Publicystyka - ngo.pl

Produkcja rolna w strefach podmiejskich jest uwarunkowana sąsiedztwem
miast, w którym się rozwija i które oddziałuje na nią negatywnie, osłabiając jej opłacalność
ekonomiczną.

Do tradycyjnych problemów obszarów rolnych w strefach podmiejskich
dodać należy świeżo powstałe zjawisko, polegające na dążeniu do ochrony wolnych przestrzeni wokół
miast, pozbawionych jednak produkcji rolnej.

Wspólna polityka rolna UE (WPR) kładzie nacisk na dywersyfikację
gospodarczą przedsiębiorstw rolnych poprzez rozszerzanie działalności w sposób zapewniający
rolnikom nowe źródła dochodu. Należy podkreślić, że krajobraz wiejski, tj. krajobraz z polami
uprawnymi, zwierzętami, łąkami i przede wszystkim rolnikami nie może istnieć bez samego
rolnictwa.

Wymienione czynniki pociągają za sobą znaczne utrudnienia dla
ciągłości i stabilności rolnictwa w strefach podmiejskich - o wiele poważniejsze niż w innych
strefach rolniczych o podobnych warunkach naturalnych, co przekłada się na wyższe ryzyko zanikania
działalności rolnej.

W tym kontekście EKES przypomina, że funkcja ekologiczna, społeczna i
gospodarcza obszarów rolnych w strefach podmiejskich jest jeszcze ważniejsza niż na innych
terenach. W strefach tych grunty rolne odgrywają rolę zielonych płuc wielkich aglomeracji. Stanowią
one kluczowy element zagospodarowania przestrzennego, powstrzymując nieograniczony rozrost miast,
kształtując krajobraz i czyniąc środowisko miejskie bardzie przyjaznym człowiekowi. Niemniej jednak
ich rola gospodarcza jest ograniczana przez presję urbanistyczną oraz przez przekonanie o ich
niewielkim znaczeniu gospodarczym.

EKES jest świadomy trudności, jakie sprawia jednoznaczne zdefiniowanie
stref podmiejskich w obliczu ich niezwykłego zróżnicowania i dynamiki. Obszary te są przede
wszystkim miejscem styku świata wiejskiego sensu stricto i świata miejskiego: zachowując zasadnicze
cechy tego pierwszego środowiska, poddają się oddziaływaniu drugiego.

Art. 20 rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999 w sprawie wsparcia
rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) stanowi:
"Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania mogą obejmować też inne obszary, na których
istnieją pewne specyficzne utrudnienia, a na których działalność rolnicza powinna być kontynuowana
w miarę potrzeb i z zastrzeżeniem niektórych warunków, w celu zachowania lub poprawy stanu
środowiska, utrzymania terenów wiejskich, zachowania potencjału turystycznego tych obszarów lub w
celu ochrony linii brzegowej". EKES przyznaje, że podmiejskie obszary rolne należy uznawać za
"obszary, na których istnieją specyficzne utrudnienia".

W perspektywie zrównoważonego i zdrowego rozwoju Europy EKES podkreśla konieczność stworzenia warunków dla kształtowania się dynamicznej i mocnej sieci miast "pośrednich", rozumianych w kategoriach pełnionej przez nie funkcji "pośredniczenia" między terenami wiejskimi a miejskimi położonymi w ich sąsiedztwie. Zdaniem EKES pierwszym z najważniejszych środków do tego celu jest niewątpliwie dostrzeżenie przez czynniki społeczne, polityczne i administracyjne specyfiki stref podmiejskich jako obszarów pośrednich między wsią a miastem.

Konieczne jest upowszechnienie w społeczeństwie świadomości, że ziemia stanowi zasób, który może być wyczerpany i że stanowi wspólne dziedzictwo, które raz zniszczone odtworzyć się nie da. Dlatego też trzeba się zastanowić nad szansami urbanizacji skierowanej "do wewnątrz" miast poprzez realizowanie programów rewitalizacji i odbudowy zdegradowanych obszarów miejskich oraz opuszczonych terenów przemysłowych, zapobiegających marnotrawieniu coraz to nowych gruntów na zabudowę, jak również poprzez odpowiednie przepisy ograniczające tak częstą na obrzeżach wielu miast europejskich spekulację gruntami rolnymi.

