Publicystyka - ngo.pl

W lutym 2009 r. Komisja Europejska opublikowała studium wykonalności wprowadzenia statutu fundacji europejskiej. Studium przedstawiało potencjalne korzyści wprowadzenia statutu pod względem zmniejszenia lub wyeliminowania zbędnych kosztów i obciążeń administracyjnych, co ułatwiłoby fundacjom działanie w wielu państwach UE.

W listopadzie 2009 r. Dyrekcja Generalna ds. Rynku Wewnętrznego i Usług w Komisji Europejskiej opublikowała wyniki publicznych konsultacji w sprawie statutu fundacji europejskiej, w ramach których uzyskano wiele uwag i opinii pochodzących zwłaszcza z sektora non-profit i świadczących o zdecydowanym poparciu dla takiego statutu.

Istnieją także dwa oddolne zalecenia dotyczące statutu fundacji europejskiej:

• propozycja w sprawie rozporządzenia dotyczącego europejskiego statutu fundacji przedstawiona przez Europejskie Centrum Fundacji w 2005 r.
• projekt badawczy z 2006 r. „The European Foundation – a New Legal Approach” („Fundacja europejska – nowe podejście prawne”), zrealizowany przez ekspertów ds. prawa fundacji i prawa podatkowego.

W dniu 4 lipca 2006 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie perspektyw w dziedzinie prawa spółek, w której wzywa Komisję do dalszego przygotowywania prawa wspólnotowego przewidującego inne formy prawne, takie jak fundacja europejska.

W 2006 r. Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że różne traktowanie do celów podatkowych fundacji pożytku publicznego mających siedzibę w danym państwie i fundacji pożytku publicznego mających siedzibę w innym państwie stanowi nieuzasadnione naruszenie zasady swobodnego przepływu kapitału, lecz tylko w przypadku, gdy dane państwo członkowskie uznaje status organizacji pożytku publicznego tej fundacji zgodnie ze swoim prawem.

W odniesieniu do darowizn transgranicznych Trybunał orzekł, że przepisy podatkowe, które są mniej korzystne w przypadku darowizn dla organizacji pożytku publicznego mających siedzibę w innych państwach członkowskich UE, są sprzeczne z traktatem WE, o ile otrzymujące darowizny organizacje mające siedzibę w innych państwach członkowskich są uważane za równoważne krajowym organizacjom pożytku publicznego.

Europejski sektor fundacji jest ważną siłą gospodarczą, posiada bowiem zasoby w wysokości 350–1000 mld EUR, a jego roczne wydatki wynoszą 83–150 mld EUR. Ponadto w znacznej liczbie państw europejskich ma miejsce stały wzrost sektora fundacji.

Fundacje odgrywają ważną rolę na rynku pracy. 110 tys. fundacji (taką ich liczbę szacuje się w studium wykonalności wprowadzenia statutu fundacji europejskiej) zatrudnia bezpośrednio w pełnym wymiarze godzin od 750 tys. do 1 mln osób w UE. Przyznając dotacje lub wsparcie kapitałowe organizacjom i osobom prywatnym, wspierają one także zatrudnienie i wolontariat.

Zdecydowana większość fundacji w UE działa w oparciu o składniki majątkowe i z myślą o pożytku publicznym. Zasadniczo nie mają one członków ani udziałowców, lecz są odrębnie utworzonymi, nienastawionymi na zysk podmiotami zajmującymi się rozdziałem środków. Posiadają ugruntowane i wiarygodne źródła dochodów, które są nieodwołalnie przeznaczane na cele pożytku publicznego. Ich dochody mogą pochodzić ze środków kapitałowych przekazanych przez osobę prywatną, rodzinę, przedsiębiorstwo lub inną organizację. Mogą one mieć postać majątku ruchomego: gotówki, akcji, obligacji, dzieł sztuki, praw autorskich, licencji badawczych, lub też nieruchomości: gruntów i budynków, takich jak muzea i ośrodki opieki. Fundacje uzyskują dochody także z innych źródeł, takich jak np. zapisy i darowizny, publiczne apele o wsparcie, dochody własne, umowy, zyski z loterii.

Fundacje w UE skupiają się na zagadnieniach i projektach, które przynoszą bezpośrednie korzyści obywatelom i mają kluczowe znaczenie dla budowy europejskiego społeczeństwa obywatelskiego w różnych dziedzinach: od wiedzy, badań i innowacji, przez pomoc społeczną i opiekę zdrowotną, badania naukowe w zakresie medycyny, środowisko, rozwój regionalny, zatrudnienie i szkolenie zawodowe, ochronę bogactwa naturalnego i dziedzictwa kulturowego, aż po wspieranie kultury i sztuki oraz współpracy międzynarodowej i rozwoju.

