Wizerunek podlega ochronie prawnej. Co jest, a co nie jest wizerunkiem? Jak wykorzystywać wizerunek zgodnie z prawem. Trudny temat przypominamy w artykule, który przygotowała Małgorzata Sudoł, w ramach współpracy pro bono z redakcją portalu ngo.pl (BARDZO DZIĘKUJEMY!)
„Wizerunek” to przedstawienie za pomocą środków plastycznych, czy szerzej – wizualnych - rozpoznawalnej podobizny danej osoby: na przykład fotografia oraz film, ale także rysowany lub malowany portret, a nawet karykatura.
Co jest, co nie jest wizerunkiem
Polskie sądy stoją na stanowisku, że o wizerunku możemy mówić, jeśli widoczna jest twarz danej osoby – przy czym w zasadzie powinna to być cała twarz.
| Zdjęcie twarzy „en face”, czyli z przodu, widoczna cała twarz - albo zdjęcie sylwetki, części sylwetki z widoczną całą twarzą | TAK, TO JEST WIZERUNEK |
| Zdjęcie twarzy w profilu albo półprofilu, widoczna cała twarz - albo zdjęcie sylwetki, części sylwetki z widoczną całą twarzą | TAK, TO JEST WIZERUNEK |
| Zdjęcie twarzy przysłoniętej włosami, kapturem, szalikiem | NIE, TO NIE JEST WIZERUNEK, ale sprawdź poniżej informacje dotyczące ochrony tzw. rozpoznawalności, prywatności |
| Zdjęcie sylwetki od tyłu, nawet bardzo charakterystycznej | NIE, TO NIE JEST WIZERUNEK, ale sprawdź poniżej informacje dotyczące ochrony tzw. rozpoznawalności, prywatności |
| Zdjęcie ciała lub jego fragmentów bez twarzy), umożliwiające identyfikację – np. poprzez charakterystyczne znamiona, tatuaże | NIE, TO NIE JEST WIZERUNEK, ale sprawdź poniżej informacje dotyczące ochrony tzw. rozpoznawalności, prywatności |
Wizerunek i dobra osobiste
Wizerunek podlega ochronie prawnej (o czym napiszemy niżej). Pamiętajmy jednak, że publikacja zdjęć czy filmów, które NIE zawierają wizerunku (podobizny) danej osoby, ale w powiązaniu z treścią artykułu umożliwiają jej rozpoznanie (identyfikację) może stanowić naruszenie dóbr osobistych.
Wszystko zależeć będzie od kontekstu.Naruszyć możemy prywatność danej osoby, albo dobro, które sąd nazwał „rozpoznawalnością”. Stało się to na kanwie procesu wytoczonego jednemu z tabloidów, który opisał bulwersującą historię dręczonej nastolatki. Zdjęcia towarzyszące artykułowi nie ukazywały całej twarzy dziewczyny, a jedynie fragment twarzy przysłonięty włosami, ale ponieważ tabloid podał nazwę miejscowości, gdzie mieszkała ofiara, została ona bez trudu rozpoznana przez kolegów ze szkoły i sąsiadów.
Jak napisano w uzasadnieniu wyroku:
Analiza samych zdjęć nie prowadzi do identyfikacji osoby. Dokonać tego można było łącznie z informacją zawartą w artykule, tak zresztą identyfikacji dokonali świadkowie zeznający w sprawie. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie należy stawiać znaku równości pomiędzy wizerunkiem a rozpoznawalnością. Elementy postaci widoczne na zdjęciach, które wskazywali świadkowie były niewystarczające, aby mówić o wizerunku. Zatem można podzielić stanowisko skarżącego, że nie doszło do naruszenia prawa do wizerunku czyli wizerunku w znaczeniu podobizny. Jednakże możliwość identyfikacji w powiązaniu z treścią artykułu prowadziła do tzw. rozpoznawalności, stąd więc istniały podstawy do przyjęcia, że przez publikację zdjęć doszło do naruszenia innych dóbr osobistych, to jest czci, godności, strefy intymnej.
Jeśli jednak publikujesz zdjęcie przedstawiające całą twarz danej osoby, wówczas bez wątpliwości mamy do czynienia z wizerunkiem.
Wizerunek danej osoby podlega ochronie prawnej
Ochrona prawna oznacza, że konieczne jest spełnienie określonych warunków w celu rozpowszechniania wizerunku.