Chcąc uczynić ze społecznego, politycznego i administracyjnego uznania terenów podmiejskich kwestię europejską, EKES proponuje rozpoczęcie ogólnoeuropejskiej akcji na rzecz podmiejskich regionów rolniczych i prowadzonej na ich obszarze działalności rolnej. Akcja ta zmierzać wina do uznania ich walorów i funkcji oraz ustanowienia trwałych podstaw umożliwiających każdemu państwu wdrożenie odpowiednich przepisów dla zapewnienia ich ochrony i rozwoju na podstawie wspólnych podstawowych kryteriów.

EKES jest zdania, że dla zachowania podmiejskich obszarów rolniczych nie wystarczy uznanie ich specyfiki w kategoriach społecznych i politycznych, intelektualnych i emocjonalnych, lecz że konieczne jest, by wszystkie Państwa Członkowskie miały i wykorzystywały narzędzia umożliwiające gospodarowanie podmiejskimi obszarami rolnymi.

Zdaniem EKES zapewnienie dynamicznego i zrównoważonego rozwoju rolnictwa podmiejskiego i obszarów, na których jest ono prowadzone, winno być wynikiem procesu, w którym kluczową rolę odgrywać będzie administracja lokalna, uwzględniająca cele międzygminne.

W procesie tym powinni także uczestniczyć rolnicy, tak by możliwe było nawiązanie współpracy na rzecz promowania ich interesów wspólnie ze społecznościami lokalnymi i innymi zainteresowanymi podmiotami (uczelnie, ekolodzy itp.) oraz wypracowanie konsensusu w dziedzinie kształtowania obszarów rolnych.

W gospodarowaniu podmiejskimi obszarami rolnymi zasada subsydiarności
stanowi kluczowy czynnik porozumienia administracji i sektora produkcji rolnej na gruncie
zachowania i rozwoju przestrzeni rolnictwa podmiejskiego.

Takie porozumienie instytucjonalne między administracją a rolnikami może się wpisać w proces wspólnego wypracowywania zasad ogólnych w postaci karty rolnictwa podmiejskiego.

Podsumowując, EKES uważa, że uruchomienie programów wiejsko-miejskich powinno być oparte na warunkach zawartych w pakcie miasto-wieś przez organy zarządzania, z uwzględnieniem uczestnictwa obywateli i sektora rolnego. Wydaje się, że pakty te wymagają realizacji następujących celów:
a) opracowanie terytorialnego planu ochrony i rozwoju podmiejskich stref rolnych,
b) stabilność podmiejskich stref rolnych, gwarantowana przez odpowiednie instrumenty i mechanizmy, ograniczające do minimum presję miasta i formy użytkowania gruntów niezwiązane z działalnością rolną,
c) kompleksowe zarządzanie z udziałem organu zarządzającego oraz podmiotu uświadamiającego obywatelom walory tych obszarów. Celem winno być zawarcie formalnego porozumienia między obywatelami, administracją a rolnikami w postaci kontraktu na rzecz zarządzania zrównoważonym rozwojem rolnictwa.

Zdaniem EKES osiągnięcie tych celów wymaga:
a) wzmocnienia aktywnego uczestnictwa kobiet i młodzieży w projektach terytorialnych i w kontraktach na rzecz zarządzania w rolnictwie,
b) uświadomienia obywatelom, że działalność rolna jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe,
c) uczynienia z zasobów wodnych czynnika konsolidacji podmiejskich stref rolnych,
d) umocnienia podmiejskich stref rolnych poprzez uświadomienie społeczeństwu szczególnych warunków, w jakich muszą one funkcjonować,
e) wspierania systemów produkcji i zbytu odpowiadających potrzebom rynku, przy zwróceniu szczególnej uwagi na zróżnicowanie oferty żywnościowej,
f) zracjonalizowania wykorzystania oraz ochrony bogactw naturalnych (zwłaszcza gleby, wód i krajobrazu).

EKES uważa za niezwykle istotne powołanie europejskiego obserwatorium rolnictwa podmiejskiego, które oprócz wypracowania ogólnoeuropejskiej wizji podmiejskich stref rolnych pełniłoby rolę centralnego ośrodka gromadzenia, analizy i upowszechniania danych o sytuacji rolnictwa podmiejskiego, a także miejsca spotkań, przemyśleń i dialogu przedstawicieli administracji terytorialnej oraz właściwych podmiotów europejskich i proponowałoby własne inicjatywy na rzecz ochrony i rozwoju stref podmiejskich i ich rolnictwa.