Publicystyka - ngo.pl

Niewątpliwie warto mieć swoich przedstawicieli tam, gdzie zapadają decyzje o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym istotne dla 27 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz wielu krajów spoza niej. Przypomina mi się rozmowa z Filippem Addarim, dyrektorem prężnej angielskiej organizacji Euclid Network, który narzekał, że większość tamtejszych organizacji nie ma pojęcia, co się dzieje w Unii (tak samo zresztą, jak obywatele): albo nie rozumieją i są zniechęceni, albo po prostu ich to nie obchodzi. Tłumaczył, że przyczyną jest wciąż brak przystępnie podanych informacji, szwankująca komunikacja między administracją a obywatelami. Według niego jest to dla organizacji sytuacja niekorzystna, ponieważ grubo ponad połowa przepisów uchwalanych w krajach członkowskich przygotowywana jest w Brukseli. Faktycznie tak jest: przechodzą one następnie przez parlamenty krajowe, gdzie nasi reprezentanci adaptują je lepiej lub gorzej do sytuacji naszych krajów. Ale obywatele raczej nie są tego świadomi.

Wpływ w UE a szczebel reprezentacji

Argument ten jest ostatnio całkiem popularny, a podnoszą go zwłaszcza krajowe organizacje parasolowe. Starają się w ten sposób zachęcić mniejsze, bardziej lokalne organizacje (a pośrednio także obywateli) do wykazania większego zainteresowania tym, co się dzieje w Brukseli, czego najlepszym dowodem – jak przekonują – byłoby przystąpienie jako członkowie do tych parasoli, czy sieci. Chodzi więc także o to, by zdobyć nowych członków, a tym samym poprawić swoją pozycję w reprezentowaniu sektora na poziomie krajowym. Nierzadko także z myślą o tym, by wzmocnić swoją pozycję wobec podobnych sobie parasoli czy sieci działających szczebel wyżej – na poziomie unijnym.

Tymczasem niektóre z tych dużych organizacji, często mocno już zakorzenionych w Brukseli, przekonują, że to niepotrzebne straszenie i że najlepiej to właśnie do nich przystąpić, bo są najbliżej całej unijnej maszynerii, przez lata wypracowały własne metody współpracy z instytucjami UE, a nierzadko „wychodziły” sobie pewne przywileje w stosunkach z nimi. A poza tym mają milion członków i zapracowały sobie na uprzywilejowaną pozycję – mniej więcej w ten sposób próbował kilka miesięcy temu przekonać mnie do swojej racji przedstawiciel jednej z największych sieci organizacji z siedzibą w Brukseli. Dyskusja dotyczyła tego, jak w świetle zapisów Artykułu 11 Traktatu z Lizbony (omówiony w części 1.) powinien wyglądać dialog między organizacjami a instytucjami UE: czy powinien zostać w jakiś sposób ustrukturyzowany, zinstytucjonalizowany i czy brukselskie meta-organizacje powinny być w tym procesie traktowane z pierwszeństwem.

Tak czy inaczej: jeśli organizacje chcą mieć jakikolwiek wpływ na kształt prawa stanowionego w UE, powinny choćby mniej więcej wiedzieć, co się aktualnie dzieje w Unii, a na pewno śledzić rozwój wydarzeń w interesującym je obszarze. Rzecz w tym, że nie muszą się zajmować tym same: mogą korzystać z efektów pracy organizacji, które już to robią – krajowych lub europejskich organizacji parasolowych.

Nowy, ambitny gracz w reprezentacji

Niedawno do mozaiki różnych organizacji działających na poziomie europejskim doszła jeszcze jedna – Europejska Sieć Stowarzyszeń Krajowych (European Network of National Associations, ENNA), inaczej mówiąc działająca na szczeblu UE sieć krajowych organizacji parasolowych.

– Organizacje parasolowe, a szczególnie federacje krajowe, to specyficzna część sektora pozarządowego. Nie reprezentują jakiejś określonej sektorowej branży – starają się raczej wzmacniać głos organizacji, bez względu na ich rozmiar i obszar działania. ENNA oferuje siłę członków na poziomach krajowym, regionalnym i lokalnym, a co za tym idzie, szczególną reprezentatywność. Ze względu na niezorientowanie na żadną konkretną dziedzinę aktywności organizacji, nie reprezentuje interesów grupy podmiotów. Reprezentuje raczej interes pojedynczych obywateli, którzy chcą się aktywizować poprzez działalność w organizacjach i którzy chcą być bliżej debaty o Europie i w Europie – mówi Anna Mazgal, przewodnicząca Sieci (z Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych).

Kogo reprezentuje EKES?

Być może Czytelnicy i Czytelniczki wiedzą (dzięki działalności naszych pozarządowych członków [1]), że istnieje wśród instytucji UE taka, która ma coś wspólnego z reprezentowaniem organizacji pozarządowych. To Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES), który – jak sam się określa – „jest organem doradczym reprezentującym pracodawców, związki zawodowe, rolników, konsumentów oraz pozostałe grupy interesu, które razem tworzą zorganizowane społeczeństwo obywatelskie. EKES jest zatem pomostem między Unią a jej obywatelami, przyczyniającym się do uczestnictwa, aktywniejszego włączenia, a tym samym dalszej demokratyzacji życia społeczności Europy”. Sama koncepcja „społeczeństwa obywatelskiego” po raz pierwszy pojawiła się w prawodawstwie unijnym w artykule dotyczącym właśnie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (a konkretnie w Traktacie Nicejskim z 2001 r.).