Coraz więcej fundacji i podmiotów finansujących działa na skalę międzynarodową. Napotykają oni jednak przeszkody administracyjne oraz w zakresie prawa cywilnego i podatkowego, wymienione w studium wykonalności, takie jak:

• różnice w przepisach krajowych: nowe inicjatywy europejskie są realizowane z opóźnieniem lub porzucane z powodu braku odpowiednich narzędzi prawnych;
• trudności związane z uznaniem osobowości prawnej zagranicznych fundacji;
• brak pewności prawa co do uznawania w poszczególnych państwach tego, że transgraniczne działania fundacji krajowych leżą w interesie ogółu, oraz ich statusu organizacji pożytku publicznego;
• obciążenia administracyjne i koszty związane z ustanowieniem oddziałów w innych państwach;
• brak możliwości przeniesienia siedziby do innego państwa członkowskiego;
• bariery podatkowe: organizacje zagraniczne podlegają mniej korzystnym przepisom podatkowym.

Nierealistyczne byłoby oczekiwanie, że zharmonizowane zostaną bardzo liczne przepisy dotyczące działalności fundacji w państwach członkowskich, w szczególności w związku z różnicami, jakie istnieją pomiędzy państwami, jeżeli chodzi o cele fundacji, wymogi konieczne do ich tworzenia, zarządzanie nimi i ich odpowiedzialność.

Żaden z istniejących europejskich instrumentów prawnych utworzonych w celu wsparcia działań prywatnych przedsiębiorstw i organów publicznych lub współpracy między nimi ponad granicami państw UE nie jest dostosowany do potrzeb ani szczególnych cech fundacji jako prywatnych, niedziałających w celu osiągnięcia zysku organów rozdzielających środki, które realizują cele leżące w interesie ogólnym i nie posiadają udziałowców ani członków kontrolujących ich działalność.

Konieczne stało się rozważenie utworzenia statutu fundacji europejskiej, który byłby dostępny i dostosowany do potrzeb fundacji oraz ułatwiłby im działania i realizację wspólnych przedsięwzięć na jednolitym rynku, umożliwiał gromadzenie zasobów z różnych państw i już od początku nadawał tworzeniu nowych fundacji wymiar europejski z myślą o wspieraniu działalności na rzecz pożytku publicznego.

Statut fundacji europejskiej: podstawowe cele i struktura

Statut fundacji europejskiej to dobra koncepcja polityczna, sprzyjająca działaniu fundacji pożytku publicznego w całej UE dzięki:

• wzmocnieniu europejskich ram prawnych funkcjonowania fundacji;
• ograniczeniu barier prawnych i administracyjnych;
• zachęcaniu do podejmowania nowych działań;
• ułatwianiu pracy transgranicznej i tworzenia partnerskich warunków w ramach jednolitego rynku;
• zwiększeniu przejrzystości;
• zapewnieniu skutecznego narzędzia zarządzania wspierającego realizację celów pożytku publicznego;
• usprawnieniu procedur związanych z darowiznami w przypadku transgranicznej działalności osób fizycznych i prawnych;
• przyczynianiu się do integracji gospodarczej i konsolidowaniu europejskiego społeczeństwa obywatelskiego w zglobalizowanym świecie, w którym wspólne wyzwania i zagrożenia wymagają przejrzystego, nieskomplikowanego podejścia europejskiego.

Statut fundacji europejskiej przyniósłby wielorakie korzyści:

• Efektywność i uproszczenie: Statut pozwalałby na stworzenie europejskiej fundacji zarejestrowanej w jednym z państw członkowskich, która byłaby także uznawana w pozostałych 26 państwach. Fundacja taka mogłaby działać w całej UE zgodnie z jednym zestawem przepisów oraz spójnym systemem zarządzania i sprawozdawczości. Statut pomógłby przełamać istniejące bariery i ułatwić współpracę i prowadzenie działalności w kilku państwach jednocześnie.
• Odpowiedzialność: Statut fundacji europejskiej precyzowałby pojęcie fundacji, wprowadzając wspólną definicję „fundacji pożytku publicznego” w całej UE, gdzie obecnie termin „fundacja” jest stosowany zbyt niejednoznacznie i odnosi się do bardzo różnych przedsięwzięć. Statut mógłby pozytywnie wpłynąć na ogólne zarządzanie fundacjami, gdyż zapewniłby im punkt odniesienia.
• Korzyści gospodarcze: Oprócz korzyści polegającej na zmniejszeniu kosztów działań transgranicznych fundacje, które przyjęłyby omawiany statut, byłyby uznawane zarówno przez administrację publiczną, jak i ogół społeczeństwa dzięki godnej zaufania europejskiej „marce”. Statut fundacji europejskiej ułatwiałby łączenie zasobów na działania służące dobru publicznemu oraz sprzyjał przyciąganiu zagranicznych inwestycji. Mógłby mieć także pozytywny wpływ na postawy darczyńców i przekazywanie darowizn.
• Korzyści polityczne i obywatelskie: Rozwój działalności i współpracy transgranicznej zwiększyłby integrację europejską w dziedzinach, które bezpośrednio dotyczą mieszkańców UE. Statut fundacji europejskiej mógłby zapewnić solidne i elastyczne narzędzie zarządzania, wspierające działania pożytku publicznego i działania obywatelskie na szczeblu UE zmierzające do zaspokajania pilnych potrzeb i rozwiązywania kwestii globalnych.