Wizerunek chroniony jest:
- przepisami kodeksu cywilnego
- ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Przepisy skupiają się na kwestii rozpowszechniania wizerunku, czyli udostępnienia go publicznie nieokreślonemu kręgowi osób, które mogą mieć dostęp do wizerunku (zamieszczenie w sieci Internet, ekspozycja na plakatach, w książce czy ulotce). Rozpowszechnianiem może być także prezentacja wizerunku zamkniętemu kręgowi osób, np. na konferencji czy uroczystości. Ważne jest, że nie jest to użytek ściśle prywatny, co miałoby miejsce w przypadku tzw. tapety na prywatnym komputerze w domu użytkownika.
Rozpowszechnianie wizerunku bez zezwolenia możliwe jest w czterech następujących sytuacjach
1. Użytek ściśle prywatny
Oznacza korzystanie przez nas z cudzego wizerunku tylko w domu lub innym miejscu, do którego nie mają wstępu osoby inne, niż krąg najbliższych (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi). Tylko ściśle prywatne wykorzystanie wizerunku – w prywatnym domu, w naszym warsztacie ogrodowym, gdzie tylko my mamy dostęp – nie będzie publicznym rozpowszechnianiem wizerunku i jest dozwolone przepisami.
2. Otrzymanie zapłaty za pozowanie
W tym wypadku należy udokumentować przekazanie zapłaty oraz określić jednoznacznie i udokumentować zakres zezwolenia, za które pozujący otrzymał zapłatę. Najbezpieczniejsza jest umowa pisemna.
Ważny jest staranny i dokładny opis planowanego zakresu wykorzystania wizerunku (np. na plakatach, na stronie www fundacji lub stowarzyszenia), określenie czasu rozpowszechniania (czyli aktywnej dystrybucji czyjejś podobizny), ewentualnie określenie obowiązków związanych z wycofaniem wizerunku (usunięcie ze strony www, zdjęcie plakatów).
Zgodę w imieniu osób niepełnoletnich wydaje opiekun prawny tej osoby (najczęściej: rodzic).
3. Postać człowieka jako „szczegół całości”
Postać człowieka jako szczegół całości to np. zdjęcie z manifestacji, publicznej imprezy.
Przepis zezwala na korzystanie ze zdjęć reporterskich, dokumentujących wydarzenia, bez poszukiwania uczestników wydarzeń i uzyskiwania indywidualnych zezwoleń.
Pamiętajmy, że przepisy o ochronie wizerunku pochodzą z 1994 roku, kiedy jakość aparatów fotograficznych czy kamer była inna. Inna była też jakość wydruku w gazetach lub czasopismach – rzadko używano błyszczącego papieru, a już na pewno nikt nie mógł powiększyć żadnego zdjęcia na ekranie komputera. Obecnie wykonujemy tak ostre zdjęcia, że niemal zawsze, nawet jeśli fotografujemy tłum ludzi (widownia imprezy, manifestacja) – możliwe jest rozpoznanie poszczególnych osób.
Nie da się jednoznacznie wskazać, jaki rozmiar portretu jest "bezpieczny" i nie wymaga zezwolenia osoby, której wizerunek przedstawia.
Zaleca się zachowanie ostrożności w każdej sytuacji. Na pewno zezwolenia wymaga rozpowszechnianie zdjęć z imprezy gwiazdkowej z dziećmi, pikników, bali itd. Zezwolenia wymaga rozpowszechnianie zdjęć zawierających zbliżenia, na przykład kilku osób siedzących na widowni, laureata odbierającego nagrodę z rąk sponsora, zdjęć wykonawcy zwycięskiej piosenki stojącego na scenie. Te osoby nie są bowiem na pewno „szczegółem całości”.
Z orzeczenia sądowego: W żadnym razie występujący w nagraniu powód, jako jedna z dwóch, dość długo i statycznie prezentowanych postaci, nie może być traktowany jako szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy publiczna impreza. Pozwany uchybił zatem obowiązkowi uzyskania zgody, o jakim mowa w przepisach, co przesądza o bezprawności zachowania pozwanego.
4. Rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli zdjęcie wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych
Wizerunek musi być rozpowszechniany w związku z pełnieniem przez daną osobę funkcji publicznych i ściśle w związku z nimi (np. spotkanie młodzieży ze znanym z dziennikarzem nie jest pełnieniem przez niego swojej funkcji publicznej, dziennikarz przybywa w ramach akcji edukacyjnej czy społecznej).
Do kategorii osób publicznych, o których mowa w przepisach, należą zarówno osoby sprawujące funkcje publiczne, jak i osoby, które nie pełniąc ich, odgrywają rolę w różnych dziedzinach życia publicznego, takich jak polityka, życie społeczne, kultura, sztuka, a pośród nich - aktywni w tych ostatnich dziedzinach, cieszący się znacznym zainteresowaniem publiczności i mediów artyści, gwiazdy rozrywki.
