Publicystyka - ngo.pl

Zdaniem EKES w dziedzinie polityki zatrudnienia
strategia lizbońska powinna być źródłem nowych bodźców dla
europejskiej polityki zatrudnienia i dzięki temu zwiększać
wskaźniki zatrudnienia oraz podnosić jakość pracy.

W niniejszej opinii EKES koncentruje się na
analizie tendencji występujących na europejskim rynku pracy oraz na
zaleceniach dla tych grup docelowych, w sprawie których Rada w
ostatnim okresie wielokrotnie wzywała państwa członkowskie do
pilnego ustanowienia szczególnych środków w celu:

• poprawy sytuacji młodzieży na rynku pracy i znacznego obniżenia stopy bezrobocia wśród młodzieży;
• realizacji strategii aktywnego starzenia się, aby osoby starsze mogły dłużej pozostać czynne zawodowo;
• zdecydowanego wspierania zatrudnienia kobiet oraz umożliwienia zarówno kobietom, jak i mężczyznom lepszego godzenia życia zawodowego z życiem prywatnym;
• integracji osób niepełnosprawnych oraz wspierania ich długotrwałego pozostawania na rynku pracy;
• poprawy wskaźników zatrudnienia i perspektyw zatrudnienia dla imigrantów i mniejszości etnicznych.

W odniesieniu do tych grup docelowych EKES
proponuje odpowiednie prewencyjne i aktywne środki integracji i
reintegracji, które należałoby w większym stopniu uwzględnić w
polityce rynku pracy i zatrudnienia państw członkowskich. Omówione
zostanie również zagadnienie grup wykluczonych społecznie, które
często pozostają wyłączone z rynku pracy.

Stopa zatrudnienia, bezrobocie i zatrudnienie – stan obecny

W latach 2005-2006 odnotowano w UE, po raz
pierwszy od 2001 r., wzrost zatrudnienia i jednocześnie znaczny
spadek stopy bezrobocia (z 9,0% w 2004 r. do 7,9% w 2006 r.).
Wzrost stopy zatrudnienia kobiet o 0,6% odróżnia się wyraźniej od
stagnacji notowanej w poprzednich latach, niż ma to miejsce w
przypadku mężczyzn. Ta pozytywna tendencja utrzymywała się w 2007
r.

Z drugiej strony należy jednak uwzględnić
poniższe, mniej optymistyczne fakty:

Powyższe tendencje na rynku pracy wskazują na
to, że mimo częściowej poprawy droga do osiągnięcia ambitnych celów
strategii lizbońskiej w dziedzinie zatrudnienia wciąż jest
daleka.

Ponadto w dziedzinie zatrudnienia zaobserwować
można następujące charakterystyczne cechy i tendencje, pod względem
skali znacznie różniące się między poszczególnymi krajami i
sektorami:

Zwiększanie się sektora nieformalnego,
charakteryzującego się niepewnymi warunkami zatrudnienia i często
niskimi dochodami pracowników, grozi długotrwałym obniżeniem
kwalifikacji grup, którym nie uda się przejść na normalny rynek
pracy. Ta tendencja, którą trudno ująć w ramy czasowe, wiąże się
nie tylko z dużą niepewnością wśród objętych nią osób, ale prowadzi
również do dużych strat podatkowych, stanowi również zagrożenie dla
trwałości potencjału produkcyjnego UE.

Ustanowienie ram dla wzrostu oraz zwiększenia i poprawy jakości zatrudnienia

Od wielu lat dominującą rolę odgrywają
europejskie zalecenia w zakresie polityki, w myśl których za
problemy na rynku pracy odpowiedzialne są strukturalne problemy
instytucji tego rynku. W wielu państwach UE główny nacisk w
zakresie polityki zatrudnienia kładziono jednostronnie na
eliminację ogólnych standardów prawa pracy, zaostrzenie wymogów,
ograniczenie świadczeń socjalnych oraz stworzenie bardziej
elastycznych stosunków pracy.

Jednocześnie w wielu krajach w
niewystarczającym stopniu wprowadzano środki aktywnej polityki
rynku pracy, obejmujące np. zwiększanie szans zatrudnienia,
likwidację deficytów kwalifikacji oraz programy priorytetowe
ukierunkowane na integrację grup znajdujących się w niekorzystnej
sytuacji, jakkolwiek niektóre z tych krajów, dotąd przeznaczające w
tej dziedzinie niewiele środków, zwiększyły te wydatki od roku

1995. W ostatnich latach w większości krajów, dla których dostępne
      są dane, udział „aktywnych” wydatków w całości wydatków na
      działania w zakresie polityki rynku pracy (wsparcie „pasywne” i
      „aktywne”) nawet się zmniejszył.

