Publicystyka - ngo.pl

Inicjatywa wyszła od Polski i Szwecji, które  w 2008 r. podczas posiedzenia ministrów spraw zagranicznych UE przedstawiły propozycję utworzenia tzw. partnerstwa wschodniego jako doskonalszej jakościowo formy europejskiej polityki sąsiedztwa. Propozycja ta zyskała poparcie czeskiej prezydencji, która uznała to zagadnienie za jeden ze swych priorytetów.

Komisja Europejska opublikowała w grudniu 2008 r. komunikat „Partnerstwo wschodnie”.

Celem partnerstwa wschodniego jest udzielenie krajom partnerskim większego niż dotychczas wsparcia w ich staraniach o zbliżenie się do UE oraz wszelkiej koniecznej pomocy w realizacji reform demokratycznych i rynkowych, przestrzeganiu zasad rządów prawa i dobrych rządów, poszanowaniu praw człowieka, poszanowaniu i ochronie mniejszości, a także stosowaniu zasad gospodarki rynkowej i zrównoważonego rozwoju.

Partnerstwo wschodnie będzie realizowane przede wszystkim na szczeblu dwustronnym a celem będzie zawarcie umów o stowarzyszeniu, pod warunkiem osiągnięcia postępów w dziedzinie demokracji, rządów prawa i praw człowieka. Częścią umów o stowarzyszeniu będzie utworzenie rozległej i kompleksowej strefy wolnego handlu.

Szczebel stosunków wielostronnych wymaga stworzenia czterech platform tematycznych poświęconych: 1) demokracji, dobrym rządom i stabilności, 2) integracji gospodarczej i konwergencji z polityką UE, 3) bezpieczeństwu energetycznemu i 4) kontaktom międzyludzkim. Ramy wielostronne wzmocnią związki pomiędzy krajami partnerskimi, co może w przyszłości doprowadzić do powstania sąsiedzkiej wspólnoty gospodarczej. Do osiągnięcia konkretnych wyników współpracy mają przyczynić się tzw. sztandarowe inicjatywy. Inicjatywy te byłyby finansowane dzięki wsparciu międzynarodowych instytucji finansowych, sektora prywatnego oraz różnych donatorów.

Komisja i Rada liczą na udział społeczeństwa obywatelskiego w realizowaniu celów partnerstwa wschodniego oraz proponują utworzenie Forum Społeczeństwa Obywatelskiego, które prowadziłoby dialog z władzami publicznymi.

Źródła finansowania partnerstwa wschodniego zostaną zwiększone z 450 mln EUR w 2008 r. do 600 mln EUR w 2013 r.

Jak uczynić z partnerstwa wschodniego instrument służący lepszej realizacji europejskiej polityki sąsiedztwa

EKES postrzega partnerstwo wschodnie jako nowe strategiczne ramy dla wschodniego wymiaru europejskiej polityki sąsiedztwa oraz jako przejaw solidarności z ludnością Europy Wschodniej. Musi ono opierać się na wspólnych wartościach, wspieraniu praw człowieka i podstawowych wolności, dobrych rządów i budowania demokratycznego społeczeństwa, którego nieodłączną część stanowi społeczeństwo obywatelskie. Wola polityczna rządów krajów partnerskich do rozwijania dialogu ze społeczeństwem obywatelskim i wspierania dialogu między partnerami społecznymi powinna być jednym ze wskaźników dla wykorzystania instrumentów i programów współpracy, które oferuje partnerstwo wschodnie.

Zdaniem EKES-u ważne jest, by program współpracy w ramach partnerstwa wschodniego i środki finansowe przydzielone w ramach ENPI były nastawione na wsparcie długoterminowych reform strukturalnych oraz na pomoc rządom krajów partnerskich w ustabilizowaniu sytuacji gospodarczej i społecznej i wyeliminowaniu negatywnych skutków kryzysu dla obywateli znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji.

Celem partnerstwa wschodniego jest wsparcie państw Europy Wschodniej w procesie modernizacji zgodnej z normami UE bez bezpośredniej perspektywy przystąpienia do UE, co nie powinno ograniczać ambicji poszczególnych krajów, jeśli chodzi o ich przyszłe relacje z UE. W celu zwiększenia motywacji krajów partnerskich do aktywniejszego wdrażania reform i unijnych norm EKES zaleca zaoferowanie tym krajom możliwości uzyskania uprzywilejowanego statusu, o ile w uzgodnionej konkretnej dziedzinie przetransponują do prawa krajowego wspólnotowy dorobek prawny. Umożliwiłoby to im, by podobnie jak kraje należące do Europejskiego Obszaru Gospodarczego stały się częścią rynku wewnętrznego, uczestniczyły w programach i agencjach Wspólnoty i brały udział w opracowaniu na szczeblu ekspertów nowych aktów prawnych (bez prawa do głosowania).

Utworzenie sąsiedzkiej wspólnoty gospodarczej na wzór EOG powinno być priorytetem UE od samego początku realizacji partnerstwa wschodniego.