Efektywny statut fundacji europejskiej powinien wyróżniać się pewnymi podstawowymi zasadami i elementami. Stanowiłby dodatkowe i fakultatywne narzędzie służące pożytkowi publicznemu, podlegające głównie prawu europejskiemu i uzupełniające przepisy krajowe i regionalne.

Statut fundacji europejskiej mógłby zostać opracowany zgodnie z poniższymi wytycznymi, które będzie trzeba dokładniej określić we współpracy z zainteresowanymi stronami. Statut ten powinien mianowicie:

• Być fakultatywny i stanowić dodatkowy instrument, z którego mogą skorzystać fundacje i fundatorzy działający w więcej niż jednym państwie członkowskim UE zamiast tworzyć kilka fundacji zgodnie z przepisami krajowymi w różnych państwach UE. Nie zastępowałby on istniejących przepisów państw członkowskich dotyczących fundacji.
• Być prosty i wszechstronny w odniesieniu do większości aspektów prawa dotyczącego fundacji i odnosić się do prawa krajowego w tak niewielu dziedzinach prawnych, jak to możliwe. Dzięki temu fundatorzy będą mogli zaoszczędzić na kosztach dostosowywania się do przepisów, stosując jedno narzędzie prawne i wprowadzając strukturę zarządzania, która byłaby porównywalna we wszystkich państwach członkowskich.
• Być łatwo dostępny. Fundacja europejska mogłaby być utworzona na stałe lub na czas określony testamentem dowolnej osoby fizycznej zamieszkałej w UE, na podstawie aktu notarialnego przez osoby fizyczne lub prawne będące rezydentami w UE, w wyniku przekształcenia w fundację europejską istniejącej fundacji pożytku publicznego założonej w państwie członkowskim UE lub w wyniku połączenia fundacji pożytku publicznego założonych w jednym państwie członkowskim UE lub w kilku takich państwach. Informacja o utworzeniu fundacji europejskiej powinna być publikowana w Dzienniku Urzędowym.
• Umożliwiać realizację wyłącznie celów pożytku publicznego. Opis pożytku publicznego mógłby zawierać niewyczerpujący wykaz celów pożytku publicznego, aby pozwolić na elastyczność.
• Fundacja europejska byłaby uważana za organizację pożytku publicznego, jeżeli: służyłaby szeroko pojętemu interesowi publicznemu na szczeblu europejskim lub międzynarodowym, realizując własne programy lub wspierając konkretne osoby, zrzeszenia, instytucje lub inne podmioty, oraz cel, w jakim została utworzona, obejmowałby wspieranie interesu publicznego w dziedzinie lub dziedzinach uznanych za służące pożytkowi publiczne.
• Ustanawiać wymiar europejski. Statut fundacji europejskiej byłby przewidziany dla działań o szeroko pojętym aspekcie europejskim, tj. wiążących się z działaniami w więcej niż jednym państwie członkowskim.
• Ustanawiać minimalny próg kapitału. Mogłoby to gwarantować poważny charakter celu i działań fundacji europejskiej i zwiększać ochronę wierzycieli, ale nie powinno uniemożliwiać funkcjonowania mniejszym inicjatywom.
• Nie ustalając formalnych wymogów członkostwa, przewidywać pewną strukturę uczestnictwa, która nie może jednak zastępować praw i obowiązków w ramach struktury zarządzania.
• Umożliwiać – w ramach celów fundacji europejskiej dotyczących pożytku publicznego – prowadzenie działalności gospodarczej bezpośrednio lub za pośrednictwem innego podmiotu prawnego, pod warunkiem że wszelkie dochody lub nadwyżki przeznaczane będą na realizację celów pożytku publicznego.
• Ustanawiać prawo do posiadania majątku ruchomego i nieruchomego, otrzymywania i zatrzymywania wszelkiego rodzaju darów lub dotacji, w tym akcji i innych zbywalnych instrumentów, pochodzących z dowolnego legalnego źródła.
• Ustanawiać siedzibę prawną fundacji w UE. Siedzibę taką można byłoby przenieść do innego państwa członkowskiego bez konieczności zamykania fundacji czy tworzenia nowego podmiotu prawnego.
• Ustanawiać jednoznaczne zasady dotyczące przejrzystości i odpowiedzialności. Fundacja europejska powinna prowadzić zapis wszelkich transakcji finansowych, korzystać z formalnych kanałów finansowania oraz przedstawiać właściwemu organowi roczne sprawozdania finansowe i sprawozdania z działalności. Większe organizacje podlegałyby audytowi finansowemu.
• Zapewniać jasne zasady zarządzania i odpowiedzialności dla fundacji europejskich, lecz fundatorzy i zarząd powinni zachować swobodę ustalania kwestii wewnętrznych w regulaminie fundacji. Można byłoby zaproponować wzory regulaminów, które służyłyby za przykład. Powinny one zawierać regulacje dotyczące zapobiegania konfliktom interesów.