W tym kontekście EKES wielokrotnie zwracał już
uwagę, że środki i reformy strukturalne w dziedzinie polityki rynku
pracy mogą być skuteczne jedynie w korzystnych warunkach
makroekonomicznych, ukierunkowanych na przezwyciężenie
długotrwałego kryzysu koniunktury oraz na stabilny wzrost. W tym
celu konieczne jest zobowiązanie się na szczeblu krajowym i
wspólnotowym do prowadzenia ukierunkowanej na wzrost polityki
gospodarczej, której towarzyszyć będą odpowiednie warunki w
zakresie polityki pieniężnej, fiskalnej i gospodarczej.

cd. na następnej stronie

Skuteczne zwalczanie bezrobocia wśród młodzieży

Kwestia bezrobocia wśród młodzieży wciąż
pozostaje newralgicznym zagadnieniem w dziedzinie polityki
zatrudnienia UE. We wszystkich państwach UE stopa bezrobocia
młodzieży jest wyższa od przeciętnej stopy bezrobocia, a w wielu
państwach członkowskich jest ona co najmniej dwukrotnie wyższa niż
w całej gospodarce. W niektórych państwach UE-15, a także w kilku
nowych państwach członkowskich, sytuacja jest jeszcze trudniejsza.
W niektórych państwach członkowskich niepewność zatrudnienia
wzrosła nawet w grupie legitymującej się wyższymi
kwalifikacjami.

Wejście na rynek pracy coraz częściej odbywa
się poprzez alternatywne formy zatrudnienia, charakteryzujące się
mniej pewnymi warunkami w zakresie praw pracowniczych i socjalnych.
Coraz bardziej zaciera się granica między pracą w formalnym
kształcie a szarą strefą. Dla niektórych grup młodzieży,
szczególnie o niższych kwalifikacjach, korzeniach imigranckich oraz
dla osób ze środowisk znajdujących się w niekorzystnej sytuacji,
przejście do stałego zatrudnienia staje się coraz trudniejsze.
Niebezpieczeństwo pozostania na uboczu społeczności pracującej
wzrasta szczególnie wtedy, gdy jednocześnie występuje kilka spośród
wymienionych cech.

Celem jest stworzenie możliwie wielu młodym
ludziom innych perspektyw na przyszłość niż niepewność
zatrudnienia. Kwestia ta ma również aspekt demograficzny: sytuacja
ekonomiczna młodych ludzi ma znaczący wpływ na ich gotowość do
założenia rodziny.

Pozytywnymi przykładami mogą tu być sprawdzone
modele łączenia ukierunkowanych na pracę zawodową i zapotrzebowanie
przedsiębiorstw systemów kształcenia z edukacją szkolną, istniejące
w niektórych państwach członkowskich (w Niemczech, Austrii,
częściowo w Holandii). Liczne opracowania podkreślają jakość tej
tzw. podwójnej edukacji zawodowej i przypisują jej duże znaczenie,
jeżeli chodzi o ułatwianie przechodzenia z etapu szkolnego do
aktywności zawodowej, a zatem zmniejszanie różnicy między stopą
bezrobocia wśród młodzieży a ogólną stopą bezrobocia.

Aktywne i prewencyjne środki w zakresie
kształcenia i szkolenia młodzieży w celu zwiększenia ich szans na
zatrudnienie to m.in.:

Lepsze perspektywy integracji imigrantów

W większości państw UE nie nastąpiły prawie
żadne zmiany w odniesieniu do dyskryminacji imigrantów i członków
ich rodzin na rynku pracy. Nadal częściej niż pozostałe grupy
społeczne pracują oni w sektorach o niskich zarobkach i złych
warunkach pracy, są zdecydowanie bardziej zagrożeni bezrobociem i w
dużej mierze trwają w warunkach zatrudnienia charakteryzujących się
niskim zabezpieczeniem, znacznymi zagrożeniami zdrowotnymi, brakiem
bezpieczeństwa oraz (w niektórych krajach) ograniczoną ochroną w
ramach układów zbiorowych pracy.

Niepokojące jest zwłaszcza „dziedziczenie”
takiej niepewnej pozycji na rynku pracy przez kolejne pokolenia
imigrantów, również na skutek znacząco gorszej sytuacji, jeśli
chodzi o wykształcenie.

