Publicystyka - ngo.pl

Problem wykluczenia społecznego jest
niezmiernie rzadko omawiany we wszelkich debatach społecznych i
medialnych. Kwestie związane z pomocą społeczną poruszane są
jedynie przy okazji składania przedwyborczych obietnic, czy w dniu
pracownika społecznego. Zdawać by się zatem mogło, iż jest to
problem marginalny dla naszego społeczeństwa.

Jednak, z danych podanych na stronie MPiPS
wynika, że aż 4 967 548 osób w 2006 roku objętych było wsparciem
instytucji pomocy społecznej, były to osoby z grup zagrożonych
ekskluzją społeczną. Problem marginalizacji dotyczył zatem 1 604
666 rodzin w Polsce! Liczby te wskazują, że problem ten jest
niezmiernie poważny - dotyczy co dziesiątej osoby w naszym
kraju.

Ważne zatem jest, aby pomoc, niesiona tym
rodzinom przez instytucje społeczne była efektywna, aby liczba osób
zagrożonych ekskluzją z roku na rok malała.

Podczas konferencji starano się podjąć takie
wątki i tematy, które pozwoliłyby wskazać zebranym na sali
pracownikom socjalnym w jaki sposób rozwijać swoje działania, które
ze świadczonych usług są najbardziej efektywne, w jakim kierunku
powinna rozwijać się pomoc społeczna.

Uroczystego otwarcia konferencji dokonała
kierownik projektu Twoja Szansa Plus – Pani Maria Góreczna z ASM. W
swym przemówieniu przytoczyła powyższe liczby, podkreślając przy
tym skalę zjawiska wykluczenia i jego znaczenie dla społeczeństwa.
Przytoczyła trzy główne wnioski zebrane w trakcie realizacji
projektu.

Powołując się na przeprowadzone przez ASM
badania wskazała, że najbardziej efektywną formą pomocy są
świadczenia niepieniężne oraz opiekuńcze. Co nie współgra z
polityką państwową, ponieważ jak wskazują dane gromadzone przez
MPiPS, od lat 90. w Polsce wydatki na świadczenia pieniężne zawsze
były kilka lub kilkanaście razy większe niż wydatki na usługi.
Dodatkowo usługi społeczne, które mają realny wpływ na poprawę
sytuacji życiowej klientów stanowią jedynie mały procent świadczeń
udzielanych przez pracowników socjalnych. Dane te pokazują, że
należy położyć szczególny nacisk na zwiększenie częstości
przyznawania świadczeń niepieniężnych i usług opiekuńczych oraz na
podniesienie ich efektywności.

Ważne jest również szerokie i jasne
informowanie osób zagrożonych wykluczeniem, z jakiego rodzaju
pomocy mogą korzystać i jak się ubiegać o przyznanie konkretnych
świadczeń. Badania ASM wykazują bowiem, że wiele osób nie do końca
zna zasady przyznawania pomocy.

Jednak najważniejszym wnioskiem jaki pojawił
się w wyniku realizacji projektu jest ten, że należy umożliwić
pracownikom socjalnym szeroki dostęp do szkoleń podnoszących ich
wiedzę i kompetencje. Na wysunięcie takiego wniosku wpłynęło
ogromne zainteresowanie jakim cieszyły się wszystkie spotkania
organizowane w ramach projektu. Liczba chętnych do udziału w obu
konferencjach, w seminariach oraz w szkoleniach znacznie
przekraczała liczbę wolnych miejsc. Świadczy to o otwartości
pracowników socjalnych na podnoszenie swoich kwalifikacji, o
potrzebie rozwoju zawodowego oraz o ogromnej chęci efektywnego
niesienia pomocy.

Pani kierownik podziękowała całemu zespołowi za
włożoną pracę, podkreśliła również jakie sukcesy odniosły
podejmowane działania w projekcie.

O tym jakie to były działania opowiedziała
zebranym Pani Agnieszka Kowalska, asystentka kierownik projektu. W
swej prezentacji przedstawiła jakie były założenia i cele projektu,
ile osób wzięło udział w kolejnych spotkaniach, jakie są uzyskane
rezultaty.

