Opinia EKES w sprawie „Mieszkalnictwo a polityka regionalna” (marzec 2007)

Prawo do mieszkania: prawo podstawowe Karta praw podstawowych Unii Europejskiej ogłoszona w Nicei w 2000 r. stanowi (art. II – 34): „W celu zwalczania wyłączenia społecznego i ubóstwa, Unia uznaje i szanuje prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej dla zapewnienia, zgodnie z zasadami ustanowionymi w prawie Unii oraz ustawodawstwie i praktykach krajowych, godnej egzystencji wszystkim osobom pozbawionym wystarczających środków.”

Przypominając, że kwestia mieszkalnictwa nie leży w kompetencjach unijnych i że zasada pomocniczości ma w tym przypadku pełne zastosowanie, EKES uważa, że ten artykuł powinien znaleźć oddźwięk w polityce europejskiej realizowanej w odpowiedzi na naglący charakter tej potrzeby społecznej i brak mieszkań dla najuboższych (a także dla ludności o skromnych dochodach i dla osób młodych startujących w życiu zawodowym i rodzinnym).

EKES uważa więc za istotne i strategiczne wprowadzenie kwestii mieszkaniowej do Karty praw podstawowych dołączonej do Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy i żałuje, że prawo do mieszkania, a przynajmniej, „prawo do dachu nad głową” nie zostało tam uwzględnione.

Reklama

EKES uważa za bardzo ważne utworzenie strategii europejskiej na rzecz mieszkalnictwa – mieszkanie dla każdej osoby jest warunkiem lepszej realizacji innych praw człowieka uznanych na szczeblu europejskim, takich jak prawo do „poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu i komunikowania się” oraz do „zawarcia małżeństwa i założenia rodziny”.

Uznaje się zasadę prawa do mieszkania, powstaje jednak kwestia, jak wyegzekwować to prawo, innymi słowy, jakie kroki ma podjąć osoba, która nie znajduje mieszkania. Unia Europejska powinna więc zatroszczyć się o warunki realizacji prawa do mieszkania. Jeśli nie można znaleźć jednolitego rozwiązania, każde z państw członkowskich uznających prawo do mieszkania powinno być w stanie określić:

do jakich władz publicznych i w jakiej formie należy się odwoływać w tej sprawie;
w jakie środki należy w związku z tym wyposażyć dany samorząd lub jakie środki powinien on wygospodarować;
kto może korzystać z tego prawa i w jaki sposób powinno być ono stosowane;
co powinno ono obejmować (mieszkanie czy schronienie, do wyboru czy nie).

Badania Europejskiej Fundacji na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy opublikowane w 2006 r. na temat warunków życia i społecznego wymiaru mieszkalnictwa wskazują na znaczne różnice w jakości obecnych warunków i w ilości zasobów mieszkaniowych pomiędzy krajami UE-15 i krajami UE-10. Należałoby również przypomnieć, że nie wszyscy obywatele europejscy mają zapewniony dostęp do ciepłej wody i do toalety wewnątrz mieszkania, które stanowią dwa z kryteriów określających minimalne wymogi pozwalające mówić o przyzwoitych warunkach mieszkaniowych.

Wyzwania wynikające z przemian społecznych i demograficznych, przed którymi stoi Europa, muszą znaleźć wyraz w polityce mieszkalnictwa. Starzenie się ludności, pauperyzacja młodego pokolenia, które pozostaje w domu rodzinnym z braku wystarczających środków, dostęp osób niepełnosprawnych do odpowiednich lokali czy dostęp do mieszkań osób migrujących to aspekty, które muszą zostać uwzględnione. EKES proponuje zatem przyjęcie na szczeblu europejskim:

serii wspólnych celów dotyczących dostępu do mieszkań;
minimalnych standardów jakościowych mieszkań definiujących pojęcie przyzwoitych warunków mieszkaniowych.

