Publicystyka - ngo.pl

Katarzyna Klimek-Michno: – Regionalny panel ekspertów rozpoczął swoje prace od zrobienia swego rodzaju rachunku sumienia organizacji. Zastanawialiście się Państwo, co wymaga poprawy, dalszego rozwoju w zakresie funkcjonowania organizacji pozarządowych i jaki jest obecnie stan małopolskich NGO.

Ewa Chromniak*: – Zarówno w całym kraju, jak i w Małopolsce widać wyraźnie, że trzeci sektor jest zróżnicowany i rozwarstwiony. Część organizacji działa wyłącznie w oparciu o pracę społeczną swoich członków i działania te mają charakter spontaniczny. Na przeciwległym biegunie sytuują się organizacje, które mocno stawiają na profesjonalizację działań i przedsiębiorczość, wzorują się na schematach biznesowych. W ciągu ostatnich kilkunastu lat odnotowano wzrost liczby polskich organizacji pozarządowych. Jednocześnie jednak zauważalne jest wśród Polaków i Polek malejące zainteresowanie uczestniczeniem w organizacjach pozarządowych. Coraz mniej osób należy do stowarzyszeń, widoczny jest także kryzys wolontariatu podejmowanego na rzecz organizacji.

E.Ch.: – To prawda, że aktywni obywatele i obywatelki stają się coraz bardziej zauważalni w przestrzeni publicznej, zarówno tej umownej, jak i realnej, fizycznej. Mieszkańcy włączają się w konsultacje społeczne, realizują inicjatywy lokalne, decydują w ramach funduszy sołeckich, budżetu partycypacyjnego, zbierają głosy poparcia dla referendum w ważnych dla mieszkańców sprawach. Często to właśnie mieszkańcy biorą sprawy „w swoje ręce”.

Organizacje często nie potrafią szybko i spontanicznie reagować na zachodzące zmiany i problemy. NGO – szczególnie te z dużych miast – przyznają, że udział społeczności lokalnej w ich działaniach jest stosunkowo niewielki lub niewystarczający. Trzeci sektor rozwija się instytucjonalnie w dużej mierze dzięki zewnętrznym źródłom finansowania. Szczególną rolę pełnią tutaj fundusze europejskie, ale również dotacje z samorządu. Coraz więcej zadań i prac gminnych realizowanych jest właśnie przez organizacje na zlecenie miasta. Niestety, to wymusza biurokratyzację działań, oparcie się o procedury, standardy, rozbudowaną administrację, wchodzenie w konkurencję. Takie warunki działania nie sprzyjają „obywatelskości” organizacji, otwarciu się na mieszkańców, pielęgnowaniu standardów i struktur demokratycznych i zasad partycypacyjnego zarządzania (co jest zresztą w praktyce nie lada wyzwaniem). Obecne otoczenie NGO oczekuje profesjonalizmu w rozumieniu biznesowym – usług tanich i wysokiej jakości. W dużym uproszczeniu: ‘kupujący nie chcą płacić za obywatelskość organizacji’, jeszcze nie doceniają należycie wartości dodanej z niej płynącej.

E.Ch.: – Organizacje z pewnością coraz silniej odczuwają ich obecność w przestrzeni społecznej. Wnioski z naszego panelu są jednak takie, że warto budować sojusze i partnerstwa z ruchem społecznym oraz wykorzystywać energię obywatelską. Potrzebna jest jednak do tego zmiana sposobu myślenia i stylu działania, do którego byliśmy do tej pory przyzwyczajeni. Zmieniają się bowiem struktury życia społecznego i organizacje powinny elastycznie reagować, jeśli chcą dotrzymać kroku i być faktycznie obywatelskie.

Dotychczas to struktury wyznaczały kierunek zmian, lansowały nowe rozwiązania. Tymczasem dzisiaj realna zmiana społeczna wyprzedza struktury i regulacje, a organizacje za nimi nie nadążają często właśnie dlatego, że same tkwią w tych formalnych strukturach. Należy więc dopuścić obywatela, mieszkańca, który nie jest w tych strukturach, aby stał się podmiotem zmian, a nie przedmiotem.