Z uwagi na tendencje demograficzne w UE
imigracja pracownicza jest konieczna i można wskazać na odpowiednie
pozytywne przykłady w wielu państwach członkowskich, np. w
Hiszpanii czy Irlandii. Jednakże imigracja taka powinna być zawsze
powiązana z perspektywami odpowiedniej polityki integracyjnej w
państwach członkowskich, przede wszystkim w zakresie zatrudnienia.
Sytuacja w zakresie imigracji znacznie różni się pomiędzy
poszczególnymi państwami członkowskimi, podobnie jak działania
podejmowane w zakresie polityki integracyjnej, m.in. w dziedzinie
polityki rynku pracy i edukacji. Państwa członkowskie powinny
poświęcać szczególną uwagę sytuacji osób starających się o azyl,
które często znajdują się w zdecydowanie gorszej sytuacji.

Priorytety mające na celu lepszą integrację
imigrantów:

Wykorzystanie możliwości zatrudnienia osób starszych

Zasadniczą odpowiedzią na wyzwania
demograficzne może być jedynie ukierunkowana polityka wzrostu i
zwiększanie zatrudnienia. Niezbędny potencjał siły roboczej jest
już w odpowiedniej mierze dostępny. Mimo to w skali całej UE
potencjał zatrudnienia starszych pracowników (w wieku powyżej 55
lat) nadal nie jest dostatecznie wykorzystany.

Zagrożenie bezrobociem długookresowym wzrasta
gwałtownie wraz z wiekiem. W UE-25 stopa bezrobocia długookresowego
w przypadku starszych pracowników (50-64 lat) wynosi średnio ponad
60%. W tym kontekście należy zadbać o stworzenie osobom starszym
rzeczywistej szansy na znalezienie zatrudnienia i jego utrzymanie w
długim okresie.

Wysiłki zmierzające do podniesienia stopy
zatrudnienia osób starszych przede wszystkim za pomocą interwencji
w systemach zabezpieczenia emerytalnego, skutkujące pogorszeniem
dostępu i uprawnień do świadczeń, są skazane na niepowodzenie.
Tylko świadoma polityka „aktywnego starzenia się”, uwzględniająca
szerokie możliwości uczestnictwa w programach dokształcania oraz
uczenia się przez całe życie, może doprowadzić do trwałego wzrostu
stopy zatrudnienia osób starszych. Skuteczne modele funkcjonujące w
państwach nordyckich (przede wszystkim zintegrowany pakiet środków
w ramach krajowego programu działania na rzecz osób starszych w
Finlandii) ukazują akceptowalny społecznie sposób, w jaki z pomocą
partnerów społecznych można stworzyć dla osób starszych
funkcjonujący rynek pracy, który charakteryzuje się wysoką
stabilnością zatrudnienia oraz dużymi możliwościami i wysoką stopą
zatrudnienia w ramach tej grupy.

Kluczowymi aspektami konsekwentnych zmian na
rzecz środowiska pracy uwzględniającego osoby starsze są:

cd. na następnej stronie

Poprawa w zakresie zatrudniania kobiet

Chociaż w ostatnich 30 latach różnica w
formalnym poziomie kwalifikacji między kobietami a mężczyznami
znacznie się zmniejszyła, nadal powszechny jest brak równych
możliwości na rynku pracy. Kobiety nadal pracują głównie w
tradycyjnych sektorach usługowych i przemysłowych,
charakteryzujących się wysokim udziałem zatrudnienia kobiet. Mają
zdecydowanie mniejsze możliwości wykorzystania w miejscu pracy
kwalifikacji uzyskanych w toku kształcenia. W porównaniu z
mężczyznami, kobiety wciąż napotykają nieporównywalnie większe
trudności w godzeniu życia zawodowego i rodzinnego.

Udział zatrudnienia kobiet w niepełnym wymiarze
godzin jest we wszystkich grupach wiekowych dużo wyższy niż w
przypadku mężczyzn. Choć z zadowoleniem należałoby przyjąć wzrost
zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, o ile jest on wynikiem
wolnego wyboru i nie zamyka perspektyw w odniesieniu do dochodów i
szans na rynku pracy, w większości państw członkowskich
zatrudnienie to nadal stanowi główny czynnik segmentacji rynku
pracy ze względu na płeć.

