Publicystyka - ngo.pl

Pracodawcą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – kodeks pracy (Dz. U.2019, poz. 1040) (w skrócie KP) może być: jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Oznacza to, że pracodawcą może być m.in.: przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, spółka z o.o., spółka jawna, a także organizacja pozarządowa (ang. Non-Governmental Organisation) jak fundacja czy stowarzyszenie. NGO działają na podstawie statutu w celu realizacji określonej misji i celów, a przy spełnieniu dodatkowych warunków mogą prowadzić działalność gospodarczą. W organizacjach pozarządowych często można się spotkać z pracą projektową i realizacją grantów. Ważną rolę może odgrywać również wolontariat.

Bez względu na rodzaj umowy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia, które ma być wypłacane terminowo i zgodnie z zawartą umową, nie niższą niż minimalne wynagrodzenia za pracę, wynoszące na chwilę obecną (wrzesień 2025 r.) 4666 zł brutto (od 1 stycznia 2026 r. ma wzrosnąć do kwoty 4806 zł brutto). Pracownik ma również prawo do urlopu, odpoczynku i przerwy w pracy, a także m.in. do równego traktowania czy prywatności.

Do podstawowych obowiązków pracownika w NGO zalicza się sumienne i staranne wykonywanie zadań określonych w umowie, przestrzeganie regulaminów i polityk wew. obowiązujących w danym miejscu pracy. Pracownik ma też obowiązek dbać o powierzone przez pracodawcę mienie (np. laptop, telefon czy samochód służbowy) i zwrócić je po zakończeniu stosunku pracy. Ponadto osoba zatrudniona ma obowiązek zachować wszystkie poufne dane dot. organizacji (np. sprawozdania finansowe czy know-how organizacji) i przestrzegać zasad współpracy i etyki w danym miejscu. Oprócz tego strony umowy mogą uregulować dodatkowe prawa i obowiązki stosownie do swoich preferencji i potrzeb.

W przypadku naruszeń pracownik może ponosić odpowiedzialność: porządkową (np. naruszenie zasad BHP, stawianie się w miejscu pracy w stanie nietrzeźwości), za szkodę wyrządzoną pracodawcy i szkodę wyrządzoną w powierzonym mieniu (np. służbowym laptopie). Od odpowiedzialności porządkowej odróżnić należy odpowiedzialność dyscyplinarną, którą ponosić mogą szczególne kategorie pracowników na mocy odrębnych ustaw (np. radcowie prawni czy pracownicy urzędów państwowych). W przypadku odpowiedzialności porządkowej pracodawca może nałożyć karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną.

W razie m.in. ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych w grę wchodzi dyscyplinarne, natychmiastowe zwolnienie pracownika, bez zachowania okresu wypowiedzenia. W przypadku odpowiedzialności za szkodę pracownik odpowiada zarówno w przypadku winy umyślnej (pełna odpowiedzialność – za całość szkody) jak i winy nieumyślnej (odpowiedzialność ograniczona do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia). Pracodawca natomiast (przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z KP) może potrącić część odszkodowania z wynagrodzenia pracownika. Pracownik nie ponosi odpowiedzialności w przypadku powstania szkody w zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczynia się do jej powstania albo zwiększenia. Pracownik nie odpowiada też w sytuacji, gdy powstała szkoda mieści się w ryzyku gospodarczym danej organizacji (np. straty wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej).

Organizacjom pozarządowym bardzo często pomagają wolontariusze, pełniąc różnorodne funkcje. W przypadku pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę możliwe jest też łączenie UoP z wolontariatem (uregulowanym w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2003 r.), przy czym czynności wykonywane w ramach wolontariatu nie mogą pokrywać się z obowiązkami określonymi w UoP. W tym zakresie najlepiej zawrzeć odrębne porozumienie i uwzględnić wolontariat w regulaminie pracy danej organizacji. W przypadku naruszeń istnieje możliwość nałożenia kar administracyjnych przez PIP.

Z pracą w organizacji pozarządowej mogą być też związane szczególne prawa i obowiązki pracowników. Do takich zaliczymy prawo do udziału w realizacji misji społecznej (np. edukacyjnej czy charytatywnej) społecznej danej organizacji, a także prawo do korzystania ze szkoleń np. z grantów mających na celu poszerzenie kompetencji pracownika. Pracownik powinien się też podporządkować misji danej organizacji, raportować i rozliczeń z zadań powierzonych ramach grantu. Istotna jest też otwartość i umiejętność współpracy z osobami trzecimi i wolontariuszami.

Organizacje pozarządowe zatrudniają pracowników na takich samych zasadach jak inni pracodawcy. W przypadku stosunku pracy pracownicy chronieni są przez przepisy KP i mają m.in. prawo do wynagrodzenia, nie mniejszego niż minimalne, które na chwilę obecną (wrzesień 2025 r.) wynosi 4666 zł brutto. Ponadto pracownikom przysługuje prawo do urlopu, odpoczynku, równego traktowania czy prywatności. Do ich podstawowych obowiązków zalicza się przede wszystkim staranne wykonywanie powierzonych na mocy umowy obowiązków, przestrzegania regulaminów czy zasad BHP. Pracownicy mają również obowiązek dbania o powierzone mienie, które po zakończeniu stosunku pracy mają obowiązek zwrócić. W przypadku naruszeń pracownik może ponieść odpowiedzialność porządkową (upomnienie, nagana, kara pieniężna) np. za nieprzestrzeganie obowiązującego w danej organizacji regulaminu czy odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę lub szkodę powstałą w powierzonym mieniu. 

Od odpowiedzialności porządkowej odróżnić należy odpowiedzialność dyscyplinarną, którą mogą ponosić określone kategorie pracowników na podstawie przepisów szczególnych. Wewnątrz organizacji pozarządowej możliwe jest łączenie pracy z wolontariatem, jednak obowiązki te nie mogą się pokrywać i należy zawrzeć w tym zakresie odrębne porozumienie.