Kolejnym prelegentem był Pan dr hab. Jerzy
Krzyszkowski, Prof. Uniwersytetu Łódzkiego. Pan Profesor poruszył
istotny temat wyzwań i tendencji w rozwoju pomocy społecznej w
Polsce. Wystąpienie to podzielone zostało na kilka części. Po
pierwsze Pan Profesor opowiedział skąd wzięła się tradycja
instytucjonalnego świadczenia pomocy społecznej, jaka jest jej
geneza. Następnie przedstawił analizę służb społecznych w innych
krajach UE. Podkreślił przy tym, że kraje te nie mają wspólnego
modelu - każdy ma własny system i własną definicję pomocy
społecznej. Wymienił również jakie są wspólne tendencje rozwojowe
dla tychże modeli, jakie są główne założenia polityki społecznej w
UE. W dalszej części wymienił słabe strony systemu w Polsce. Na
końcu wskazane zostały szanse jakie należy wykorzystać oraz
tendencje w kierunku których należy podążać, aby pomoc społeczna i
sami pracownicy socjalni uzyskali większe wsparcie oraz prestiż w
społeczeństwie. Prezentacja Profesora Krzyszkowskiego zakończona
została przesłaniem dla polityków na podstawie którego – zgodnie ze
słowami Waltera Schwimmera – państwo powinno zadbać o równość w
społeczeństwie. „O pomocy społecznej należy myśleć nie jak o
koszcie, ale inwestycji w zasoby ludzkie, ograniczającej
wykluczenie społeczne znaczącej części populacji".

Najważniejsze problemy jakie aktualnie dotykają
pomoc społeczną to: zbytnia biurokracja – konieczność wypełniania
niezliczonych druków zabiera czas, który można by poświęcić na
pracę z klientem; zbyt duża ilość klientów przypadających na
jednego pracownika socjalnego, która niejednokrotnie jest przyczyną
wypalenia zawodowego; oraz niska pozycja samych pracowników. Ich
praca nie ma odpowiedniego poziomu wynagrodzeń przez co wielu
wykwalifikowanych pracowników wykonuje zawód poza granicami kraju.
Niepokojący jest fakt iż nasze społeczeństwo starzeje się, niedługo
wielu starszych ludzi wymagać będzie rozmaitych świadczeń
opiekuńczych, tymczasem zaczyna brakować osób, które będą w stanie
im pomóc. Niski prestiż społeczny tego zawodu jak i nieatrakcyjne
wynagrodzenia stanowią główne przyczyny, dla których niewielu
młodych ludzi decyduje się na taką ścieżkę kariery zawodowej.

Niektóre z tych wątków podjął w swym
wystąpieniu Pan dr hab. Piotr Błędowski, Prof. SGH, którego
wystąpienie miało miejsce tuż po krótkiej przerwie kawowej.

Pan profesor wskazał na istotną cechę polskiego
systemu opieki. Jest on zbyt mocno uwarunkowany polityką prowadzoną
przez Państwo. Kolejne zmiany, kolejne Rządy mają inne plany i
pomysły na politykę społeczną, co utrudnia, jeśli nie uniemożliwia
obranie jednego, jasno określonego kierunku. Często podejmowane są
niekorzystne decyzje czy osądy wobec danych instytucji społecznych
– jako przykład posłużyła tu Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy,
która mimo iż przynosi rocznie nieocenioną pomoc potrzebującym,
bywa krytykowana przez niektórych polityków, na czym tracą
wyłącznie adresaci tej akcji.

Również Pan Profesor podjął problem zbyt małej
ilości pracowników socjalnych w stosunku do liczby osób objętych
pomocą w naszym kraju. Wskazał na korzyści jakie płynąć mogą z
Ustawy o Społecznym Ubezpieczeniu Pielęgnacyjnym. Ustawa ta nie
tylko może pomóc w kwestii odpowiedniego zabezpieczenia świadczeń
wobec osób starszych, ale i stanowi szansę dla rynku pracy, poprzez
zwiększenie liczby miejsc pracy.

