Publicystyka - ngo.pl

Ograniczone środki finansowe na działania organizacji pozarządowych to od lat niezmienny, główny problem wskazywany we wszystkich badaniach sektora pozarządowego w Polsce.

Uważam, że analizując przyczyny problemów finansowych warto przyjrzeć się bliżej różnym typom organizacji, ich możliwościom, pespektywom. Przyczyny analizować adekwatnie do przypadku. Może wtedy prościej projektowałoby się rozwiązania, działania zaradcze w obszarze finansowania NGO.

Z kolei dla samych organizacji odnalezienie się w danym typie organizacji pomogłoby realnie dookreślać cele finansowe, planować adekwatne źródła finansowania.

Dlatego też, bazując na moim wieloletnim doświadczeniu w pracy w sektorze, podjęłam się samodzielnie próby typologii sektora pod kątem perspektyw rozwoju finansowego, realności celów finansowych.

W artykule koncertuję się na najpopularniejszych formach prawnych organizacji pozarządowych (tj. stowarzyszenia, fundacje, kluby sportowe, koła gospodyń wiejskich). Dodatkowo uwzględniłam spółdzielnie socjalne oraz spółki non profit.

Jakie typy organizacji pozarządowych wyszczególniam w moje analizie?

Charakterystyka organizacji:

Stowarzyszenia, fundacje tworzone przez grupę ludzi by działać lokalnie, rozwiązywać problemy „małej” społeczności, zrzeszać ludzi o podobnym hobby, zainteresowaniach.

Ponadto liczne koła gospodyń wiejskich, ochotnicze straże pożarne, ale też inne lokalne organizacje działające w obszarach tj. kultura, edukacja, niepełnosprawność.

Perspektywy finansowania:

Wbrew pozorom właśnie te organizacje mają do wyboru najszerszy katalog źródeł finansowych, które pozwalają wspierać ich działania.

Poza konkursami ofert na realizację zadań publicznych ogłaszanych przez organy administracji publicznej, procedurę małych grantów, są liczne konkursy grantowe większych fundacji, programy ambasad, firm, lokalne mikrogranty.

Takim organizacjom łatwiej o wsparcie lokalnych darczyńców firm, osób prywatnych, z uwagi na bezpośrednie relacje.

Prowadzą też lokalne zbiórki gotówki, żywności na cele charytatywne.

Wspomniane lokalne organizacje z reguły pozyskują środki na wydarzenia tzw. jednorazowe w danym roku, półkolonie, czy cykl kilku zajęć dla dzieci, zajęcia klubu seniora. Finansują w ramach dotacji tylko koszty bezpośrednie realizowanych zadań.

Tu wartości pozyskanych dotacji nie są duże (średnia wartość od 1000 zł do 10 000 zł). Co warunkuje mocno charakter takich organizacji.

Charakterystyka potencjału instytucjonalnego:

Z reguły są to niewielkie organizacje pozarządowe, działające akcyjnie, kilka razy w roku, nie prowadzące stałych działań.

Korzystają z zasobów lokalnych, sprzętowych urzędów gmin, miast. Jeżeli zatrudniają ekspertów to tylko do prowadzenia wybranych zajęć.

Nie zatrudniają stałego personelu, nie mają biura, własnego sprzętu.

Charakterystyka organizacji:

Działające zarówno jako kluby sportowe przy starostwach powiatowych, jak w formie stowarzyszeń, fundacji, czy spółek non profit.

Często są to od lat działające kluby, drużyny piłkarskie, sekcje sportowe, prowadzące regularną działalność.

Perspektywy finansowania:

Analizując sprawozdania ze współpracy gmin/miast z organizacjami pozarządowymi zdecydowanie największe środki publiczne przeznaczane są właśnie na zadanie publiczne sport.

Te organizacje pozyskują środki w ramach ustawy o sporcie, ale też ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Dodatkowo bardzo często prowadzą działalność odpłatną, pobierając opłaty za prowadzone zajęcia.

Pozyskują też regularnie środki na dodatkowe inicjatywy tj. obozy, wydarzenia sportowe w ramach różnych konkursów grantowych, mikrograntów.

Charakterystyka potencjału instytucjonalnego:

Organizacje sportowe zatrudniają na stałe trenerów, prowadzących zajęcia, dysponują sprzętem sportowym, często lokalny urząd gminy, miasta użycza im bezpłatnie / na preferencyjnych warunkach zaplecze sportowe do treningów.

Charakterystyka organizacji:

Tu klasyfikuję organizacje pozarządowe realizujące zadania-usługi społeczne zlecone przez administrację publiczną tj. prowadzenie szkoły, noclegowni, hospicjum, pogotowia społecznego, schroniska dla psów.

Także organizacje świadczące wsparcie np. dla sektora pozarządowego, prowadzące OWESy, realizujące regranting wojewódzki czy inne wieloletnie projekty.

Perspektywy finansowania:

Te organizacje mają rozbudowaną strukturę źródeł finansowania. Skutecznie łączą środki samorządowe, rządowe, unijne.

Umiejętnie pozyskują też środki na rozwój instytucjonalny, startują w konkursach ogólnopolskich, unijnych, międzynarodowych. W dużej mierze interesują je konkursy na zadania, projekty wieloletnie.

Często zatrudniają fundraiserów do współpracy z biznesem.

NGO realizujące usługi społeczne posiadają często status organizacji pożytku publicznego i pozyskują środki z 1,5% podatku.

W mniejszym zakresie niż przedsiębiorstwa społeczne, ale prowadzą też działalność odpłatną, czy gospodarczą.

