Publicystyka - ngo.pl

Jest to jedna z form pozafinansowej współpracy samorządu z mieszkańcami, w tym także z organizacjami pozarządowymi. Daje mieszkańcom i lokalnej władzy możliwość wspólnego podejmowania działań na rzecz swojego miejsca zamieszkania, dzielenia się zadaniami i zobowiązaniami. Samorząd wspiera mieszkańców w realizacji pomysłów finansowo (poprzez np. zakupu materiałów niezbędnych do wykonania zadania) lub rzeczowo (np. pomagając w przygotowaniu potrzebnej dokumentacji), ale nie przekazuje im bezpośrednio pieniędzy.

Aby mieszkańcy na danym terenie mogli skorzystać z tej formy współpracy, samorząd powinien podjąć uchwałę, która mówi na jakich zasadach jest to możliwe. Z cząstkowych badań przeprowadzonych przez Fundację im. Stefana Batorego w 2013 roku wynika, że niewiele gmin takie uchwały przyjmuje (na 144 urzędy, spośród 240 losowo wybranych miast i gmin, 29 miało dokumenty pozwalające realizować inicjatywę lokalną). Jednocześnie dane zebrane przez Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pokazują, że od 2010 r. do 2013 roku liczba wniosków zgłaszanych o inicjatywę lokalną, jak i liczba podpisywanych umów nie jest duża, ani nie wzrasta dynamicznie.

• Czyn społeczny 2.0, czyli inicjatywa lokalna
• Inicjatywa lokalna mało popularna

Eksperci przyczyn tego upatrują w zbyt słabej promocji inicjatywy lokalnej: tak wśród samorządów, jak i wśród mieszkańców. Ich zdaniem konieczne jest zwiększenie wiedzy wśród urzędników, np. o tym, w jaki sposób zagwarantować w szczupłym gminnym budżecie pieniądze na realizację pomysłów zgłaszanych przez mieszkańców. Osobna kwestia to generalne nastawienie poszczególnych samorządów do wspólnych działań z mieszkańcami i otwarcie na ich propozycje. Tego jednak nie da się wprowadzić przepisami.

Tymczasem w sejmie, niemal równolegle, toczą się prace nad dwoma ustawami, które przewidują zmianę przepisów dotyczących inicjatywy lokalnej. Obie propozycje mają sprawić, że ta forma współpracy stanie się łatwiejsza i skuteczniejsza.

Stosunkowo niewielka zmiana przewidziana jest w nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego. W tym projekcie (skierowanym 12 maja 2015 r. do pierwszego czytania w sejmie) zaproponowano, aby inicjatywa lokalna mogła być stosowana także w przypadkach budowy, rozbudowy lub remontu budynków oraz obiektów małej architektury niekoniecznie stanowiących własność jednostki samorządu terytorialnego, a np. należących do wspólnot mieszkaniowych. Ma to rozszerzyć możliwości stosowania inicjatywy lokalnej.

Znacznie większe zmiany przewidziane są w prezydenckim projekcie ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw. Prace sejmowe nad tym projektem toczą się, z przerwami, od sierpnia 2013 r. Ostatnio ustawa ta znów wróciła na wokandę Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Podczas posiedzenia, które odbyło się 19 marca dyskutowano m.in. nad przepisami o inicjatywie lokalnej. Prezydencki projekt przewiduje bowiem nowelizację całego Rozdziału 2a w ustawie o działalności pożytku publicznego, poświęconego właśnie inicjatywie lokalnej.

Autorzy prezydenckiego projektu głównej przyczyny niewielkiego zainteresowania inicjatywą lokalną upatrują w jej istocie, czyli w tym, że obecne przepisy wymuszają jej realizację w oparciu o siły i środki zgromadzone przez mieszkańców i nie przewidują możliwości bezpośredniego współfinansowania ze środków publicznych. Do tej pory to zresztą było przedstawiane jako walor tego rozwiązania – umożliwiający samorządom otwarcie się i współpracę z np. ruchami nieformalnymi.

Zaproponowany w projekcie Rozdział 2a ustawy o działalności pożytku publicznego jest znacznie obszerniejszy od obecnego, głównie dlatego, że opisuje rozbudowane procedury związane z inicjatywą lokalną. A to dlatego, że w tym rozwiązaniu dofinansowanie inicjatywy lokalnej następuje poprzez udzielenie dotacji na podstawie umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej. Oznacza to, że grupa mieszkańców, zgłaszająca wniosek o realizację inicjatywy lokalnej, może otrzymać od samorządu pieniądze na realizację swego pomysłu, a nie „jedynie” wsparcie merytoryczne czy rzeczowe. Przy czym wartość zadeklarowanej przez przez wnioskodawców pracy społecznej lub wkładu finansowego nie może być mniejsza niż połowa środków niezbędnych do realizacji danego zadania. Natomiast dotacja udzielania przez samorząd nie może przekroczyć równowartości 100 tys. euro. Jednocześnie jest to także limit łącznej kwoty środków finansowych przekazanych danemu podmiotowi na realizację inicjatyw lokalnych w danej jednostce samorządu terytorialnego, w danym roku kalendarzowym.