Zasadniczą kwestią jest również pobudzanie mobilności na rynku mieszkaniowym w celu zapewnienia mobilności pracowników. Wielu obywateli europejskich „kurczowo trzyma się” swojego lokum, własnościowego czy socjalnego, ze względu na brak podaży, z przyczyn podatkowych lub z powodu warunków kredytowania. Wzrost mobilności mieszkaniowej jest konieczny dla poprawy płynności rynków pracy.

Mieszkalnictwo, ze względu na skutki dla życia społecznego i gospodarki miasta, nie powinno być przedmiotem częściowych działań i strategii. EKES sugeruje, by uwzględniając w pełni zasadę pomocniczości, uznać mieszkalnictwo za ważną sprawę polityczną, wpływającą na codzienne życie obywateli, za środek pozwalający zbliżyć obywateli do projektu integracji europejskiej tracącego z każdym dniem na wyrazistości.

Należy lepiej określić wkład polityki mieszkaniowej w realizację celów lizbońskich, zwłaszcza jako sektora napędzającego wzrost gospodarczy.

cd. na str. 2

Mieszkalnictwo a spójność terytorialna

Choć mieszkalnictwo i polityka mieszkaniowa są inne w każdym państwie członkowskim, to ogólnie Unia Europejska odznacza się bardzo dużym zagęszczeniem miast. Miasto europejskie jest gęsto zabudowane, ale raczej charakteryzuje się budownictwem średnich rozmiarów i to właśnie typ budownictwa mieszkaniowego decyduje o strukturze miasta.

Mieszkalnictwo ma zatem duże znaczenie w polityce miejskiej, gospodarczej i społecznej wszystkich krajów europejskich i należałoby w większym stopniu dzielić się istniejącymi rozwiązaniami, w szczególności ze względu na kryzysy, jakie miały miejsce w mniej uprzywilejowanych dzielnicach licznych państw członkowskich.

Europejska polityka regionalna ma na celu zwiększenie spójności terytorialnej, społecznej i gospodarczej poprzez wspieranie rozwoju gospodarczego terytoriów o mniej korzystnych warunkach gospodarowania, a od 2005 r. jest skoncentrowana na priorytetowych celach wzrostu i zatrudnienia w ramach odnowionej agendy lizbońskiej.

Dla zapewnienia konkurencyjności wszystkich obszarów i sprzyjania mobilności pracowników duże znaczenie ma zróżnicowana oferta mieszkaniowa, czy to pod względem form użytkowania mieszkań i mieszanego zagospodarowania dzielnic (mieszkania i działalność gospodarcza), czy to wymieszania grup społecznych, będącego gwarancją spójności społecznej. Nabieranie przez pewne dzielnice charakteru gett bardzo utrudnia działalność gospodarczą.

Bezpośrednią konsekwencją uprzednio wymienionych czynników jest lokalizacja mieszkań po przystępnych cenach. W związku z prawem do mieszkania, samorząd musi upewnić się, że na całym terenie leżącym w jego gestii zapewniona jest oferta mieszkań dobrej jakości oraz przystających do środków, jakimi dysponują gospodarstwa domowe.

Rozwój stref mieszkaniowych ma silny wpływ na obszary wiejskie, a dla zrównoważonego rozwoju zasadnicze znaczenie ma lepsze uwzględnienie oddziaływań pomiędzy obszarami wiejskimi a miejskim w odniesieniu do polityki mieszkaniowej.

cd. na str. 3

Mieszkalnictwo, wzrost gospodarczy, mobilność i zatrudnienie

W niektórych krajach europejskich, szczególnie wśród beneficjentów funduszy spójności z poprzedniego okresu, stopa wzrostu gospodarczego jest ściśle związana z dynamiką branży mieszkaniowej. Nie oznacza to jednak, że obywatele mają łatwy dostęp do mieszkań po przystępnych cenach. Krajowy irlandzki program reform na rok 2006, opracowany w ramach strategii lizbońskiej, podkreśla słabą trwałość wzrostu z powodu braku gwarancji dostępu do mieszkań po przystępnych cenach. W planie reform na 2006 r., przykładowo, Portugalia wspomina o konieczności udzielenia większego wsparcia branży budowlanej i samorządom miejskim w celu stymulowania trwałego rozwoju w dziedzinie mieszkalnictwa.

