać im to czysta głupota. To samosprawdzająca się przepowiednia. Trzeba temu się przeciwstawić! Ale jak? Najlepsze są dobre przykłady, ale i te nie przekonają niedowiarków, którzy zawsze twierdzą, że „oni muszą COŚ z tego mieć”.

Towarzystwo Kooperatystów powstało w 1905 roku. Nie każdy wie (w każdym razie ja do niedawna nie wiedziałem), że istniało także w czasie II Rzeczypospolitej. I właściwie po co? Ruch spółdzielczy kwitł w najlepsze. Działalność promocyjna i edukacyjna prowadzona była przez związki spółdzielcze, czyli zadanie dla którego kooperatyści organizowali się przed 1914 było już realizowane (np. wydawanie pisma „Społem” przejął związek spółdzielczy).

Jednak Towarzystwo próbowało inicjować dyskusję wewnątrzspółdzielczą – niezależnie od branż, interesów, form organizacyjnych. „Dla Towarzystwa – mówił tuż przed wyborem na Prezydenta RP w 1922 roku Stanisław Wojciechowski – może być obojętna cała technika zamierzeń praktycznych, którą będą prowadziły centrale i związki spółdzielcze, natomiast ważny będzie dla Towarzystwa ten czynnik budowniczy, rewolucjonizujący w teoretycznych dociekaniach dyskusyjnych myśl spółdzielczą wśród członków Towarzystwa”.

Co bowiem dzieje się w dzisiejszym ruchu spółdzielczym? Tradycyjne spółdzielnie próbują obronić status quo. Spółdzielnie socjalne próbują przetrwać w skrajnie trudnych warunkach. Nowe pomysły – jak chociażby kooperatywy spożywców – są jeszcze na bardzo wstępnym etapie instytucjonalizacji. Potrzebna jest – jak w 1905 roku – powszechna zmowa.

Musimy umówić się, że chcemy aby solidarność wygrała z egoizmem, współpraca z konkurencją, wolności z narzuconymi biurokratycznymi regułami. Nie musi to być, jak na początku XX wieku, zmowa powszechna przeciw rządowi, chociaż póki co rząd, nawet gdy daje pieniądze, raczej przeszkadza niż pomaga.

Czy jest nas wystarczająco dużo? Nas, wierzących, że samoorganizacja jest lepsza od koszarowej dyscypliny, że jakości życia nie kupuje się wyłącznie za pieniądze? Bo jeśli tak, warto zrobić ten pierwszy krok i pokazać, że są tacy, którzy chcą spróbować czegoś naprawdę innego.

Załucki – wybitny satyryk lat sześćdziesiątych – w jednej z fraszek obwieszczał: „Chcę zostać uczciwym człowiekiem. Poszukuję wspólnika. Sam się nie będę wygłupiał”. Jednak uczciwym można być w pojedynkę, spółdzielcą już nie. Dlatego warto byłoby poszukać takich chętnych, którzy zechcieliby swoim czasem, ale i pieniędzmi (niedużymi) zamanifestować swoją wiarę w kooperację.

Czy takie podejście jest uzasadnione? Może lepiej po prostu założyć w kilka osób kolejną organizację? Odpowiedź znalazłem w historii… Towarzystwa Kooperatystów. Oto ogłosili oni apel o wsparcie, proponując: „Po otrzymaniu dostatecznej liczby deklaracyj zaprosimy wszystkich, którzy deklaracje złożą, lub wskazane przez nich osoby, celem ostatecznego zakomunikowania im projektu organizacji, uchwalenia go i porozumienia się co do kontroli, jaką składający ofiary nad użyciem złożonego funduszu rozciągnąć zechcą”. Udało się kiedyś może uda się i dziś.

Czytaj więcej felietonów Piotra Frączaka.