Publicystyka - ngo.pl

Dynamika przyrostu liczby organizacji wiele mówi o stanie danego
społeczeństwa. Jednak na podstawie danych z rejestru REGON trudno
precyzyjnie oszacować zmiany ich liczebności. Choć rejestr ten
ulega pewnym weryfikacjom, jest on jedynie spisem powstających
organizacji, zaś podmioty, które zakończyły działalność, w praktyce
zazwyczaj nie są z niego usuwane. W związku z tym, przedstawione
niżej dane należy traktować nie tyle jako informacje o
rzeczywistych rozmiarach sektora pozarządowego, ale jako informacje
dotyczące dynamiki powstawania nowych organizacji.

Zastrzeżenie to ma na celu zwrócenie uwagi na często popełniany
błąd, polegający na nazbyt optymistycznej interpretacji danych
REGON, dotyczących liczby organizacji w Polsce. Odwołując się do
tych danych (i nie pamiętając, że nie można traktować ich jako
danych o rzeczywiście działających organizacjach) łatwo dojść do
wniosku, że polski sektor pozarządowy znajduje się w stanie
nieprzerwanego, dynamicznego rozwoju. Jednak dane z badań, jak
choćby przytoczone niżej wyniki opisujące strukturę wieku
organizacji, wskazują, że w rzeczywistości liczba działających
organizacji w ciągu ostatnich kilku lat nie zmieniła się, lub
zmieniła się bardzo nieznacznie. Co więcej, niektóre dane – np. te
dotyczące dynamiki powstawania nowych organizacji – sugerują, że
ich liczba mogła wręcz ulec zmniejszeniu.

Okresem szczególnie dynamicznego rozwoju sektora pozarządowego
był początek lat 90, kiedy też organizacji pozarządowych było
stosunkowo mało. Wraz ze zwiększaniem się ich liczby w rejestrze
REGON, relatywne (mierzone w odniesieniu do liczby organizacji z w
roku poprzednim) tempo ich przyrostu malało. Na przełomie roku
1993/1994 roczna dynamika wzrostu liczby organizacji ustabilizowała
się na poziomie ok. 115%. Od połowy lat 90 obserwujemy
systematyczne obniżanie się wskaźnika dynamiki rozwoju sektora
(dotyczy to zwłaszcza stowarzyszeń). Do niedawna, wynikało to nie
tyle ze zmniejszania się liczby nowo powstających organizacji, ile
z systematycznego zwiększania się w kolejnych latach liczby
organizacji już zarejestrowanych, stanowiącej punkt odniesienia dla
rocznych porównań. Liczba nowo powstających organizacji pozostawała
od lat stabilna, i wynosiła średnio nieco ponad 4 tysięcy
stowarzyszeń i ok. 500 fundacji rocznie. Jednak w ciągu ostatnich
kilku lat powstaje ich wyraźnie mniej (por. wykres poniżej). W 2007
roku założono według oficjalnych danych ok. 3 000 stowarzyszeń i
ok. 650 fundacji. To o 25% mniej niż w 2003 roku, kiedy
zarejestrowało się ponad 4 000 nowych stowarzyszeń i 900
fundacji.

Skąd bierze się spadek liczby nowo powstających organizacji? Na
razie, można tylko wymienić kilka niepotwierdzonych hipotez. Być
może łączy się to z czynnikami makroekonomicznymi, takimi jak
poprawa sytuacji na rynku pracy, spadek bezrobocia (choć związek
pomiędzy kondycją rynku pracy a skłonnością do zakładania
organizacji jest stosunkowo świeży – jeszcze kilka lat temu nie
występował). Być może, ważnym czynnikiem wyjaśniającym jest
emigracja – po rozszerzeniu Unii Europejskiej – najaktywniejszych,
najbardziej przedsiębiorczych młodych osób, najczęstszych
założycieli organizacji. Może wreszcie zjawisko to związane jest –
paradoksalnie – z rozwojem sektora pozarządowego i podnoszeniem się
standardów jego funkcjonowania oraz oczekiwań formułowanych wobec
jego instytucji przez sponsorów i grantodawców. Przy braku
specjalnie zaprojektowanej polityki rozwoju mikroinicjatyw,
mechanizmów służących wsparciu raczkujących organizacji, proces ten
może utrudniać im start i konkurowanie z organizacjami bardziej
instytucjonalnie dojrzałymi.

Być może jednak istotniejszy jest inny czynnik. Jak pokazują
m.in. badania Stowarzyszenia Klon/Jawor („Wolontariat, filantropia
i 1% – raport z badań 2007”, „Indeks Społeczeństwa Obywatelskiego
2007”), w Polsce spada zaangażowanie obywateli w działalność
społeczną. Jest mniej wolontariuszy (ich procent wśród dorosłych
Polaków zmniejszył się z 21,9% w 2006 roku do 13,2% w 2007), mniej
jest członków wchodzących w skład organizacji (22,4% Polaków w 2006
roku, 13,2% w 2007), coraz mniejsza liczba osób pracuje bez
wynagrodzenia dla społeczności lokalnej. Wszystkie te wyniki,
przywołane jako punkt odniesienia dla danych o malejącej liczbie
nowo powstających organizacji społecznych, składają się na niezbyt
optymistyczną ocenę ostatnich trendów w rozwoju społeczeństwa
obywatelskiego w Polsce.