Forma zezwolenia i cofnięcie zezwolenia na rozpowszechnianie wizerunku
Zezwolenie powinno mieć – dla bezpieczeństwa – formę pisemną lub tzw. dokumentową (sms, email, film z nagranym udzielaniem zgody – jeśli można ustalić tożsamość osoby udzielającej zezwolenia).
Zgoda na wykorzystanie wizerunku może być udzielona w dowolnej formie, ale musi być także niewątpliwa. Oznacza to, że osoba jej udzielająca musi mieć pełną świadomość nie tylko formy przedstawienia jej wizerunku, ale także miejsca i czasu publikacji, zestawienia z innymi wizerunkami i towarzyszącego komentarza. Zakres udzielonej zgody na wykorzystanie wizerunku powinien być w razie sporu interpretowany w sposób restryktywny.
Cofnięcie zgody, jeśli dana osoba nie otrzymała wynagrodzenia za pozowanie, jest w zasadzie wiążące i musimy wizerunek wycofać. Jeśli jednak dana osoba wiedziała, że wydrukujemy np. 1000 kalendarzy z jej wizerunkiem, to powinna zapłacić odszkodowanie w wysokości poniesionej przez nas szkody.
Przy odpłatnym zezwoleniu – wiąże strony ważna i skuteczna umowa i póki tak jest, póty zezwolenia cofnąć nie można (albo trzeba się liczyć z zapłatą odszkodowania np. za straty poniesione w związku z wycofywaniem materiałów z obrotu, zastąpieniem ich innymi zdjęciami itd.).
Wizerunek „z Internetu”
Fakt, że wizerunek danej osoby jest dostępny w Internecie nie oznacza, że możemy nim dowolnie rozporządzać. Poza tzw. darmowymi stockami, gdzie zgromadzono fotografie czy filmy, z których można nieodpłatnie korzystać, nie mamy żadnej możliwości wykorzystania wizerunku tylko na tej podstawie, że jest dostępny w Internecie.
Należy dokładnie zapoznać się z regulaminem, licencją lub zastrzeżeniami prawnymi na stronie zawierającej tzw. darmowy stock. Często bezpłatne korzystanie jest możliwe tylko przez indywidualne osoby do prywatnego użytku (hobby, kolekcjonerstwo), ale organizacja musi zapłacić opłaty za korzystanie z fotografii czy filmu.
Korzystanie z fotografii lub portretów, obrazów oraz filmów
Poza zgodą na rozpowszechnianie wizerunku należy posiadać prawo rozporządzania samą fotografią, filmem lub portretem.
W tym celu należy:
- nabyć prawa autorskie do utworu lub
- nabyć licencję wyłączną lub niewyłączną do utworu.
Powyższe oznacza konieczność zawarcia umowy z twórcą (fotografem, malarzem) lub osobą, która te prawa nabyła od twórcy.
zobacz też w PORADNIK.NGO.PL: Prawo autorskie - podstawowe pojęcia
Ochrona wizerunku trwa 20 lat od śmierci osoby portretowanej
Do roszczeń w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej oraz rozpowszechniania korespondencji bez wymaganego zezwolenia osoby, do której została skierowana, stosuje się odpowiednio przepisy o dochodzeniu roszczeń za naruszenie osobistych praw autorskich; roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci tych osób.
UWAGA
Od wejścia w życie RODO przyjmuje się, że wizerunek stanowi także daną osobową. Zatem wszelkie czynności dotyczące wizerunku, jak uzyskiwanie zezwolenia, korzystanie z wizerunku – wiążą się z koniecznością spełnienia obowiązków administratora danych osobowych. Oznacza to także, że osoba, która udzieliła nam zezwolenia może je cofnąć powołując się na RODO, co komplikuje naszą sytuację. Skoro udzielenie zgody jest na gruncie RODO dobrowolne i zgoda zawsze może być cofnięta, to musimy liczyć się z taką decyzją osoby, której dane (wizerunek) dotyczą.
Więcej na ten temat: RODO a rozpowszechnianie wizerunku
Opracowanie przygotowała MAŁGORZATA SUDOŁ, w ramach współpracy pro bono z redakcją portalu ngp.pl (bardzo dziękujemy!)
Źródło: inf. własna poradnik.ngo.pl
Redakcja www.ngo.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy.
Skorzystaj ze Stołecznego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych
(22) 828 91 23
