Publicystyka - ngo.pl

Całościowa strategia oznacza nowy początek dla polityki współpracy terytorialnej Unii Europejskiej. Strategia na rzecz regionu Morza Bałtyckiego polega na stosunkowo nowej koncepcji współpracy makroregionalnej, to jest na skuteczniejszej koordynacji i wykorzystaniu zasobów finansowych oraz aktualnie realizowanych inicjatyw współpracy między państwami regionu bałtyckiego. Jeżeli chodzi o zakres geograficzny strategii, obejmuje ona przede wszystkim państwa członkowskie UE – Szwecję, Danię, Niemcy, Finlandię, Polskę, Estonię, Łotwę i Litwę – oraz Norwegię i Rosję.

Niniejsza opinia zawiera ocenę zaproponowanej strategii dla regionu Morza Bałtyckiego oraz związany z nią plan działania z perspektywy zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

Zarys strategii

W 2008 r. Komisja przeprowadziła kompleksowe konsultacje. W ich ramach odbywały się konferencje organizowane w całym makroregionie, uwieńczone konferencją w Rostoku w lutym 2009 r. Koncentrowały się one na czterech filarach, na których opiera się strategia dla regionu Morza Bałtyckiego i których celem jest przekształcenie tego regionu w:

• obszar zrównoważony ekologicznie,
• obszar dobrobytu,
• obszar dostępny i atrakcyjny,
• obszar bezpieczny.

Strategii towarzyszy plan działania, który obejmuje 15 zagadnień priorytetowych zawartych w czterech filarach. Każde zagadnienie priorytetowe będzie koordynowane przez przynajmniej jedno z nadbałtyckich państw członkowskich. Mają one współpracować przy realizacji zagadnień ze wszystkimi zainteresowanymi stronami.

Innowacyjność strategii polega na tym, że będzie ona realizowana w oparciu o ponadnarodową strukturę zarządzania, a więc wykracza poza tradycyjne strategie w ramach polityki regionalnej UE. Ta nowa struktura zarządzania sytuuje się pomiędzy szczeblem krajowym a szczeblem społeczności międzynarodowej.

Strategia dla regionu Morza Bałtyckiego i proponowane w jej ramach działania mają być finansowane z dostępnych źródeł, przede wszystkim takich jak fundusze strukturalne (55 mld EUR w okresie 2007-2013), środki udostępnione przez każde z państw nadbałtyckich, przez instytucje finansowe, np. EBI, NBI (Nordycki Bank Inwestycyjny) i EBOR oraz finansowanie prywatne.

Strategia Komisji skupia się na koordynacji już realizowanych inicjatyw, stałej ocenie postępu i zachowaniu dynamiki realizacji planu działania. Komisja pragnie w jak najwęższym zakresie wykorzystywać mechanizmy instytucjonalne, nie przeznaczając równocześnie żadnych dodatkowych funduszy na strategię dla regionu Morza Bałtyckiego.

EKES jednakże wyraził swe poparcie dla oddzielnego budżetu na tę strategię. W 2009 r. Parlament przyjął poprawkę do budżetu na 2010 r. w wysokości 20 mln euro, które przeznaczone zostaną na koordynację i niektóre projekty pilotażowe realizowane w ramach strategii.

Podejście przyjęte przy określaniu kształtu strategii na rzecz regionu Morza Bałtyckiego polega na tym, by najpierw określić problemy i kwestie, którymi ma ona się zajmować, i na ich podstawie określić zasięg geograficzny makroregionu. Z obiektywnego punktu widzenia cztery główne założenia strategii oraz oparty na nich plan działania są wyrazem poważnych starań zmierzających do stworzenia lepiej skoordynowanych ram dla rozwoju tak zróżnicowanego obszaru, jakim jest region Morza Bałtyckiego, co jednocześnie przyczyni się do popularyzowania spójności terytorialnej. W znajdującej się na końcu niniejszego dokumentu tabeli 1 wymieniono dziedziny priorytetowe planu działania w ramach wszystkich filarów strategii.

Wyzwania i najważniejsze pytania

Od skutecznej realizacji strategii dla regionu Morza Bałtyckiego zależy bardzo wiele. Komisja wiele razy podkreślała, że ta strategia mogłaby się stać przykładowym modelem działania dla pozostałych makroregionów UE. W jej ramach wyznaczono szczytne cele, których realizacja pozwoli rozwiązać wiele tak bardzo skomplikowanych problemów strukturalnych regionu bałtyckiego, przy czym wiąże się ona również z wieloma wyzwaniami, którym trzeba będzie stawić czoła, jeżeli strategia ma się okazać skuteczna. Wyzwania te związane są z potencjalną wartością dodaną, ustaleniami dotyczącymi sprawowania rządów, spójnością UE oraz z zewnętrzną skutecznością strategii.

Jeżeli chodzi o wartość dodaną, istnieje ryzyko związane z tym, że strategia obejmuje bardzo ambitny zestaw działań mających zaspokoić potrzeby większości zainteresowanych stron w regionie i dlatego też może okazać się niewykonalna. Istnieje argument za podjęciem próby uproszczenia strategii oraz skoncentrowania wysiłków na mniejszych, lecz strategicznie ważnych zbiorach celów. Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (HELCOM) odnotowała postęp w realizacji planu działania dotyczącego Morza Bałtyckiego w zakresie zasobów rybnych i ogólnie środowiska. Pomimo tego strategia dla regionu Morza Bałtyckiego powinna nadal przyczyniać się do poprawy rybołówstwa i szerzej środowiska.

Słowa krytyki dotyczą również ustaleń związanych z zarządzaniem w ramach strategii na rzecz Morza Bałtyckiego. Ponadto Komisja boryka się z osiągnięciem równowagi między złożonością działań, różnorodnością dyrekcji generalnych oraz liczbą zaangażowanych w strategię państw członkowskich.