Dla dynamicznych zagłębi siły roboczej oferta mieszkaniowa dla wszystkich pracowników pozostaje zasadniczym warunkiem rozwoju i liczne tego typu obszary w Europie napotykają ograniczenia w rozwoju ze względu na brak mieszkań. Mieszkanie może zatem stanowić czynnik ograniczający elastyczność lokalnych rynków pracy i zmniejszający mobilność pracowników.

Jest to szczególnie pilna potrzeba dla regionów przyjmujących coraz większą liczbę imigrantów, którzy napotykają trudności w znalezieniu mieszkania na rynkach o ograniczonej podaży i którzy są ofiarami praktyk dyskryminacyjnych prowadzących do segregacji pomiędzy różnymi społecznościami.

Mieszkalnictwo jest jedną z branż o największym zatrudnieniu w Europie. Istnieją liczne dziedziny o wysokim potencjale zatrudnienia, które jeszcze nie są w pełni rozwinięte, szczególnie w zakresie technologii budowlanej zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju i budownictwa ekologicznego, co do których można spodziewać się znacznego rozwoju w przyszłości. Ponadto budownictwo jest sektorem o znacznym deficycie wykwalifikowanych pracowników.

Usługi świadczone w najbliższym sąsiedztwie, a szczególnie sektor opieki, posiadają duży potencjał zatrudnienia i często są organizowane i świadczone w ramach usług mieszkaniowych. W ten sposób podmioty z sektora mieszkań socjalnych we współpracy z organizacjami świadczącymi usługi socjalne proponują szereg usług świadczonych bezpośrednio w domach dla osób starszych, niepełnosprawnych, ale również usług z zakresu opieki zdrowotnej, edukacji, opieki nad dziećmi, jak np. domy międzypokoleniowe. Można wspierać dynamikę życia kulturalnego i społecznego w dzielnicach trudnych, udzielając wsparcia inicjatywom lokalnym.

Usługi świadczone w najbliższym sąsiedztwie, związane z usługami mieszkaniowymi, oprócz tego, że są źródłem potencjalnego zatrudnienia, pozwalają reagować na wyzwania demograficzne, które w sposób nieunikniony wpływają na zatrudnienie na szczeblu regionalnym. Na przykład domy międzypokoleniowe, które w Niemczech są przedmiotem specjalnej polityki, stanowią odpowiedź na potrzebę kontaktów międzypokoleniowych i pozwalają skutecznie zwalczać zjawisko wykluczenia osób samotnych i starszych. W sytuacji coraz bardziej starzejącego się społeczeństwa w całej Europie należy wspierać wymianę dobrych praktyk.

Według EKES-u do kwestii prawa do mieszkania nie powinno się podchodzić tylko pod kątem walki z wykluczeniem społecznym, ale również pod kątem starzenia się społeczeństwa, przepływów migracyjnych, nowych form ubóstwa i z uwzględnieniem strategii lizbońskiej, która przewiduje ożywienie gospodarki europejskiej dzięki większej mobilności na rynku pracy.

Mobilność pracowników pozostanie iluzją, dopóki nie zwiększy się dostęp do podstawowych praw społecznych, między innymi do prawa do pomocy w dostępie do mieszkań. Zauważalna jest pauperyzacja lokatorów mieszkań socjalnych, które początkowo pomyślane były jako mieszkania dla pracowników. Ci ostatni nie mają obecnie pierwszeństwa w dostępie do mieszkań socjalnych i doświadczają poważnych trudności w znalezieniu przyzwoitych warunków mieszkaniowych na napiętych obszarach rynku nieruchomości.