W praktyce może to oznaczać, że – korzystając z inicjatywy lokalnej (a nie np. z przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych) – będzie można realizować zadania, których wartość osiągnie nawet 200 tys. euro.

W projektowanej zmianie opisuje się równocześnie niemal cały tryb przyznawania tych dotacji. Co dziwne, autorzy projektu nie przywołują przy tym trybu, który już jest zapisany w ustawie o pożytku.

Proponują ponad to, aby gminy i powiaty corocznie mogły zabezpieczyć, w formie rezerwy celowej, w swoich budżetach środki na dofinansowanie inicjatyw lokalnych, ale tylko tych, które polegają na realizacji inwestycji lub prac remontowych (w szczególności chodzi o budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury) oraz na ochronie przyrody (w tym zieleni w miastach i wsiach).

A jeżeli w wyniku realizacji inicjatywy lokalnej powstanie trwały element infrastruktury służącej zaspokajaniu zbiorowych potrzeb lokalnej wspólnoty samorządowej (np. wodociąg), umowa o realizację inicjatywy lokalnej i przekazaniu dotacji musi określać także sposób, w jaki ta infrastruktura zostanie przekazania na własność danej jednostki samorządu lokalnego.

– Proponujemy realną formę publiczno-prywatnego przedsięwzięcia dla mikro działań, polegających na budowie kawałka drogi, zagospodarowaniu parku, wybudowaniu przystanku – przekonywał Olgierd Dziekoński, minister Kancelarii Prezydenta.

– Chodziło nam o to, aby stworzyć formę partnerstwa publiczno-prywatnego gminy ze swoimi mieszkańcami – wyjaśniał Andrzej Porawski, dyrektor Biura Związków Miast Polskich. – Ta zmiana jest oczekiwana przez te wszystkie samorządy, które wciąż nie mając wystarczających środków w budżetach na zrealizowanie pełnej infrastruktury, posiłkują się tu i ówdzie formułą tzw. czynów społecznych. Dzisiaj nie da się tego realizować w formie czynu społecznego. Potrzebna jest nowa forma prawna dla takiego finansowego partnerstwa.

Z wypowiedzi uczestników posiedzenia Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej trudno wywnioskować natomiast, czy wiedzą o toczących się niemal równolegle, ale w innej komisji, pracach nad nowelizacją ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Póki co – żaden z tych projektów do siebie się nie odnosi.

20) w art. 19b w ust. 1 pkt 1 otrzymuje brzmienie:

„1) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13, obejmującej w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, budynków oraz obiektów małej architektury;”;

W ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie rozdział 2a w dziale II otrzymuje brzmienie:

Art.19b. 1. W ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego lub inne zainteresowane osoby działając w formie komitetu aktywności lokalnej, stowarzyszenia aktywności lokalnej, bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych, lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 mogą złożyć wniosek o realizację zadania publicznego do jednostki samorządu terytorialnego, zwanego dalej w niniejszym rozdziale „wnioskiem”, w zakresie:

1) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13, obejmującej w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego;

2) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3, 4, 5, 16 i 27;

3) edukacji, oświaty i wychowania, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 14;

4) działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 17 i 19;

5) ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 18;

6) porządku i bezpieczeństwa publicznego, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 20.

2. Wniosek jest rozpatrywany w terminie wynikającym z uchwały, o której mowa w art. 19d ust. 1, a jeśli uchwała taka nie została podjęta – w terminie wynikającym z Kodeksu postępowania administracyjnego.

Art.19c. 1. Gminy i powiaty corocznie mogą zabezpieczyć, w formie rezerwy celowej, w swoich budżetach środki na dofinansowanie tych inicjatyw lokalnych, o których mowa w art. 19b ust. 1 pkt 1 i 5, które polegają na realizacji inwestycji lub prac remontowych.

2. Dofinansowanie inicjatywy lokalnej następuje poprzez udzielenie wnioskodawcom dotacji na podstawie umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej.

3. Rezerwy, o której mowa w ust. 1, nie uwzględnia się przy obliczaniu – ustalonego przez prawo finansów publicznych – dopuszczalnego limitu wysokości rezerw celowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

4. Wysokość tworzonej rezerwy, o której mowa w ust. 1, nie może być mniejsza niż niewydatkowana w roku poprzedzającym kwota rezerwy.

Art.19d. 1. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego w formie uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego określa:

1) tryb składania i rozpatrywania wniosków;

2) szczegółowe kryteria oceny wniosków uwzględniające w szczególności wkład pracy społecznej w realizację inicjatywy lokalnej;

3) kryteria przyznawania dotacji na realizację zadania publicznego w formie inicjatywy lokalnej.

2. Wśród kryteriów, o których mowa w ust. 1 pkt 3, uwzględnia się w szczególności:

1) wartość zadeklarowanych przez wnioskodawców świadczeń w formie pieniężnej lub niepieniężnej, przy czym wartość ta nie może być mniejsza niż połowa środków niezbędnych do realizacji danego zadania;

2) opinię organu stanowiącego właściwej miejscowo ze względu na miejsce realizacji inicjatywy lokalnej jednostki pomocniczej gminy.