EKES zaleca, aby realizując politykę partnerstwa wschodniego, mieć na uwadze doświadczenia z wdrażania europejskiej polityki sąsiedztwa w latach 2004-2008, które można podsumować następująco:

• przy zbliżających się negocjacjach w sprawie umów o stowarzyszeniu między UE a krajami partnerskimi należy przeprowadzić konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim, zwłaszcza w odniesieniu do roli społeczeństwa obywatelskiego i możliwości utworzenia w ramach tych umów wspólnych komitetów konsultacyjnych składających się z przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego kraju partnerskiego i UE.
• rządy krajów partnerskich powinny planować i urzeczywistniać priorytety krajowych planów działania we współpracy z KE i innymi zainteresowanymi stronami (siłami politycznymi, partnerami społecznymi, społeczeństwem obywatelskim i samorządami lokalnymi i regionalnymi), aby zagwarantować jak najszersze poparcie dla realizacji tych planów. Plany działania powinny obejmować rozwiązania umożliwiające szerszy udział społeczeństwa obywatelskiego w procesie konsultacji, także dzięki zapewnieniu tłumaczenia unijnych dokumentów na języki narodowe.
• wspólne podkomitety ds. współpracy w sprawach sektorowych utworzone na podstawie umów o partnerstwie i współpracy, które miały pełnić funkcję mechanizmu przekazywania informacji i informacji zwrotnych w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa, realizowały to zadanie tylko częściowo, ponieważ spotykały się rzadko i nieregularnie. Posiedzenia podkomitetów i ich kontrola powinny mieć charakter obowiązkowy. Przedstawiciele platform międzyinstytucjonalnych, które mają powstać w ramach partnerstwa wschodniego (EuroNest, Forum Społeczeństwa Obywatelskiego, Zgromadzenie Samorządów Lokalnych i Regionalnych), powinni zostać zachęceni do monitorowania pracy podkomitetów i działalności organów krajowych w zakresie realizacji priorytetów planów działania. Ocena osiągniętych postępów powinna opierać się na jasnych, wspólnie uzgodnionych, przejrzystych i wymiernych kryteriach a społeczeństwo obywatelskie powinno mieć możliwość uczestniczenia w negocjacjach dotyczących tych kryteriów oraz w ocenie ich wypełniania.
• w propozycjach dotyczących partnerstwa wschodniego należy jaśniej określić instrumenty sektorowe. Kryteria dostępu krajów partnerskich do danego programu sektorowego czy do danej agencji trzeba wyraźnie określić, tak aby każdy kraj wiedział, jakie warunki musi spełnić, by uczestniczyć w europejskich programach i agencjach.

Platformy tematyczne powinny umożliwiać regularną wymianę wzorcowych rozwiązań między UE, państwami członkowskimi i krajami partnerskimi oraz określać wspólne wielostronne projekty w odpowiednich dziedzinach. W ramach platform tematycznych można by omawiać zagadnienia takie jak:

• zasady państwa prawa,
• zasady społecznej gospodarki rynkowej i jej ramy regulacyjne,
• dobre rządy,
• walka z korupcją i gospodarką nieformalną,
• problemy społeczne, łącznie z równością płci,
• migracja i kontakty międzyludzkie,
• wsparcie dialogu społecznego i obywatelskiego,
• likwidowanie przeszkód w handlu,
• ochrona praw własności intelektualnej,
• walka z ubóstwem,
• bezpieczeństwo energetyczne i efektywność energetyczna,
• przestrzeganie norm bezpieczeństwa żywności,
• ochrona przed przywozem towarów niebezpiecznych z krajów trzecich,
• ochrona środowiska naturalnego, zdrowia publicznego, roślin i zwierząt,
• współpraca transgraniczna itd.

Do wyboru zagadnień i ich omawiania należy włączyć organizacje społeczeństwa obywatelskiego skupione w Forum Społeczeństwa Obywatelskiego. Aby organizacje te mogły odgrywać tę rolę, trzeba im zapewnić odpowiednie finansowanie.

EKES jest zdania, że warunkiem udziału krajów partnerskich w programie współpracy w ramach partnerstwa wschodniego musi być przyjęcie i pełne uznanie wartości, takich jak prawa człowieka i podstawowe wolności, dobre rządy oraz dialog z niezależnym społeczeństwem obywatelskim i partnerami społecznymi. EKES przypomina, ze dotyczy to zwłaszcza Białorusi i jej udziału w partnerstwie wschodnim.

Zdaniem EKES-u ważne jest, by partnerstwo wschodnie nie prowadziło do pojawienia się nowych linii podziału we wschodniej Europie i było otwarte na udział przedstawicieli państw trzecich w odniesieniu do zagadnień będących przedmiotem wspólnego zainteresowania.

Istotnym warunkiem powodzenia realizacji celów partnerstwa wschodniego jest wzmocnienie kontaktów międzyludzkich. Mobilność stanowi ważny element zarówno w stosunkach dwustronnych, jak i w kontekście wielostronnym. Do ostatecznego celu, jakim jest zniesienie obowiązku wizowego wobec tych krajów, trzeba dążyć, stopniowo wprowadzając ułatwienia wizowe dla studentów, biznesmenów, osób często podróżujących do UE i członków rodzin oraz obniżając opłaty wizowe. Warunkiem wstępnym jest zawarcie odpowiednich umów z krajami partnerskimi.

