Publicystyka - ngo.pl

Jednym z trudniejszych momentów w dyskusji o roli i wpływie organizacji pozarządowych jest ten, kiedy pada pytanie: Organizacje zmieniają świat na lepsze, ale tak konkretnie – co te organizacje tak naprawdę zmieniają? Osoby zaangażowane w działania społeczne i obywatelskie wiedzą, jak wiele projektów organizacje prowadzą i mogą odpowiadać na tego typu pytanie podając przykłady, często jednak brakuje danych, żeby pokazać faktyczną skalę oddziaływania sektora.

Dodatkowo pytanie to jest trudne, ponieważ organizacje angażują się w działania bardzo różne i często nieporównywalne, trudno więc znaleźć wspólny mianownik, który pozwoli podsumować rożne działania i zmiany, jakie organizacje wprowadzają w swoim bliższym i dalszym otoczeniu.

Właśnie dlatego warto zapoznać się z podstawowymi wnioskami z raportu, jaki GUS opublikował w 2018 roku pt. „Rola sektora non-profit w dostarczaniu usług społecznych w latach 2014-2016”. Wśród bardzo dużej liczby szczegółowych tabeli i wykresów znaleźć można odpowiedź na pytanie o skalę oddziaływania organizacji w konkretnym obszarze, jakim jest świadczenie usług społecznych.

Oczywiście, świadczenie usług społecznych nie jest jedyną, ani też najważniejszą funkcją, jaką mogą pełnić organizacje pozarządowe. Integracja społeczna, rzecznictwo, mobilizacja energii społecznej, patrzenie władzy na ręce – to wszystko działania podejmowane przez organizacje pozarządowe, które wykraczają poza obszar świadczenia usług społecznych, a ich znaczenie dla jakości życia społecznego jest nie do przecenienia. Z drugiej strony trzeba pamiętać, że większość organizacji w Polsce zajmuje się właśnie dostarczaniem konkretnym osobom wsparcia w zaspokojeniu potrzeb (a więc właśnie świadczeniem usług społecznych).

Główne obszary, w jakich sektor pozarządowy świadczy usługi to: sport, edukacja, pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem, integracja społecznozawodowa, ochrona zdrowia i kultura (co w większości pokrywa się z głównymi polami aktywności polskich organizacji).

Co możemy powiedzieć o skali ich odziaływania? Przedstawiamy pięć głównych wniosków z raportu GUS.

Z raportu GUS wynika, że ponad połowa organizacji pozarządowych (57%) świadczy usługi społeczne, choć udział tego typu aktywności różni się w zależności od rodzaju organizacji. Największy procent podmiotów świadczących usługi społeczne jest wśród klubów sportowych, zaś najmniejszy (ze względu na charakter działalności nienakierowany na konkretne osoby) w ochotniczych strażach pożarnych.

Szczegóły przedstawia wykres 1, na podstawie którego można też odtworzyć szeroką definicję organizacji pozarządowych, którą w swoich analizach posługuje się GUS (włączając do organizacji pozarządowych społeczne podmioty wyznaniowe).

Wykres 1. Procent organizacji świadczących usługi społeczne

W 2016 roku funkcjonowało w Polsce 112,7 tys. placówek świadczących usługi społeczne w takich dziedzinach jak: pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem, integracja społeczno-zawodowa, ochrona zdrowia, edukacja, kultura i sport. 21,5% z nich, co oznacza 24 tys. placówek, było prowadzonych przez organizacje pozarządowe.

Największy udział sektora pozarządowego w świadczeniu usług społecznych widać w sporcie (99%) i integracji społecznozawodowej (65%), najmniejszy w kulturze (3%) i ochronie zdrowia (2%). Trzeba jednak zaznaczyć, że w ramach poszczególnych obszarów tematycznych funkcjonują różne typy instytucji. Na przykład, mimo że ochrona zdrowia i kultura to dziedziny o niskim udziale organizacji w świadczonych usługach, istnieją tam typy placówek relatywnie często prowadzone przez jednostki trzeciego sektora. Wśród placówek ochrony zdrowia wyróżniały się hospicja i oddziały opieki paliatywnej (z których 36% to organizacje), a w ramach kultury galerie sztuki (15% jest prowadzone przez podmioty pozarządowe).

Wykres 2. Struktura placówek świadczących usługi społeczne według sektorów i dziedzin usług

Dzięki statystykom publicznym zbierającym regularnie dane o placówkach świadczących usługi publiczne, wiemy, ile osób korzysta z działań organizacji pozarządowych, które tego typu placówki prowadzą – wg GUS jest to 12 mln odbiorców, którzy skorzystali z usług organizacji co najmniej dwukrotnie w 2016 roku. Największa część korzystała z działalności organizacji zajmujących się sportem (32,4%), a następnie kulturą (19,0%) i edukacją (18,8%).

Średnio organizacja świadcząca usługi miała w 2016 roku 311 bezpośrednich odbiorców swojej działalności, jednocześnie połowa organizacji świadczyła usługi nie więcej niż 50 odbiorcom (mediana).

Ze statystyki publicznej wynika, że w świadczenie usług społecznych przez organizacje pozarządowe w 2016 roku zaangażowanych było 1,4 mln osób pracujących społecznie, a także 143 tys. pracowników etatowych i 314 tys. osób świadczących pracę w oparciu o umowy cywilnoprawne. Wysoki udział pracy wolontarystycznej w świadczeniu usług społecznych przez organizacje pozarządowe wyróżnia sektor pozarządowy na tle pozostałych sektorów.

Nieco ponad połowa przychodów organizacji świadczących usługi społeczne w 2016 roku pochodziła ze źródeł publicznych, w tym 23% ze źródeł samorządowych, 16% z rządowych, a 5% z kontraktów z NFZ. Jednocześnie 33% przychodów organizacji usługowych pochodził z działalności gospodarczej i odpłatnej statutowej (a więc koszt usług był częściowo przerzucony na ich odbiorców).

Warto podkreślić, że o ile w przypadku sektora publicznego i komercyjnego finansowanie usług społecznych ogranicza się do tych dwóch typów źródeł (środki publiczne, przychody z opłat), w organizacjach pozarządowych ok. 15% budżetu, a więc ok. 2 mld zł pochodzi z innych źródeł, które zwiększają pulę środków przeznaczanych na usługi świadczone odbiorcom.