Komitet podzielony jest na trzy grupy, które reprezentują: pracodawców, pracowników oraz różne gospodarcze i społeczne grupy interesów. Ta ostatnia – najbardziej nas tu interesująca – reprezentuje „szeroki wachlarz grup interesów”: organizacje pozarządowe, organizacje rolników, małe przedsiębiorstwa, rzemieślników i wolne zawody, spółdzielnie i organizacje nienastawione na zysk, organizacje konsumenckie i ekologiczne, kręgi i stowarzyszenia naukowe i akademickie, reprezentujące rodzinę, kobiety, niepełnosprawnych itp.

EKES a definicja społeczeństwa obywatelskiego

Nie będziemy tu przytaczać historii tej instytucji i kontrowersji związanych z jej statusem. Dość przypomnieć, że Komitet nie raz podkreślał swą specjalną rolę jako reprezentanta organizacji społeczeństwa obywatelskiego i głównego forum kontaktu instytucji UE i organizacji. Budziło i wciąż budzi to sprzeciw różnych organizacji, które nie zgadzały się z proponowaną przez EKES definicją społeczeństwa obywatelskiego jako zbioru organizacji: partnerów społeczno-gospodarczych, organizacji obywatelskich, grup lokalnych itp. To jednak właśnie ta definicja zakorzeniła się w praktyce instytucji unijnych. Wiele organizacji uważa ponadto, że organizacje pozarządowe są w dalszym ciągu niewystarczająco reprezentowane w tej instytucji i w tym zasadza się jej słabość.

Trzeba jednak przyznać, że przez ostatnie lata Komitet podjął wiele inicjatyw mających na celu zapewnienie szerokiej reprezentacji organizacjom obywatelskim i wzmocnienie z nimi współpracy, zwłaszcza w odniesieniu do organizacji i sieci działających na szczeblu europejskim (poprzez zapraszanie ich do uczestnictwa w pracach Komitetu). Kolejnym krokiem było utworzenie w 2004 r. Grupy Łącznikowej (Liaison Group), którą EKES traktuje jak silniejszą i bardziej ustrukturyzowaną współpracę z tymi organizacjami i sieciami. Mimo to co jakiś czas ponawiane są z różnych stron postulaty głębokiej reformy misji i działalności Komitetu w odniesieniu do grupy reprezentującej tzw. interesy różne.

Na zakończenie części poświęconej Komitetowi zadam pytanie: kto zna „propozycje społeczeństwa obywatelskiego” dla przyszłości Europy? EKES wydał taki dokument nie tak dawno temu – pod koniec marca 2009 r. Jego pełny tytuł brzmi: „Program dla Europy: propozycje społeczeństwa obywatelskiego”[2]. W swoim komunikacie prasowym EKES określił go jako „strategiczny, długofalowy dokument dotyczący obecnej debaty politycznej i przyszłych wyzwań”. W tymże komunikacie Przewodniczący Komitetu Mario Sepi stwierdził: – Komitet umożliwia społeczeństwu obywatelskiemu zabranie głosu w debacie dotyczącej wyzwań stojących przed Europą w nadchodzących latach. Czy tak jest w istocie?

Aktualnie na tapecie

W jakich obecnie kwestiach przydałaby się organizacjom silna reprezentacja? Wspomniałam wyżej (jak i w części 1.) o niekonkretnych zapisach Traktatu z Lizbony dotyczących dialogu obywatelskiego i konsultacji społecznych. Ostatni zapis Artykułu 11, dający obywatelom UE (w liczbie nie mniejszej niż jeden milion) możliwość zwrócenia się do Komisji Europejskiej o podjęcie inicjatywy prawodawczej w interesujących ich sprawach podlegających kompetencjom UE – jako konkretny i nośny medialnie – cieszy się zainteresowaniem europosłów. Polska posłanka do Parlamentu Europejskiego Róża Thun przygotowała już opinię na temat działania tego mechanizmu w praktyce. Narzędzie zaczyna zyskiwać kształt, organizacje pozarządowe biorą udział w konsultacjach . Może już w przyszłym roku obywatele Unii będą mogli z niego skorzystać.

Takiego prężnego działania wymagałyby także pozostałe zapisy Artykułu 11. Tu właśnie przydałaby się reprezentacja w postaci doświadczonych organizacji i sieci, które wiedzą, do kogo zapukać (w granicach jawności i przejrzystości), mają wiedzę ekspercką, aby przygotować stosowne propozycje i – co nie mniej ważne – zasoby pozwalające na przeprowadzenie akcji.

Kolejną kwestią, w której organizacje potrzebują reprezentacji i wspólnej pracy jest nowa perspektywa finansowa na lata 2014 – 2020: nowe programy i fundusze UE dostępne na poziomie unijnym. Kilka różnych organizacji (nie tylko tych działających na szczeblu brukselskim) rozpoczęło już działania. Warto się do nich przyłączyć i wyrazić swój głos w tej sprawie.

[1] Kandydatów na członków Komitetu przedstawiają państwa członkowskie, konsultując się przy tym z organizacjami.

[2] Dostępny jest na stronie Komitetu we wszystkich językach urzędowych UE.