EKES proponuje prowadzenie dialogu z krajami partnerskimi, państwami członkowskimi, partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim na temat zagadnień związanych z rynkiem pracy, m.in. rozwojem i mobilnością siły roboczej, jak również na temat podejmowania wspólnych środków na rzecz zwalczania pracy nierejestrowanej i naruszeń ważnych konwencji MOP.

Charakterystyka organizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerstwa wschodniego

Choć historyczna, polityczna i społeczno-gospodarcza sytuacja jest różna w każdym z sześciu krajów uczestniczących w partnerstwie wschodnim, to społeczeństwo obywatelskie w krajach partnerskich ma wiele cech wspólnych wynikających z rozwoju społecznego w okresie istnienia Związku Radzieckiego.

Upadek Związku Radzieckiego umożliwił tym krajom uzyskanie niepodległości, ale jednocześnie doprowadził do znacznego pogorszenia się ich sytuacji gospodarczej. Reformy gospodarcze mające na celu przejście od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej były wprowadzane powoli i niekonsekwentnie, a dodatkową trudnością był brak stabilności politycznej i walka o władzę. W co najmniej czterech krajach (Mołdawia, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja) sytuację pogarszały jeszcze konflikty zbrojne z sąsiadami lub regionami separatystycznymi.

Mimo wzrostu gospodarczego z końca lat 90. i po roku 2000 sytuacja w tych krajach jest bardzo niestabilna, a obecny kryzys gospodarczy jeszcze ją utrudnia. Istnieją głębokie podziały społeczne, znaczna część obywateli żyje z dochodów z gospodarki nieformalnej lub wyemigrowała za granicę w poszukiwaniu pracy. Utrzymują się główne przeszkody dla modernizacji i rozwoju – biurokracja, nadmiar regulacji i związana z nimi korupcja.

W ostatnich latach stopniowo zwiększa się przestrzeń dla działalności społeczeństwa obywatelskiego we wszystkich krajach. Nawet na Białorusi pojawia się pod naciskiem UE i międzynarodowej opinii pewna poprawa. Europejska polityka sąsiedztwa i jej instrumenty oraz działania Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) pomagają w stopniowym wdrażaniu dialogu społecznego i jego instytucjonalizacji w krajach partnerskich. Daleko jeszcze do przestrzegania norm UE, jeśli chodzi o niezawisłość sądów, podział władzy i kompetencji między centralnymi i lokalnymi organami władzy publicznej, właściwą interpretację i przestrzeganie praw i wolności obywatelskich oraz niezależność mediów. Rządy wzbraniają się przed akceptacją pluralizmu społeczeństwa, niezależności partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz ich prawa do dialogu społecznego i obywatelskiego, który wzmocniłby całe społeczeństwo.

Rola EKES-u w partnerstwie wschodnim

EKES pragnie nadal odgrywać swoją rolę przy wzmacnianiu pozycji, możliwości i rozwoju regionalnych i krajowych sieci zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich, co umożliwi im jak najefektywniejszy udział w dwustronnych i wielostronnych programach i instrumentach z myślą o skutecznej realizacji celów partnerstwa wschodniego.

Mając na uwadze tworzenie Forum Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Partnerstwa Wschodniego, można wykorzystać istotne doświadczenia i wiedzę EKESu w tej dziedzinie oraz jego kontakty z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych oraz z ich krajowymi i regionalnymi sieciami w krajach partnerskich i w UE. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego powinno zostać utworzone natychmiast po oficjalnej inauguracji tej inicjatywy w drugiej połowie 2009 r.

Forum Społeczeństwa Obywatelskiego powinno mieć charakter operacyjny i elastyczny oraz gromadzić reprezentatywne, demokratyczne i niezależne organizacje społeczeństwa obywatelskiego z UE i z krajów partnerskich, reprezentujące pracodawców, pracowników i inne organizacje pozarządowe, które wniosłyby konkretną wartość dodaną do realizacji tej inicjatywy. Forum mogłoby się zbierać co najmniej raz w roku, na zmianę w UE i w jednym z krajów partnerskich. Mogłoby tworzyć panele i grupy robocze, które zajmowałyby się określonymi zakresami tematycznymi poprzez tworzenie paneli szczegółowych w ramach czwartego poziomu operacyjnego partnerstwa wschodniego, i opracowywałyby propozycje i zalecenia dla przedstawicieli UE i rządów krajów partnerskich. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego mogłoby być właściwą platformą wymiany wzorcowych rozwiązań w zakresie roli społeczeństwa obywatelskiego w krajowych procesach decyzyjnych i rozwoju dialogu społecznego.

Aby organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogły pełnić wymienione tu trudne funkcje, trzeba im zapewnić niezbędne wsparcie i pomoc.EKES zaleca zatem Komisji, by do kompleksowego programu rozwoju instytucjonalnego włączyła obok organów administracji publicznej także organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które mogłyby korzystać z doświadczeń organizacji partnerskich z państw członkowskich UE w ramach programów partnerstwa.