Wniosek w sprawie statutu fundacji europejskiej przedstawiałby różne źródła prawa właściwego: rozporządzenie UE w sprawie statutu fundacji europejskiej, regulaminy fundacji i inne przepisy unijne lub krajowe.

Prawodawstwo dotyczące statutu fundacji europejskiej powinno być wszechstronne, lecz jednocześnie także przejrzyste i proste. Powody są oczywiste: przejrzystość ułatwi fundacjom europejskim przestrzeganie przepisów, a organom nadzorczym – ich egzekwowanie.

Wniosek w sprawie statutu fundacji europejskiej powinien ustanawiać ramy tworzenia, działania i odpowiedzialności fundacji europejskich. W dziedzinach regulowanych tym statutem (dotyczących np. tworzenia, rejestracji, celów, kapitału, siedziby prawnej, osobowości prawnej, zdolności prawnej, odpowiedzialności członków zarządu, wymogów w zakresie przejrzystości i odpowiedzialności) prawodawstwo powinno być zrozumiałe i nie odwoływać się do przepisów krajowych. Zapewni to jednolitość, przejrzystość oraz pewność, którą statut powinien dawać stronom trzecim, partnerom i darczyńcom.

Jeżeli chodzi o nadzór nad fundacjami europejskimi, można by go powierzyć wyznaczonym organom w państwach członkowskich, na podstawie wspólnie uzgodnionych norm dotyczących wymogów w zakresie rejestracji, sprawozdawczości i nadzoru określonych w rozporządzeniu w sprawie statutu fundacji europejskiej.

W kwestiach nieobjętych przepisami dotyczącymi statutu fundacji europejskiej miałyby zastosowanie postanowienia innych aktów wspólnotowych lub przepisy państw członkowskich.

Jeśli chodzi o opodatkowanie, sposób traktowania fundacji europejskich w tym zakresie nadal ustalałyby organy podatkowe państwa członkowskiego, w którym fundacja podlega opodatkowaniu.

Państwa członkowskie UE przewidują specjalne traktowanie podatkowe fundacji pożytku publicznego. Uważa się, że różne traktowanie do celów podatkowych krajowych i zagranicznych organizacji pożytku publicznego czy działających dla dobra publicznego może stać w sprzeczności z Traktatem WE, w szczególności w odniesieniu do podatku od darowizn lub spadków oraz dochodów fundacji pochodzących z zagranicznych źródeł.  Zatem fundacja europejska powinna także korzystać z udogodnień podatkowych, które krajowi prawodawcy przyznali krajowym fundacjom, w tym ze zwolnień z podatku dochodowego, podatku od spadków i darowizn, podatku od wartości lub przeniesienia ich aktywów.

Jeżeli chodzi o traktowanie fundatorów i darczyńców fundacji europejskich do celów podatkowych, każdemu fundatorowi lub darczyńcy, który łoży na fundację europejską czy to w ramach jednego państwa członkowskiego, czy też poza jego granicami, powinno przysługiwać takie samo odliczenie lub taka sama ulga podatkową, jak gdyby jego darowizna przekazywana była na rzecz organizacji pożytku publicznego w jego własnym państwie członkowskim.

Jeśli chodzi o podatki pośrednie, w opinii w sprawie różnorodności form przedsiębiorstw  EKES wezwał Komisję, by zachęciła państwa członkowskie do przeanalizowania możliwości przyznania im środków wyrównawczych w oparciu o ich potwierdzoną użyteczność publiczną lub ich potwierdzony wkład w rozwój regionalny.