Wciąż utrzymują się duże różnice w dochodach
między kobietami a mężczyznami w prawie wszystkich grupach
zawodowych, niezależnie od statusu na rynku pracy. Szczególnie
negatywny wpływ na perspektywy awansu, wynagrodzenie oraz
świadczenia socjalne mają długoterminowe przerwy w aktywności
zawodowej, spowodowane obowiązkami rodzicielskimi i sprawowaniem
opieki. Podczas gdy mężczyźni mogą liczyć na progresję
wynagrodzenia wraz z wiekiem, dochody kobiet przestają rosnąć
dokładnie w tych grupach wiekowych, w których ze względu na
wychowywanie dzieci przerywają one aktywność zawodową lub
przechodzą na zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin.

Szczególnie na przykładzie Danii lub Szwecji
można zaobserwować, że tak być nie musi, a włączanie problematyki
równego traktowania kobiet i mężczyzn do głównego nurtu polityki
rynku pracy może być czymś więcej niż jedynie pustym hasłem.
Różnice w dochodach są tu o wiele mniejsze, a wskaźniki
zatrudnienia kobiet i udział placówek opiekujących się dziećmi –
szczególnie w odniesieniu do dzieci poniżej 2. roku życia – o wiele
wyższe niż w pozostałych państwach członkowskich UE.

Główne sposoby rozwiązywania problemów
strukturalnych związanych z zatrudnieniem kobiet:

Poprawa możliwości osób niepełnosprawnych na rynku pracy

Osoby niepełnosprawne nadal w dużej mierze
należą do grupy osób wykluczonych z rynku pracy. Jest bardziej
prawdopodobne, że niepełnosprawni pracownicy będą musieli zadowolić
się nisko płatną pracą oraz będą dyskryminowani pod względem
dostępu do szkoleń i awansu zawodowego. Z uwagi na fakt, że 15%
ludności UE w wieku produkcyjnym cierpi na jakąś formę
niepełnosprawności, a jednocześnie stopa zatrudnienia w tej grupie
utrzymuje się na niskim poziomie, podniesienie tego wskaźnika
stanowiłoby znaczny wkład w realizację celów strategii
lizbońskiej.

Pozytywnymi przykładami są surowe przepisy
antydyskryminacyjne w Wielkiej Brytanii, które przewidują możliwość
wniesienia skargi oraz duński model łączący w sobie elastyczność
rynku pracy z odpowiednim zabezpieczeniem społecznym i wysokim
poziomem kształcenia i szkolenia.

Priorytetowe działania na rzecz wspierania
zatrudnienia osób niepełnosprawnych:

Wnioski i zalecenia

Biorąc pod uwagę powyższe analizy, Komitet
stwierdza, że nie nastąpiła znacząca poprawa pod względem
możliwości integracji grup mniej uprzywilejowanych z rynkiem pracy
(czego dowodem jest utrzymujący się wysoki poziom bezrobocia
długookresowego, stosunkowo wysoka stopa bezrobocia szczególnie
wśród młodzieży i pracowników niskokwalifikowanych oraz niski
poziom zatrudnienia zwłaszcza starszych pracowników). Sytuacja grup
marginalizowanych społecznie na rynku pracy w dalszym ciągu
pozostaje wyjątkowo trudna.

Z tej perspektywy Komitet uważa za ważne, aby w
kontekście toczącej się debaty na temat flexicurity każda
ogólna definicja i wszystkie środki mające na celu zwiększenie
zdolności adaptacyjnej przedsiębiorstw i pracowników zawsze wiązała
się z wyższym poziomem zabezpieczenia socjalnego, aktywną polityką
rynku pracy, kształceniem i szkoleniem oraz dostępem do usług
socjalnych.

W odniesieniu do omówionych w niniejszej opinii
grup priorytetowych na rynku pracy, EKES wzywa do tego, aby w
przyszłości w ramach polityki społecznej i zatrudnienia pełniej
uwzględnić następujące zagadnienia:

W odniesieniu do grup wykluczonych społecznie
konieczne są następujące działania:

EKES podkreśla, że w wielu państwach UE
realizacja priorytetów, o których mowa w niniejszej opinii, będzie
wymagać zwiększonych wysiłków w zakresie polityki zatrudnienia i
zapewnienia odpowiednich środków budżetowych na ich pokrycie.
Jednym ze źródeł finansowania powinno być, zdaniem Komitetu,
uwzględnienie w większym stopniu w krajowych programach działania
pozytywnych doświadczeń poszczególnych państw oraz odpowiednio
wykorzystywać środki z Europejskiego Funduszu Społecznego na lata
2007-2013.