Powodzenie wszelkich strategii UE takich jak strategia na rzecz regionu Morza Bałtyckiego będzie oceniane w kontekście praktycznych korzyści, które muszą być zauważalne i odczuwalne przez obywateli.

Mimo że waga wyzwań ekologicznych, infrastrukturalnych i innych wyzwań stojących przed strategią na rzecz Morza Bałtyckiego jest aż nadto dobrze znana obywatelom bałtyckich państw członkowskich, najpoważniejszym wyzwaniem jest wytłumaczenie powagi sytuacji Morza Bałtyckiego pozostałym mieszkańcom Unii. W tym aspekcie pomoc zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego jest nieodzowna.

Jednym z głównych wyzwań związanych ze strategią jest jej wymiar zewnętrzny, zwłaszcza ze względu na kluczową rolę Rosji jako głównego podmiotu w regionie Morza Bałtyckiego. Do tej pory kraj ten wyrażał swoje zainteresowanie strategią, jako że skorzystałby on z jej wdrożenia. Obecnie rolę Rosji we wdrażaniu strategii należy określić na mocy ustaleń w ramach wymiaru północnego, prawdopodobnie będą one musiały zostać dostosowane do strategii. Warto odnotować, że trzy z czterech filarów strategii – ochrona środowiska naturalnego, atrakcyjność i dostępność oraz bezpieczeństwo, mają zasadniczo charakter międzynarodowy, dlatego też należy wykorzystać w nich niektóre mechanizmy strategii łączące działania wewnętrzne z zewnętrznymi, szczególnie na poziomie operacyjnym. Ponadto wymiar zewnętrzny strategii mógłby być jeszcze szerszy i obejmować na przykład Białoruś, która ma wpływ na ochronę środowiska, atrakcyjność i dostępność regionu Morza Bałtyckiego.

Analiza strategii

Istnieje szereg punktów spornych w strategii, które wymagają bliskiej obserwacji.

Celem strategii nie powinno być wyłącznie zintegrowanie i połączenie oddzielnych obecnie krajowych rynków energetycznych w regionie Morza Bałtyckiego, lecz praca na rzecz solidarności energetycznej na obszarze całej UE.

Plan działania przedstawia propozycje ulepszenia wewnętrznych i zewnętrznych połączeń w zakresie transportu morskiego, drogowego i kolejowego. Dużą uwagę należy zwrócić na infrastrukturę drogową, jako że jest ona bardzo niewydolna lub kompletnie jej brak. Dawne obszary peryferyjne Związku Radzieckiego mogłyby wówczas stać się bardziej zintegrowaną częścią centrum Europy. Region Morza Bałtyckiego potrzebuje pilnie odpowiedniej kompleksowej sieci połączeń drogowych. Należy dokonać przeglądu obecnych korytarzy TEN i dostosować je do nowych realiów bardziej spójnej Unii; chodzi np. o korytarze kolejowe i drogowe z Helsinek do Wiednia i na Słowenię.

Nie wspomina się o strategicznym znaczeniu dużych rzek w makroregionie bałtyckim; należy zająć się tym niedopatrzeniem.

EKES podkreśla, że zarówno Komisja Europejska jak i państwa członkowskie odpowiedzialne za konkretne działania zawarte w planie muszą dysponować odpowiednim potencjałem administracyjnym, aby wypełnić swoje zobowiązania.

Wyrażono troskę w związku ze stosunkowo mniejszą wagą kwestii rybactwa i rybołówstwa. Przyznano, że podejmuje się dużo działań, zwłaszcza w ramach HELCOM-u i że początkowe wyniki są zachęcające. Utrzymanie postępów ma zasadnicze znaczenie, a szczególne starania należy podjąć na rzecz stymulowania odpowiedzialnej konsumpcji.

Wyrażono zaniepokojenie z powodu tego, z jaką uwagą potraktowano kwestie nauki, technologii, badań naukowych i innowacji. EKES nie jest w pełni przekonany, czy idealnym rozwiązaniem jest rozdzielenie tzw. trójkąta wiedzy (kształcenie, badania i innowacje) pomiędzy dwa różne filary strategii i trzy państwa członkowskie odpowiedzialne za koordynowanie działań w tej dziedzinie. EKES podkreśla, że strategia powinna wzmacniać interakcje i powiązania między różnymi częściami trójkąta wiedzy.

Należy zwrócić szczególną uwagę na MŚP, które dominują w gospodarkach regionu Morza Bałtyckiego. EKES popiera również postępy programu na rzecz godnej pracy. Należy zachęcać do szerszego dialogu społecznego w regonie Morza Bałtyckiego, aby zdyskontować pozytywne skutki poboczne płynące ze współpracy w ramach strategii, szczególnie w zakresie lepszej współpracy energetycznej i integracji.

Szczególną troskę budzi postępujący upadek przemysłu stoczniowego i powiązanych z nim sektorów w regionie, który to upadek ma charakter strukturalny i wpływa negatywnie na spójność gospodarczą i społeczną. Komitet jest przekonany, że należy rozszerzyć zakres strategii dla regionu Morza Bałtyckiego, by zająć się tą konkretną kwestią.

Komitet dostrzega fakt, że przed ostatecznym sformułowaniem strategii przeprowadzono kompleksowe konsultacje, a także rolę, jaką odegrali w nich partnerzy społeczni i zainteresowane strony. EKES ponownie wzywa do utworzenia forum społeczeństwa obywatelskiego regionu Morza Bałtyckiego, które pomogłoby włączyć społeczeństwo obywatelskie w kształtowanie strategii.