Innym ważnym punktem na jaki wskazał Pan
Profesor jest dialog społeczny. Podkreślił przy tym, że udział w
dialogu powinny brać nie tyle instytucje rządowe czy pozarządowe,
ale przede wszystkim społeczeństwo! To ono powinno być uświadomione
we wszelkich kwestiach związanych z opieką społeczną. To właśnie
opinia publiczna może naciskać polityków, aby zwiększyli wydatki na
tę pomoc.

Finansowanie pomocy społecznej jest bardzo
wrażliwym elementem całego systemu. Po pierwsze nie można scedować
go na instytucje prywatne – jest na to nikła szansa ze względu na
non profitowy charakter tego tupu działalności, a po drugie
istnieje wysoka konkurencyjność finansowania tego sektora ze
środków budżetu państwa. Zwiększenie wydatków na pomoc społeczną
przekłada się bowiem na zmniejszenie nakładów finansowych dla innej
sfery budżetówki.

Na koniec podkreślone zostały korzyści jakie
płyną ze zwiększenia finansowania pomocy społecznej: wzrost ilości
miejsc pracy – patrząc na ilość osób zagrożonych wykluczeniem,
które korzystają z pomocy instytucjonalnej, wydaje się on konieczny
– oraz możliwość osiągnięcia „spokoju społecznego”.

Po tym wystąpieniu Pan Marek Skrzyński,
prowadzący konferencję, przekazał głos publiczności. Pierwsze
pytanie dotyczyło sytuacji w woj. łódzkim. Podkreślono, że jest to
duży ośrodek, a pojawiające się tam problemy są ogromne, więc jak z
podobnymi problemami mają sobie radzić placówki w małych
miejscowościach. Pytanie to stanowiło swego rodzaju odpowiedź na
wcześniejsze propozycje prelegentów, aby środowisko pracowników
socjalnych integrowało się i wspólnie podejmowało inicjatywy na
rzecz podnoszenia jakości świadczonej pomocy. Pytanie to skierowano
głównie do Profesora Krzyszkowskiego, reprezentującego właśnie woj.
łódzkie. Pan Profesor podkreślił raz jeszcze istotność integracji
środowiska. Stwierdził, że od czasów wojny w Łodzi brakuje silnego
kapitału społecznego, który byłby w stanie wpływać na lokalne
władze. Profesor Błędowski wskazał również na kwestię anonimowości.
W dużych ośrodkach zarówno pracownicy socjalni są anonimowi jak

i ich klienci nie są im tak dobrze znani jak to
ma miejsce w przypadku małych miejscowości. Tam dany pracownik może
mieć kontakt z klientem nie tylko w trakcie wykonywania pracy
zawodowej. Środowiska są mniejsze, ale i przez to lepiej znają
swoje problemy oraz potrzeby.

Problem migracji zarobkowej lekarzy, osób
wykwalifikowanych w opiece nad osobami starszymi poruszony został
przez inną uczestniczkę konferencji, reprezentującą Zakład Zdrowia
Publicznego Akademii Medycznej w Warszawie. Pomoc społeczna wymaga
większych środków finansowych, te jednak, jak stwierdził Prof.
Błędowski są trudne do oszacowania. Ze względu na „upolitycznienie”
pomocy społecznej wciąż nie wiadomo jakie mają być kierunki jej
dalszego rozwoju.

Po dyskusji przyszedł czas na zaprezentowanie
najważniejszych wyników badań, przeprowadzonych przez ASM. Zadanie
to podjął Pan Jakub Ryszard Stempień z ASM, który opracowywał
raporty z badań osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W swej prezentacji skupił się na ocenie
efektywności świadczeń socjalnych.