W ciągu ostatnich dziesięciu lat ceny mieszkań ciągle rosły w prawie wszystkich państwach UE. Ten wzrost cen pociągnął za sobą ograniczenie możliwości konsumpcyjnych gospodarstw domowych w odniesieniu do innych dóbr, co na dłuższą metę działa hamująco na trwały wzrost gospodarczy. Niskie stopy oprocentowania doprowadziły również do przeinwestowania w sektorze mieszkalnictwa, co pociągnęło za sobą zwiększenie wysiłku finansowego związanego z wydatkami na mieszkanie (por. szwedzki krajowy program reform). Sektor budownictwa mieszkań socjalnych stanowi narzędzie regulacji ceny mieszkań (poprzez wynajem) i trwałości sektora.

Ponadto EKES stwierdza, że warunki działania władz publicznych w państwach członkowskich i podmiotów z sektora mieszkaniowego są w coraz większym stopniu regulowane prawem wspólnotowym w ramach wdrażania polityki dotyczącej mieszkań socjalnych. Ważne jest, aby polityka w zakresie konkurencyjności i jednolitego rynku nie tworzyła przeszkód na drodze polityki mieszkaniowej, która dąży do zapewnienia wszystkim dostępu do mieszkań o przyzwoitych warunkach i po przystępnych cenach, zważywszy na pozytywny wkład tej polityki we wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Europie. Zadania te uległy modyfikacji, a podmioty świadczące usługi społeczne muszą je rozwijać w odpowiedzi na brak polityki integracji, zwłaszcza w odniesieniu do imigrantów.

cd. na str. 4

Odpowiedź na wyzwanie, jakim jest ograniczenie zużycia energii w Europie

Wkład sektora mieszkalnictwa w realizację zadania, jakim jest ograniczenie zużycia energii, ma zasadnicze znaczenie i biorąc pod uwagę ceny energii, stanie się źródłem atrakcyjności danego regionu.
Największy potencjał oszczędności energii leży w sektorze mieszkaniowym (gospodarstwa domowe), gdzie szacuje się go na 27% zużycia energii, jak podkreśla Komisja Europejska w swoim planie działań w sprawie energii.
W coraz większym stopniu gospodarstwa domowe w Europie popadają w ubóstwo ze względu na opłaty za energię w swoim mieszkaniu. W tym kontekście dziwi podejście Komisji Europejskiej wyrażone w planie działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii, w którym koncentruje się głównie na nowym budownictwie.
Strategie energooszczędności koncentrują się na nowym budownictwie, pozostawiając z boku budownictwo już istniejące lub stosując do niego takie zasady jak do nowego. Tymczasem nie tylko należy uwzględniać istniejące już struktury, ale także opracować strategie dostosowane do właściwości starego budownictwa i szczególnie wygórowanych kosztów jego dostosowania do norm.
Pomoc państwa powinna uwzględniać specyficzne cechy mieszkalnictwa socjalnego: słabą wypłacalność mieszkańców, pomoce podatkowe słabiej dostosowane niż dla sektora prywatnego.
Energia nie wyczerpuje problematyki zrównoważonego rozwoju: woda, zagospodarowanie odpadów, dostępność dla niepełnosprawnych, bezpieczeństwo, jakość powietrza i warunki zdrowotne w miejscu zamieszkania. Mieszkanie może wnosić decydujący wkład w zrównoważony rozwój, przy założeniu, że istnieją odpowiednie narzędzia, w szczególności w odniesieniu do istniejącego już budownictwa.

Europejskie instrumenty służące zwiększeniu wkładu branży mieszkaniowej w realizację polityk regionalnych

EKES poparł rozszerzenie kwalifikowalności wydatków z funduszu EFRR na mieszkalnictwo w 12 nowych państwach EU i na działania związane ze zrównoważonym rozwojem miast i z racjonalizacją zużycia energii w 15 starych państwach EU oraz w ramach zintegrowanego podejścia do rozwoju mniej uprzywilejowanych dzielnic. Ze względu na znaczenie wymiaru mieszkaniowego należy mobilizować państwa członkowskie i pomagać im w opracowywaniu programów restrukturyzacji dzielnic i poprawy warunków mieszkaniowych z funduszy strukturalnych.

Trudno jest bowiem realizować zintegrowane strategie rozwoju dzielnic, nie biorąc pod uwagę kwestii mieszkaniowej. W tym względzie nie traci na aktualności podejście europejskiej strategii integracji społecznej wyznaczającej sobie za cel dostęp do mieszkań o przyzwoitych warunkach i przystępnej cenie jako warunku powodzenia działań prowadzonych na rzecz integracji społecznej.

W tym celu Europejski Fundusz Społeczny powinien w większym stopniu wspierać działania z zakresu integracji społecznej wykraczające poza zwykłe włączenie do rynku pracy, jako że rynek mieszkaniowy i rynek pracy są ze sobą ściśle związane. Tak samo polityka z zakresu imigracji, obecnie tworzona na szczeblu europejskim, nie może być pozbawiona refleksji na temat mieszkalnictwa ze względu na konieczność zapobiegania segregacji przestrzennej. Wytyczne, które Komisja zamierza opublikować na temat integracji imigrantów poprzez mieszkalnictwo, powinny stanowić pierwszy etap tych działań i przełożyć się w programie PROGRESS na większe wsparcie dla projektów obejmujących kwestie mieszkaniowe.

Należy zaznaczyć, że zwiększenie efektywności wykorzystania energii w budownictwie nie jest priorytetem tylko dla UE-10, ale również dla wszystkich pozostałych państw członkowskich. Efektywność wykorzystania energii tak samo jak poprawa jakości części wspólnych budynków, wykorzystanie i promowanie energii ze źródeł odnawialnych oraz środki integracji społecznej to wydatki kwalifikujące się do wsparcia z funduszy strukturalnych we wszystkich państwach członkowskich.

EKES pozytywnie przyjął inicjatywę Komisji Europejskiej oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) polegającą na utworzeniu nowego instrumentu finansowego JESSICA specjalnie dla wsparcia rozwoju mniej uprzywilejowanych dzielnic miast, łącznie z dostępem do mieszkań socjalnych w tych dzielnicach. Uważa się, że ten instrument, oferując kredyty i gwarancje operatorom zajmującym się rewitalizacją miast oraz mieszkaniami socjalnymi, ułatwi zmobilizowanie odpowiednich środków finansowych potrzebnych na renowację dzielnic. Instrumentem tym powinny zarządzać, w ścisłym partnerstwie z władzami lokalnymi, podmioty wyspecjalizowane w odnowie miast i w mieszkalnictwie. Powinien on stymulować poprawę warunków życia mieszkańców dzielnic. Instrument JEREMIE również oferuje nowe możliwości podmiotom z branży mieszkalnictwa socjalnego, które starają się budować dzielnice, wygodne i estetyczne, dla wszystkich.

W dziedzinie polityki energetycznej Komisja Europejska zaproponowała w ramach programu Intelligent Energy działania pilotażowe w sektorze budownictwa mieszkań socjalnych umożliwiające selekcję i promowanie wzorcowych projektów w dziedzinie wydajności energetycznej i wymianę doświadczeń pomiędzy podmiotami z branży. Biorąc pod uwagę europejskie ambicje stworzenia wspólnej polityki energetycznej i lepszej koordynacji działań poszczególnych państw członkowskich w tej dziedzinie, należałoby kontynuować stosowanie tego instrumentu, nie ograniczając się do działań pilotażowych.

Komisja Europejska opracowała strategię zrównoważonego rozwoju miast zachęcającą miasta do zastanowienia się nad przyszłym rozwojem, szczególnie pod względem transportu. Niemniej strategia ta ma charakter wyłącznie orientacyjny i może nie wykorzystać całego swojego potencjału, o ile nie zajmie się wymiarem społecznym zrównoważonego rozwoju miast.

Publicystyka - ngo.pl

Opinia EKES w sprawie „Mieszkalnictwo a polityka regionalna” (marzec 2007)

Tagi

Komentarze