3. W uchwale, o której mowa w ust. 1, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może określić zasady wydatkowania dotacji na realizację zadania publicznego w formie inicjatywy lokalnej.

Art.19e. 1. Organ wykonawczy danej jednostki samorządu terytorialnego informuje o możliwości składania wniosków o realizację zadania publicznego w formie inicjatywy lokalnej, terminie i trybie składania tych wniosków, kryteriach ich oceny, kryteriach przyznawania dotacji na realizację zadania publicznego w formie inicjatywy lokalnej oraz wysokości środków zabezpieczonych w budżecie danego roku na dofinansowanie inicjatyw lokalnych.

2. Informacja, o której mowa w ust. 1, zamieszczania jest w Biuletynie Informacji Publicznej oraz ogłaszana w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie w ciągu miesiąca od dnia uchwalenia uchwały budżetowej.

Art.19f. 1. Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, dokonując oceny wniosku, bierze pod uwagę kryteria, o których mowa w art. 19d ust. 1 pkt 3.

2. Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego na podstawie kryteriów, o których mowa w art. 19d ust. 1 pkt 3, przy pomocy powołanej przez siebie komisji, ustala realizacja których z zaproponowanych inicjatyw lokalnych otrzyma dofinansowanie z budżetu tej jednostki samorządu terytorialnego.

3. W skład komisji, o której mowa w ust. 2, nie mogą wchodzić pracownicy aparatu pomocniczego organu wykonawczego danej jednostki samorządu terytorialnego w liczbie większej niż połowa składu komisji.

4. Dotacja na dofinansowanie inicjatywy lokalnej nie może przekraczać wyrażonej w złotych równowartości kwoty 100.000 euro.

5. Łączna kwota środków finansowych przekazanych danemu podmiotowi na realizację inicjatyw lokalnych w danej jednostce samorządu terytorialnego, w danym roku kalendarzowym, nie może przekroczyć wyrażonej w złotych równowartości kwoty 100.000 euro.

6. Do dokonania przeliczeń, o których mowa w ust. 3 i 4, stosuje się średni kurs złotego w stosunku do euro, o którym mowa w art. 35 ust. 3 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 907).

7. Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego bezzwłocznie informuje wnioskodawców o wynikach oceny wniosków oraz ustaleniach realizacja których z zaproponowanych inicjatyw lokalnych otrzyma dofinansowanie z budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego. Informacja ta jest zamieszczana również w Biuletynie Informacji Publicznej.

8. W przypadku naruszenia przez organ wykonawczy w toku działań, o których mowa w ust. 1 i 2, kryteriów oceny wnioskodawcom przysługuje, w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji o dokonanych rozstrzygnięciach, prawo zwrócenia się do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego o ponowną ocenę wniosku. Rozstrzygnięcie organu stanowiącego jest ostateczne.

Art.19g. 1. Po uwzględnieniu wniosku, o którym mowa w art. 19b ust. 1, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego zawiera w formie pisemnej pod rygorem nieważności, na czas określony, umowę o wykonanie inicjatywy lokalnej.

2. Zobowiązanie wnioskodawcy może polegać na świadczeniu pracy społecznej, na świadczeniach pieniężnych lub rzeczowych.

3. Jeśli dana inicjatywa lokalna otrzymuje dofinansowanie z budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego, umowa, o której mowa w ust. 1, określa zasady rozliczenia dotacji.

4. Jeżeli w wyniku realizacji inicjatywy lokalnej powstaje trwały element infrastruktury służącej zaspokajaniu zbiorowych potrzeb lokalnej wspólnoty samorządowej, umowa, o której mowa w ust. 1, musi określać sposób jego przekazania na własność danej jednostki samorządu lokalnego.

Art.19h. Jeżeli realizacja inicjatywy lokalnej wymaga uprzedniego wykonania przez wnioskodawców określonych działań, w szczególności zebrania odpowiednich środków finansowych, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego zawiera z wnioskodawcą umowę przedwstępną.

Art.19i. 1. Na wniosek wnioskodawcy organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego udziela wnioskodawcy pomocy przy opracowaniu dokumentów niezbędnych do przeprowadzenia inicjatywy lokalnej, w tym harmonogramu i kosztorysu.

2. Jednostka samorządu terytorialnego może udostępnić wnioskodawcy rzeczy konieczne do wykonania inicjatywy lokalnej.

2. Przy realizacji inicjatywy lokalnej polegającej na realizacji inwestycji lub prac remontowych nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych.

3. Dotacja otrzymana przez wnioskodawców na realizację inicjatywy lokalnej nie może zostać wydatkowana na:

1) zakup towarów lub usług od osób będących członkami podmiotu realizującego inicjatywę lokalną lub ich krewnych do drugiego stopnia włącznie i powinowatych do drugiego stopnia włącznie;

2) zakup towarów lub usług od osób będących członkami organu zarządzającego podmiotu realizującego inicjatywę lokalną lub ich krewnych do drugiego stopnia włącznie i powinowatych do drugiego stopnia włącznie.”.