Zarówno z badań pracowników jak i ich klientów
wynika, że najczęstszą formą przyznawanej pomocy są świadczenia
niepieniężne. Uznano je również za najbardziej efektywną formę
wsparcia. Badania wskazują, że ponad 66% ankietowanych nie zna
rodzajów przyznawanej pomocy. Ponad 50% spośród tych, którzy
otrzymali taką informację podało, że jej źródłem był pracownik
socjalny. Jednak co piąty ankietowany – 21% - twierdził, że sam
zdobył takie informacje. Potwierdza to wcześniej zaznaczony przez
Panią Marię Góreczną problem, że społeczeństwo jest
niewystarczająco doinformowane.

Przedstawiono również oczekiwania klientów
instytucji społecznych wobec pracowników socjalnych. W najwyższym
stopniu oczekują oni: rzetelnej informacji na temat wsparcia
oferowanego przez instytucje; pomocy w pokonywaniu barier
biurokratycznych przy składaniu wniosków o przyznawanie pomocy;
czasu na rozmowę o problemach.

Na zakończenie Pan Stempień podał rankingi
najbardziej efektywnych świadczeń: według pracowników społecznych
oraz według ich klientów.

Ostatnim prelegentem był Pan Łukasz Kutyło,
również z ASM, który przedstawił zebranym propozycje wytycznych do
szkoleń dla pracowników instytucji pomocy społecznej.

Podkreślił, że najważniejsze są takie kierunki
szkoleń, które nie tylko podniosą jakość świadczonych usług, ale i
pomogą samym pracownikom radzić sobie z typowymi dla tego zawodu
problemami: stresem i z syndromem wypalenia zawodowego.

Ponadto podkreślił, że niezmiernie istotne w
pracy pracowników społecznych jest poradnictwo zawodowe. Większość
osób z grup szczególnego ryzyka pozostaje pozbawionych pracy i praw
do zasiłku dla bezrobotnych, co potęguje i generuje kolejne
problemy zbliżające ich do wykluczenia ze społeczeństwa. Pan Kutyło
podkreślił również, że system poradnictwa zawodowego dla osób
wykluczonych powinien być specjalnie dopasowany do potrzeb i
specyfiki tej grupy. Tradycyjne metody pracy z takim klientem, mogą
bowiem okazać się nie do końca skuteczne.

Po tym wystąpieniu, Pan Marek Skrzyński
podziękował zebranym za przybycie i zaprosił wszystkich za
zasłużony lunch.

W trakcie obiadu, goście ASM mogli odebrać
bezpłatną publikację zawierającą najważniejsze wyniki badań.

Konferencja ta była już ostatnim spotkaniem
podjętym w ramach projektu Twoja Szansa Plus. Należy zauważyć, że
również i tym razem nie brakowało chętnych do udziału w spotkaniu,
co tylko utwierdza w przekonaniu, że realizacja projektu była
niezmiernie potrzebna.

Również nasi goście z Ministerstwa Pracy i
Polityki Społecznej podkreślili dużą wartość badań jakie zostały
przeprowadzone. Są to chyba jedyne tego typu analizy w Polsce,
które skupiają się nie tyle na statystykach – ile osób korzysta z
pomocy społecznej itp. Ale przede wszystkim jaka jest efektywność
tej pomocy, na co w dalszym planowaniu polityki społecznej należy
położyć szczególny nacisk, czego oczekują zagrożeni ekskluzją od
instytucji pomocowych.

Wnioski płynące z projektu są niezwykle istotne
i ważne jest, aby wszelkie podmioty wpływające na obraz i jakość
pomocy społecznej w Polsce zechciały wziąć je pod uwagę – ze
szczególnym naciskiem na władze i to zarówno na poziomie lokalnym
jak i ogólnokrajowym.

Zachęcamy do zapoznania się z dostępnymi na
stronie materiałami z konferencji, z raportami oraz do wypowiadania
swej opinii na forum internetowym projektu.

Samym pracownikom społecznym życzymy nie tylko
sukcesów w pracy, ale i możliwości godnego wykonywania zawodu.

Wszystkim uczestnikom konferencji serdecznie
dziękujemy za przybycie i tak duże zainteresowanie naszą
inicjatywą.

Zespół ASM Centrum Badan i Analiz Rynku.