Do tej pory to organizacje reprezentowały na zewnątrz mieszkańców, występowały w przestrzeni publicznej. Teraz powinny wejść w rolę partnera mieszkańców i pośrednika działającego na rzecz ich upodmiotowienia (szczególnie tzw. grup słabszych), niezależnie od tego, czym się zajmują. Obywatel nie powinien być już tylko odbiorcą usług, beneficjentem, ale partnerem zmian. Nie pracujemy już „dla”, ale „z” i to powinny sobie organizacje uzmysłowić. Nie powinny już być tylko punktem dojścia, a wyjścia dla rozmaitych działań obywatelskich.

E.Ch.: – Często jest tak, że ruchy społeczne diagnozują jakiś problem, pokazują go, podejmują spontaniczne akcje, nagłaśniają je, mobilizują społeczność, ale nie idą za tym długofalowe działania i strategie. I tutaj pojawia się miejsce dla organizacji pozarządowych, budowania struktur, które umożliwią szersze i bardziej zaplanowane, systematyczne działania. Proszę zauważyć, że to właśnie z ruchów społecznych wyrastają później stowarzyszenia i fundacje. Myślę, że organizacje i ruchy mają wobec siebie komplementarne zasoby i warto się nimi dzielić.

E.Ch.: – W ruchach społecznych, jak w soczewce widać aktualne deficyty sektora organizacji pozarządowych w Polsce. Na ich podstawie warto zdefiniować rekomendacje systemowe i kierunki rozwojowe. Proponujemy między innymi ułatwienie podejmowania aktywności społecznej i obywatelskiej w sposób niesformalizowany, szersze upowszechnienie i mądre zastosowanie narzędzi typu: inicjatywa lokalne, budżet partycypacyjny; wprowadzenie nowych rozwiązań ułatwiających aktywność, zadbanie o ich powszechność.

Aby zachować obywatelskość organizacji warto dowartościować pracę społeczną i pielęgnować kulturę współpracy w organizacjach, jak i całym sektorze. Niech ten rys wyróżnia nas od innych.

Te oczekiwania i postulaty są dość oczywiste, sęk w tym, jak to wprowadzić w praktyce i w zdrowy sposób modelować takie postawy i zachowania. Należy też wprowadzać ułatwienia prawne i proceduralne dla takich organizacji, które nie chcą wchodzić w rozbudowane struktury, tylko działać spontanicznie. Jednocześnie widzimy też potrzebę „rozdziału” organizacji opierających swoje działania przede wszystkim o siły społeczne od organizacji profesjonalizujących się, przejmujących zadania publiczne.

E.Ch.: – Jednym z nich jest budowanie świadomości trzeciego sektora u przeciętnego Kowalskiego i poprawa wizerunku organizacji w oczach obywatela. Tak, aby nie miał on poczucia, że organizacje pozarządowe to inny świat, zamknięty w sobie, hermetyczny, posługujący się fachową terminologią i niezrozumiałą nowomową. Wyzwaniem jest także zbudowanie takiej tożsamości organizacji, która znajdowałaby się pomiędzy administracją samorządową a biznesem i łączyła w sobie obywatelskość oraz profesjonalizm. Rozwój ruchów społecznych może być dobrą lekcją dla NGO – skuteczności działania, wykorzystania nowych narzędzi i metod, docenienia wagi nowych technologii, wrażliwości na zmianę kontekstu i potrzeb społecznych, szerszego otwarcia się na ludzi. Rosnąca aktywność obywatelska powinna wywołać refleksje, zadziałać na trzeci sektor mobilizująco i dyscyplinująco i spowodować przedefiniowanie funkcji i sposobu działania organizacji.

*Ewa Chromniak, Sekretarz Regionalny Panelu Ekspertów w Małopolsce, prezeska Fundacji Biuro Inicjatyw Społecznych – Ośrodka Sieci SPLOT w Krakowie.

Projekt „Ogólnopolska Debata III Sektor dla Polski”, realizowany jest w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG. Realizuje go Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT oraz Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych.