Publicystyka - ngo.pl

W 2017 roku liczeniu, podobnie jak w roku 2013, towarzyszyć będzie badanie z kwestionariuszem ustalającym podstawowe cechy sytuacji respondentów, m.in. wiek, płeć, okres bezdomności, przyczyny, źródła dochodów i obszary wymagające wsparcia.

Datę badania, instrukcję jego przeprowadzenia oraz kwestionariusz przygotowuje MRPiPS. Według informacji przekazanych wojewódzkim wydziałom polityki społecznej (patrz: Ogłoszenie o badaniu), policzone mają być osoby spełniające definicję bezdomności określoną w ustawie o pomocy społecznej, przebywające w kilkunastu wskazanych rodzajach miejsc, m.in. w placówkach dla osób bezdomnych (noclegowniach i schroniskach), domach samotnych matek i ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, miejscach niemieszkalnych w przestrzeni publicznej czyli na ulicach, klatkach schodowych, altankach śmietnikowych, dworcach, piwnicach oraz w altankach działkowych, pustostanach i opuszczonych budynkach, a także spełniające definicję osoby przebywające w instytucjach służby zdrowia np. na SOR-ach, penitencjarnych, policyjnych izbach zatrzymań, izbach wytrzeźwień i pogotowiach socjalnych.

Za organizację liczenia na poziomie gminy (lub dzielnicy) odpowiadają koordynatorzy, którzy mają być powołani przez samorząd lokalny. Ustalają oni dokładną procedurę liczenia np. kto konkretnie będzie liczył, dokładnie w jakich miejscach i w jakich godzinach, do kogo i kiedy mają być przekazane kwestionariusze itd.

Na przykład w m.st. Warszawa zorganizowanie liczenia powierzono dzielnicowym ośrodkom pomocy społecznej, zobowiązując je do współpracy z działającymi na ich terenie organizacjami pozarządowymi prowadzącymi placówki i streetworking, a także ze Strażą Miejską, która obok streetworkerów ma być głównym organem prowadzącym liczenie w przestrzeni publicznej. Spotkanie informacyjne w tej sprawie odbyło się 3 lutego, spotkania dzielnicowe miały się odbyć 6 lutego, na dwa dni (sic!) przed wyznaczoną datą liczenia.

Niestety MRPiPS bardzo późno (20 stycznia) opublikowało informację o dacie badania, instrukcję oraz kwestionariusz. Tak krótki czas praktycznie uniemożliwił porządne przygotowanie liczenia, przed czym ostrzegała Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności w stanowisku z 1 lutego 2017 roku.

Z pewnością wpłynie to negatywnie na wyniki. Przy tej metodologii organizacja ma kluczowe znaczenie, na przykład liczba liczących bezpośrednio wpływa na to, do ilu osób uda się dotrzeć. W dwumilionowej stolicy do liczenia w przestrzeni publicznej ma być oddelegowanych siedem patroli straży miejskiej i kilka zespołów streetworkerskich (informacja ze spotkania 3 lutego).

To, kto liczy, ma wpływ na uzyskiwane odpowiedzi (np. odpowiedź na pytanie o pobyty w zakładach karnych udzielana strażnikowi miejskiemu, o źródła dochodów nieformalnych udzielana pracownikowi socjalnemu ośrodka przyznającego zasiłki wg kryterium dochodowego) oraz na to, ile osób będzie policzonych – np. nie każde miejsce pobytu osoby bezdomnej można ujawnić służbom, ponieważ ludzie mogą sobie tego zwyczajnie nie życzyć.

Ministerstwo jak ognia boi się „dublowania danych”, a tymczasem popełnia błąd dokładnie odwrotny, uprawdopodabniając niepoliczenie wielu osób z przyczyn organizacyjnych lub celowo wykluczając je z przyczyn rzekomo definicyjnych (patrz dalej – wykluczenie mieszkań treningowych jako rodzajów miejsc objętych badaniem).

Na wyniki wpłynie także kształt samego kwestionariusza, m.in. fakt wymieniania uzależnienia jako przyczyny bezdomności obok innych przyczyn, które mogą być zarówno przyczyną, jak i konsekwencją uzależnienia, nieuwzględnienie uchodźctwa i imigracji wśród przyczyn bezdomności, dziwne zdefiniowanie okresów długości bezdomności, wykluczające wysupłanie spośród respondentów osób bezdomnych krótko (najkrótszy przewidziany okres to „do dwóch lat”) oraz brak pytań dotyczących aktualnego stanu zdrowia respondentów.

Do dobrych zmian można zaliczyć dodanie do kafeterii przyczyn bezdomności „niepowodzenia w poszukiwaniu pracy poza miejscem zamieszkania”.

Niezrozumiałe jest zniknięcie pytania dotyczącego gminy zameldowania na pobyt stały, co uniemożliwi określanie skali migracji wśród respondentów.

Obciążeniem dla wyników badania będzie także fakt wykluczenia spośród rodzajów miejsc jego przeprowadzenia programów mieszkań treningowych, przejściowych czy wspieranych dla osób wychodzących z bezdomności. Zdaniem MRPiPS uczestnicy takich programów nie spełniają ustawowej definicji bezdomności, ponieważ zamieszkują w lokalu mieszkalnym. Jest to sprzeczne z interpretacją instytucji prowadzących takie programy, bowiem są one objęte regulaminami bardzo zbliżonymi do schroniskowych, a ryzyko nagłego szybkiego powrotu na ulicę lub do placówki jest bardzo duże.

Mimo oczywistych trudności i ograniczeń wynikających zarówno z samej metodologii, jak i przygotowania tegorocznego liczenia, jego wyniki będą wciąż jedynym źródłem danych o skali bezdomności w Polsce. Obecny poziom rozwoju rejestrów danych prowadzonych m.in. przez państwową pomoc społeczną i usługodawców pozarządowych nie pozwala na agregowanie danych pochodzących z różnych instytucji i tym samym uzyskiwanie wiedzy o skali zjawiska na poziomie innym niż obszar ich działania (dzielnicowym, gminnym, miejskim).

Zobacz:
Historia ogólnopolskich badań skali bezdomności i rzecznictwa na osi czasu

Diagnoza bezdomności, tak jak każdego innego zjawiska społecznego, powinna być podstawą oceny skuteczności i planowania polityki państwa w danym obszarze, dlatego badaniem od zawsze interesowały się organizacje pozarządowe i badacze zabiegający rozwiązanie problemu w kraju.

W grudniu 2016 r. kwestii diagnozy bezdomności przyjrzał się Rzecznik Praw Obywatelskich i powołana przez niego Komisja Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności, podsuwając minister Elżbiecie Rafalskiej kilka konkretnych sposobów poprawy jakości badania, bowiem jak wynikało z wcześniejszych stanowisk organizacji, opinii działaczy i ekspertów, metodologia pozostawiała wiele do życzenia.

Kwestionowano m.in. wyniki, uznając je za zaniżone, pomijające szczególne grupy osób doświadczających bezdomności (m.in. osoby młode, osoby przebywające w przestrzeni publicznej stroniące od służb porządkowych), pomijające istotne cechy sytuacji życiowej respondentów (m.in. stan zdrowia i potrzeby wymagające wsparcia), zarzucano także błędy metodologiczne, np. mieszanie definicji, stosowanie definicji niemożliwej do zweryfikowania w przyjętych warunkach organizacyjnych (strażnik miejski weryfikujący ustawową definicję bezdomności u osoby przebywającej w przestrzeni publicznej).

Pora ogłoszenia informacji o badaniu przez MRPiPS, przyjęta procedura oraz kształt kwestionariusza ponownie narażają uzyskane wyniki na poważne niedociągnięcia. Mimo tego w przyszłości będą one cytowane jako liczba osób bezdomnych w Polsce, dlatego warto, jeśli jeszcze jest czas (jest środa, 8 lutego), rozejrzeć się po swojej okolicy, klatce, parku, zgłosić do gminnego koordynatora miejsce pobytu osoby bezdomnej i poprosić o wysłanie do niej rachmistrza z kwestionariuszem.

Śródtytułu pochodzą od redakcji.

Julia Wygnańska – członkini Komisji ds. Przeciwdziałania Bezdomności Rzecznika Praw Obywatelskich. W latach 2014-2016 prowadziła projekt „Najpierw mieszkanie – rzecznictwo oparte na dowodach” w Fundacji Ius Medicinae, którego celem było zachęcenie interesariuszy do pomagania ludziom doświadczającym długotrwałej bezdomności w mieszkaniach otoczonych specjalistycznymi usługami środowiskowymi. Współpracuje z Europejskim Obserwatorium Bezdomności FEANTSA. Od 1996 roku uczestniczy w spotkaniach Rady Opiekuńczej dla Bezdomnych, obecnie Komisji Dialogu Społecznego ds. Bezdomności Miasta Stołecznego Warszawa. Jest autorką publikacji o bezdomności w Polsce m.in. w European Journal of Homelessness.