Dzięki przeprowadzanej właśnie reformie systemu handlu emisjami w Unii Europejskiej, Polska stoi przed szansą załatwienia problemu ze smogiem raz na zawsze. Czy polski rząd wykorzysta tę szansę i pomoże Polakom w modernizacji energetycznej ich domów i likwidacji ubóstwa energetycznego? W jaki sposób samorządy walczą o poprawę efektywności energetycznej i czystsze powietrze? Z jakich wzorców i doświadczeń warto czerpać? W piątek w Warszawie rusza II Kongres Energetyki Obywatelskiej.
Tematem przewodnim tegorocznego kongresu jest poprawa efektywności energetycznej polskich domów, w kontekście tzw. ubóstwa energetycznego i działań na rzecz poprawy jakości powietrza, które nabrały tempa po kolejnych falach smogu, jakie dały się we znaki Polakom na początku roku.
Intensywne prace nad zmianami prawa, niezbędnymi do poprawy jakości powietrza, toczą się obecnie na poziomie unijnym, krajowym, jak i regionalnym – podkreśla Joanna Furmaga, prezes Związku Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć, jednego z koalicjantów ruchu społecznego Więcej Niż Energia i głównego organizatora Kongresu.
– Małopolska, Kraków i Zakopane, miesiąc temu Mazowsze i województwo łódzkie, a wczoraj Wrocław – w regionach, gdzie problem smogu jest bardziej, dotkliwy niż gdzie indziej, samorządy, nie czekając na regulacje krajowe, biorą sprawy w swoje ręce. Przyjmują – często jednogłośnie, ponad podziałami politycznymi – uchwały antysmogowe, które regulują czym, w czym i do kiedy mieszkańcom wolno będzie palić, by ogrzewać swe domy. To krok w bardzo dobrą stronę, ale trzeba pamiętać, że przed nami jeszcze trudniejsze wyzwania. Same zakazy nie wystarczą, ludziom trzeba pomóc się do nich dostosować – zauważa Furmaga.
70% polskich domów jest ocieplonych słabo lub wcale, dlatego ich ogrzanie wymaga spalania nadmiernych ilości paliw. W połączeniu z wciąż nieuregulowanym w Polsce rynkiem paliw stałych, przekłada się to na nadmierne emisje zanieczyszczeń oraz nadmiernie wysokie koszty ogrzewania. W efekcie dochodzi do zjawiska tzw. ubóstwa energetycznego, występującego wtedy, gdy osoby, niekoniecznie ubogie, zbyt dużą część dochodów przeznaczać muszą na ogrzewanie.
– Choć w Polsce ubóstwa energetycznego najczęściej doświadczają mieszkańcy domów jednorodzinnych, pomoc publiczna zwykle do nich nie dociera. Istniejące mechanizmy pomocy np. Fundusz Termomodernizacji i Remontów obsługiwany przez Bank Gospodarstwa Krajowego, lub dodatek energetyczny pomagają w sposób dalece niewystarczający i wymagają gruntownej reformy – ocenia Magdalena Ruszkowska-Cieślak, dyrektor Habitat for Humanity Poland
Wymiana źródła ciepła wiąże się często z koniecznością przeprowadzenia termomodernizacji domu, jednak w Polsce właściciele domów jednorodzinnych nie doczekali się jeszcze efektywnego systemu wsparcia.
– Kto mówi, że w Polsce potrzebujemy nowego instrumentu wsparcia termomodernizacji domów jednorodzinnych, jest w błędzie - potrzebujemy nie jednego a przynajmniej trzech równoległych systemów wsparcia termomodernizacji. W uproszczeniu powinny to być zachęty dla średniozamożnych, pomoc dla tych, których na termomodernizacje nie stać, oraz odrębne, intensywne wsparcie w regionach, w których problem z zanieczyszczeniem powietrza jest wyjątkowo dotkliwy – podkreśla Joanna Furmaga.
Przykłady innych europejskich krajów np. Francji czy Czech pokazują, że wspieranie poprawy efektywności energetycznej domów jest nie tylko możliwe, ale jest wręcz w zasięgu ręki.
– Reformowany właśnie europejski system handlu emisjami, wbrew powszechnie panującemu mitowi, przewiduje, że pieniądze trafiają od trucicieli do budżetu naszego państwa i powinny być wykorzystywane właśnie na działania prowadzące do redukcji emisji CO2. W przypadku Polski szacuje się, że do roku 2030 może to być kwota nawet 100 mld zł – zauważa Tobiasz Adamczewski z WWF Polska.
Dlatego też gościem honorowym Kongresu jest w tym roku Vincent Perrault, dyrektor rządowego programu Habiter Mieux (franc. Mieszkać Lepiej), realizowanego we Francji przez Krajową Agencję ds. Mieszkalnictwa (ANAH), który umożliwia przeprowadzanie termomodernizacji domów osobom niezamożnym. Program ten, dzięki wykorzystaniu środków z europejskiego systemu handlu emisjami (EU ETS – European Union Emissions Trading System), pozwala realizować termomodernizację 70-100 tysięcy domów rocznie.
Zmiana strategicznego podejścia i uruchomienie wieloletniego, systemowego wsparcia dla poprawy efektywności energetycznej domów jednorodzinnych prowadziłaby nie tylko do zdecydowanej poprawy jakości powietrza, ale miałaby też trwały pozytywny wpływ na wiele sektorów polskiej gospodarki. Dobrze przedstawia to analiza “Uwalniając ukryty potencjał” przygotowana w ramach projektu Więcej Niż Energia, a której najważniejsze ustalenia zaprezentuje Aleksander Śniegocki z organizacji WiseEuropa.
Kongres Energetyki Obywatelskiej organizowany jest już po raz drugi dla obecnych i potencjalnych partnerów ruchu społecznego Więcej Niż Energia. Inicjatywa ta skupia obecnie 150 partnerów instytucjonalnych, w tym samorządy, środowiska naukowe, organizacje społeczne, branżowe i eksperckie, wspierające rozwój energetyki rozproszonej opartej na odnawialnych źródeł energii oraz poprawę efektywności energetycznej. W kongresie biorą udział przedstawiciele wszystkich trzech sektorów – publicznego, prywatnego i pozarządowego a także przedsiębiorcy, naukowcy, studenci oraz politycy ze wszystkich stron sceny politycznej.
Organizatorami kongresu jest Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć (współzałożyciel ruchu WNE), Centrum Zarządzania Innowacjami i Transferem Technologii Politechniki Warszawskiej oraz Polskie Przedstawicielstwo przy Komisji Europejskiej.
