Publicystyka - ngo.pl

W kwietniu 2015 r. Sąd Najwyższy (SN) wydał postanowienie, w którym stwierdził, że stowarzyszenia zwykłe, jako pozbawione osobowości prawnej, nie mają także zdolności sądowej, czyli zdolności do występowania w procesie sądowym jako strona takiego procesu. Doktor Edyta Hadrowicz, prawniczka specjalizująca się w problemach prawa dla stowarzyszeń (w szczególności stowarzyszeń zwykłych), w glosie do tego postanowienia (która ukaże się niebawem na łamach periodyka naukowego "Monitor Prawniczy”), zauważa, że odmawianie stowarzyszeniom zwykłym zdolności sądowej i tłumaczenie tego intencją ustawodawcy, który chciał wyeliminowania tych jednostek z obrotu prawnego, jest nieprzekonujące.

SN rozpatrywał skargę kasacyjną w sprawie z powództwa stowarzyszenia zwykłego przeciwko osobie fizycznej o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (sygn. akt I CSK 396/1). I postanowił tę skargę oddalić z powodu braku zdolności sądowej powoda, czyli stowarzyszenia zwykłego.

SN uzasadnia przy tym, że „powód jest stowarzyszeniem zwykłym, które zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o (…) nie posiada osobowości prawnej. Ustawa ta, ani żadna inna ustawa nie przyznała mu zdolności sądowej. Nie może więc występować w procesie jako strona”. SN nie podzielił poglądu „że zdolność tę przyznaje stowarzyszeniu zwykłemu art. 479 § 1 k.p.c. stanowiący lex specialis w stosunku do art. 64 k.p.c., odmienny jest bowiem przedmiot regulacji tych przepisów (…). Na gruncie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (jedn. tekst Dz. U. z 2014 r. poz. 1118) powód jest organizacją pozarządową w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 2 tej ustawy, o której jest mowa w art. 479 § 1 k.p.c., jednak nie posiada zdolności prawnej, nie jest więc zgodnie z art. 33 § 1 k.c. ułomną osobą prawną”.

W opinii dr Edyty Hadrowicz, takim postanowieniem SN nie tylko odmawia stowarzyszeniom zwykłym statusu ułomnej osoby prawnej, ale także statusu organizacji pozarządowej „przyjmując co do tego ostatniego, iż przepis art. 64 §11 k.p.c., po uchyleniu art. 64 §2 k.p.c., wiąże zdolność sądową organizacji pozarządowych (dawniej organizacji społecznych) z przyznaniem im zdolności prawnej.” A takiego stwierdzenia – jak podaje w glosie autorka – nie można do końca utrzymać na gruncie przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (por. art. 3 ust. 2 pkt 2 u.d.p.p.w. w zw. z art. 61 k.p.c.).

Dr Edyta Hadrowicz przekonywała już o konieczności uregulowania statusu prawnego stowarzyszeń zwykłych w wywiadzie dla ngo.pl: "Potrzebna wizja stowarzyszeń zwykłych".

Dalej dr Hadrowicz zauważa, że „status prawny jednostek organizacyjnych pozbawionych osobowości prawnej regulują przepisy pozakodeksowe, które często pozwalają tym jednostkom na mniej lub bardziej samodzielne uczestnictwo w obrocie powszechnym (np. stowarzyszenie zwykłe w prawie pracy, czy w prawie podatkowym). Oczywiście prowadzi to do rozbieżności pomiędzy regulacją kodeksową a przepisami pozakodeksowymi, jednak nie zaprzecza posiadaniu przez pewne jednostki organizacyjne (choć niektórym wciąż się jej odmawia) określonej podmiotowości (…)”. Dr Hadrowicz przywołuje tutaj chociażby przepisy procesowe nadające zdolność sądową organizacjom pozarządowym czy przepisy prawa administracyjnego, mocą których przyznano uproszczonej formie stowarzyszenia status strony w postępowaniu administracyjnym oraz w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego wprowadzone w 2012 r. (jak i idąca za nimi zmiana stanowiska w doktrynie, zgodnie z którym dotychczas stowarzyszeniom zwykłym przyznawano zdolność sądową) prowadzi – zdaniem dr Edyty Hadrowicz – do stwierdzenia, że „normatywna konstrukcja stowarzyszenia zwykłego w świetle ustawy Prawo o stowarzyszeniach wydaje się w tej formie nie znajdować już większego uzasadnienia. Nie przystaje ona bowiem do realiów współczesnych aktywności stowarzyszeniowych”.

Dr Hadrowicz zwraca uwagę, że „takie jednostki organizacyjne [stowarzyszenia zwykłe – przyp. red.] nierzadko odgrywają doniosłą rolę w wypełnianiu zadań zarówno o znaczeniu społecznym, jak i państwowym. Chcąc spełniać te zadania i osiągać cele, muszą mieć swój majątek, siedzibę, pracowników; muszą więc zawierać umowy”. Zdaniem autorki glosy nie do przyjęcia byłoby, gdyby stowarzyszenia takie „nie mogły zawierać umów i wchodzić w stosunki prawne z innymi podmiotami, a w razie niewykonania lub naruszenia umowy nie mogły też być pozywane przed sądem. Inny stan godziłby w praworządność i sprzeczny byłby także z poczuciem sprawiedliwości społecznej (…)”. Warto za to zastanowić się nad usprawnieniem ich działania, tak aby stały się bardziej powszechne w obrocie, co dr Hadrowicz postulowała podczas prac legislacyjnych nad prezydenckim projektem ustawy o zmianie ustawy Prawo o stowarzyszeniach.

Autorka zauważa także, że w literaturze przedmiotu powszechnie uznaje się, że np. wspólnota mieszkaniowa posiada ułomną osobowość prawną (i tym samym zdolność prawną), a pozbawione są jej stowarzyszenia zwykłe. A jednym z argumentów przeciwko uznaniu stowarzyszenia zwykłego za podmiot prawa cywilnego jest to, że nie ma ,,dosadnej” normy prawnej przyznającej im zdolność prawną. Czy to wystarczająco przekonujący argument? – pyta dr Hadrowicz i stwierdza na zakończenie, że rozwiązaniem omawianego problemu może być zdecydowana interwencja ustawodawcy, a biorąc pod uwagę zakończenie prac legislacyjnych nad zmianą ustawy Prawo o stowarzyszeniach „wydaje się, iż (…) sporne zagadnienia należą obecnie do zadawnionych”.

Edyta Hadrowicz – doktor nauk prawnych, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie. Obecnie adiunkt i wykładowczyni Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku. Autorka studiów publikowanych m.in. w ,,Samorządzie Terytorialnym”, wielu opracowań dydaktycznych oraz monografii „Instytucja ułomnych osób prawnych” (wyd. Novum, Płock 2011) i „Stowarzyszenie zwykłe w polskim systemie prawnym” (wyd. Adam Marszałek, Toruń 2014). Od 2013 r. brała aktywny udział, jako ekspertka od spraw stowarzyszeniowych, w pracach legislacyjnych nad zmianą ustawy – Prawo o stowarzyszeniach prowadzonych przez Kancelarię Prezydenta RP, oraz w pracach podkomisji i komisji sejmowych nad nowelizacją prawa o stowarzyszeniach.

Więcej informacji, jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – znajdziesz w serwisie poradnik.ngo.pl.