Pozyskują też mniejsze granty, wskazane w pierwszym typie, jakkolwiek z uwagi na kwoty dotacji ma to charakter incydentalny, akcjonalny.

Charakterystyka potencjału instytucjonalnego:

Realizacja projektów, zadań w trybie wieloletnim pozwala im na zatrudnienie

personelu na umowę o pracę, mają biuro, sprzęt, rozbudowaną administrację.

Struktura zarządzania organizacją, zespołem, finansami, komunikowania wymaga umiejętności menedżerskich.

Niekiedy te organizacje są też właścicielami budynków, infrastruktury społecznej. Prowadzą często własne spółki non profit, ZAZy, CISy.

Charakterystyka organizacji:

Stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie socjalne, spółki non profit, które prowadzą regularną sprzedaż produktów, usług w ramach działalności gospodarczej/odpłatnej. Posiadają status przedsiębiorstwa społecznego zgodnie z ustawą o ekonomii społecznej.

Perspektywy finansowania:

Tu działalność gospodarcza, odpłatna determinuje znacząco charakter prowadzonej działalności, szczególnie w przypadku spółdzielni socjalnych, czy spółek non profit.

Jednakże przedsiębiorstwa społeczne mogą i realizują też projekty dofinansowane ze środków publicznych. Korzystają z dostępnych dotacji inwestycyjnych na rozwój przedsiębiorczości społecznej.

Stowarzyszenia, fundacje muszą też monitorować, by działalność gospodarcza nie nabrała charakteru dominującej działalności.

Przedsiębiorstwa społeczne łączą zatem działalność społeczną z działalnością gospodarczą/odpłatną.

Charakterystyka potencjału instytucjonalnego:

Zatrudniającą stały personel, na umowę o pracę, w tym pracowników z obszaru wykluczenia społecznego, mają siedziby, lokale w których prowadzą działalność odpłatną / gospodarczą, posiadają sprzęt, często samochody.

Prowadzą sklepy charytatywne, żłobki, świadczą inne usługi np. gastronomiczne, sprzątające.

Mają często rozbudowaną strukturę zarządzania.

Charakterystyka organizacji:

Fundacje, stowarzyszenia o zasięgu ogólnopolskim, prowadzące ogólnopolskie akcje charytatywne, zbiórki, pomoc humanitarną, działalność międzynarodową, ogólnopolskie oddziały organizacji międzynarodowych.

Prowadzą regularną działalność, najczęściej w celach charytatywnych.

Perspektywy finansowania:

Te organizacje mają bardzo zróżnicowane źródła finansowania w zależności od branży, tematyki podejmowanych działań, inicjatyw.

Duży wpływ na źródła przychodów mają też w tym przypadku rozpoznawalni liderzy, czy też rozpoznawalność marki organizacji.

Z pewnością organizacje te w mniejszym zakresie korzystają ze środków publicznych, koncertując się na fundraisingu instytucjonalnym, indywidualnym, 1,5%, działalności odpłatnej.

Charakterystyka potencjału instytucjonalnego:

Zatrudniają personel na umowę o pracę, mają biuro, sprzęt, administrację, działy marketingu, fundraisingu. Struktura zarządzania organizacją jest też bardzo rozbudowana.

Powyższa klasyfikacja oparta jest wyłącznie o analizę własną, bazującą na w sumie już ponad 15-letnim doświadczeniu w pracy w organizacji pozarządowej. Nie oddaje to z pewnością pełnego obrazu różnorodności sektora, ale porządkuje.

Są też oczywiście modele mieszane. Nie każdą organizację można jednoznacznie przypisać do danej kategorii.

Scharakteryzowane źródła w każdym typie są oczywiście dostępne dla każdej NGO, jakkolwiek ja uważam, że trzeba mierzyć siły na zamiary.

Planując rozwój naszej organizacji, strategię finansową, musimy zadecydować, jaką organizacją chcemy być. Dokąd zmierzamy. Tylko wtedy wiemy dokąd mamy iść, jak działać.

Młode organizacje mogą też przejść drogę rozwoju od organizacji lokalnej wskazanej w typie pierwszym po przedsiębiorstwo społeczne, czy organizację ogólnopolską.

W mojej opinii podział jest też istotny z punktu widzenia:

• tworzenia oferty szkoleń, wsparcia dla organizacji pozarządowych. Tak by była w większym stopniu dopasowana do organizacji mających podobne cele finansowe, potencjał.
• prowadzenia badań dotyczących trudności finansowych sektora pozarządowego. Skupiając się na analizie trudności sektora w poszczególnych typach dyskusje o finansach NGO będą bardziej konstruktywne i łatwiej będzie nam szukać rozwiązań.
• planowania w NGO. Może organizacje nie będą nakładały na siebie presji i zbyt ambitnych celów finansowych. Nie wszyscy będziemy marzyć o własnych lokalach, pracownikach etatowych. Będziemy mogli koncertować energię na realizacji obranej misji.

Zachęcam do refleksji nad tym opracowaniem, do pogłębionej dyskusji na ścieżkami finansowania różnych typów organizacji pozarządowych. Jestem otwarta na pogłębienie tej wciąż jednak roboczej analizy.

Dorota Surma – autorka artykułu, od 2005 roku związana z sektorem pozarządowym, członkini Zarządu Stowarzyszenia Centrum PISOP, dyrektorka finansowa, trenerka.

Konsultacje artykułu – Monika Wieczorek, Centrum PISOP