Publicystyka - ngo.pl

Europejska Karta Społeczna (EKS) jest jednym z kluczowych instrumentów ochrony praw socjalnych w Europie. Jest ona jednak często marginalizowana ze względu na brak ratyfikacji Zrewidowanej Karty Społecznej i protokołu dodatkowego do niej. Ten ostatni zaś wprowadza możliwość składania skarg do Europejskiego Komitetu Praw Społecznych (EKPS) na konkretne zaniedbania władz w zakresie praw wynikających z Karty.

Na mocy EKS państwa obowiązuje procedura raportowania, która ma na celu podwyższanie standardów ochrony praw socjalnych i ma być forum wzajemnego dialogu pomiędzy państwami-stronami Karty a Komitetem i organizacjami pozarządowymi. Państwo-strona Karty przedstawia coroczny raport do 31 października. Odnosi się w nim ze stanu wykonania jednej z tematycznych grup regulacji i praw:

1. zatrudnienie;
2. zdrowie i ubezpieczenia społeczne;
3. prawa pracownicze;
4. dzieci, rodzina i migranci.

W 2019 roku państwa składały raport dotyczący czwartej grupy (kalendarz tematów do raportowania został ustalony w decyzji Komitetu Ministrów Rady Europy z 2014 r. CM(2014) 26).

Na podstawie art. 23 par. 1 i 27 par. 2 Karty, szereg organizacji może składać „shadow reports” (tzw. additional information) na temat poszczególnych praw zawartych w Karcie, które omawiane są danego roku. Karta umożliwia składanie raportów międzynarodowym organizacjom mającym status uczestniczący w Radzie Europy, w szczególności tym, które są w stanie udokumentować długoletnią pracę na rzecz praw socjalnych. A także organizacjom i instytucjom, które mają długoletnie doświadczenie w zakresie przedstawiania raportów różnym organom Rady Europy. Komentarze mogą być również składane przez organizacje pracodawców i związki zawodowe.

Organizacje pozarządowe nie korzystają z procedury „additional information”, pomimo że często posiadają wystarczającą wiedzę i praktykę, aby skomentować sposób wdrożenia postanowień Karty. Wydaje się, że wynika to głównie z braku wiedzy na temat możliwości przekładania raportów. Bez winy nie jest też sama Rada Europy i Sekretariat EKPS, który nie rozpowszechnia wiedzy na temat procedury z art. 23 Karty.

Uwagi na temat konkretnego prawa, które omawiane jest w danym roku sprawozdawczym, organizacje pozarządowe mogą składać do 30 kwietnia. Dodatkowe informacje powinny być złożone w języku angielskim. Nie ma limitu stron raportu, niemniej jednak zachęca się, aby był on syntetyczny. Państwa członkowskie mają możliwość komentowania i ustosunkowywania się do raportu organizacji pozarządowej czy związkowej. Raport taki powinien być wysłany do Sekretariatu Europejskiego Komitetu Praw Społecznych. Raport rządu i informacje przesyłane przez organizacje publikowane są na stronie Komitetu.

Na podstawie raportu rządu i dodatkowych informacji przedstawionych przez organizacje pracodawców, związki zawodowe czy też organizacje pozarządowe, EKPS przyjmuje pod koniec roku (na ostatnim posiedzeniu w grudniu) konkluzje dotyczące stanu wykonywania określonych praw społecznych. Konkluzje Komitetu i zawarte w nim wskazówki powinny być realizowane przez państwo stronę. Pieczę nad realizacją zaleceń sprawuje Komitet Ministrów Rady Europy (podobnie jak przy wykonywaniu orzeczeń ETPC).

W razie stwierdzenia naruszenia postanowień EKS, państwo-strona ma obowiązek odnieść się do poczynionych postępów we wdrażaniu konkretnego prawa w kolejnym okresie raportowania. Komitet Ministrów wydaje rezolucję i rekomendacje, jeżeli poweźmie wątpliwości co do postępów we wdrażaniu Konwencji.

Procedura postępowania przed EKPS daje organizacjom pozarządowym formalną drogę wypowiedzenia się co do respektowania praw socjalnych w danym państwie. Dla Komitetu jest to niewątpliwie cenne źródło wiedzy, które pozwala skonfrontować informacje przedstawiane przez państwo z inną perspektywą. Jest to również platforma dialogu pomiędzy organizacjami a rządem.

Podobna możliwość przedstawiania alternatywnych raportów przez organizacje pozarządowe istnieje przed Komitetem Ministrów w odniesieniu do wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Procedura ta zyskuje coraz większe zainteresowanie wśród organizacji. Nierzadko ich uwagi uwzględniane są w decyzjach Komitetu Ministrów i motywują państwo do dalszych prac nad kompleksowym wdrożeniem wyroku. Podobnie organizacje pozarządowe mogłyby wykorzystywać procedurę „additional information” przed EKPS. Wymaga to jednak zapoznania się z konkretnymi prawami, jakimi EKPS będzie się zajmował w kolejnym okresie raportowania (sprawy z zakresu prawa pracy i równego traktowania) i opracowania uwag do końca kwietnia 2020 roku.

Oprócz pracy wokół konkretnych praw, NGO mogą włączyć się w akcje rzecznicze wokół ratyfikacji kolejnych zobowiązań międzynarodowych. Polska nadal nie ratyfikowała Zrewidowanej Europejskiej Karty Społecznej (ZEKS), która – obok przeformułowania niektórych postanowień Europejskiej Karty Społecznej – wprowadziła osiem nowych postanowień, w tym takie jak prawo do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną czy prawo do mieszkania. Na ratyfikację czeka również protokół dodatkowy do Europejskiej Karty Społecznej z 1995 roku wprowadzający system skarg zbiorowych.

Z drugiej strony odpowiedzialnością tych podmiotów jest powoływanie się na postanowienia karty w codziennej pracy (procesowej czy rzeczniczej) i przybliżanie jej postanowień przeciętnemu obywatelowi.

Dominika Bychawska-Siniarska – prawniczka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.