Publicystyka - ngo.pl

Dziś, gdy przybywa już stosunkowo mniej osób z Ukrainy, zaczynają być mocno widoczne potrzeby uchodźczyń i uchodźców wojennych, którzy są już w Polsce i nie wiedzą, kiedy będą mogli wrócić do swojego kraju bądź chcą budować swoje życie tu, gdzie obecnie mieszkają. 

Na te potrzeby może odpowiedzieć ekonomia społeczna – podmioty ekonomii społecznej (działające nie dla zysku, dostarczające usługi i towary, zatrudniające ludzi) oraz przedsiębiorstwa społeczne (podmioty ekonomii społecznej, które dodatkowo zatrudniają osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy i dają możliwość współzarządzania przedsiębiorstwem).

W kryzysie uchodźczym, z jakim mamy do czynienia w Polsce (w sytuacji masowego napływu osób uciekających przed wojną w Ukrainie) ekonomia społeczna powinna pełnić dwie ważne funkcje, jako:

1)    dostarczyciel produktów i usług, w tym usług społecznych, na rzecz osób uchodźczych,

2)    pracodawca dla osób, które były zmuszone opuścić swój kraj.

Dodatkowo poprzez umocowanie ekonomii społecznej w społecznościach lokalnych daje ona szansę na wzmacnianie integracji i korzystanie z potencjałów lokalnych oraz zasobów, jakimi dysponują sami uchodźcy, a głównie uchodźczynie z Ukrainy.

1. Są już realizowane bądź ruszają działania w zakresie mechanizmu zakupów interwencyjnych prowadzone przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej na rzecz uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy.

Mechanizm ten jest finansowany w ramach wydzielonych przez poszczególne samorządy województw środków europejskich w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Najprawdopodobniej zakupy interwencyjne mają być prowadzone w siedmiu województwach.

Sprawdzony i przetestowany sposób na wykorzystanie ekonomii społecznej jako ważnego elementu w walce ze skutkami pandemii covid-19 postanowiono wykorzystać także w przypadku zapobiegania pierwszym skutkom kryzysu uchodźczego^[1]. Możliwości wsparcia EFS i EFRR migrantów z Ukrainy, którzy znaleźli się w Polsce w wyniku działań wojennych w lutym 2022 r. przedstawił w połowie kwietnia resort funduszy i polityki regionalnej^[2].

W ramach mechanizmu zakupów interwencyjnych mogą być dokonywane przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej zakupy towarów i usług w podmiotach ekonomii społecznej, a przede wszystkim przedsiębiorstw społecznych, na rzecz osób uchodźczych, w tym na przykład:

• posiłki,
• usługi noclegowe,
• usługi transportowe,
• usługi opieki nad dziećmi – usługi żłobkowe, grupy zabawowe, usługi przedszkolne,
• usługi opieki nad uchodźczymi osobami starszymi, czy osobami z niepełnosprawnością, usługi wytchnieniowe,
• usługi edukacyjne, zajęcia pozalekcyjne, nauka jęz. polskiego,
• usługi psychologiczne, prowadzenie grup samopomocowych, grup wsparcia,
• poradnictwo specjalistyczne w zakresie praw i obowiązków,
• asystencja w kontaktach z urzędami i instytucjami,
• animacja czasu wolnego,
• działania na rzecz integracji uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy ze społecznością lokalną – warsztaty dla społeczności lokalnej, spotkania, wydarzenia, itd.

2. Usługi te mogą także być kupowane bądź zlecane bezpośrednio podmiotom ekonomii społecznej przez wojewodów, samorządy lokalne, czy samorząd regionalny.

Ułatwia to także specustawa w zakresie pomocy obywatelom Ukrainy dając możliwość zlecania zadań publicznych z pominięciem otwartego konkursu ofert (art. 12 ust. 8) bądź dokonywać zakupu usług/towarów z pominięciem Prawa zamówień publicznych (art. 12 ust. 6)^[3].

3. Także przedsiębiorstwa chcące wspierać uchodźców z Ukrainy (np. finansować posiłki, czy inną pomoc, która może być realizowana przez PES/PS) mogą korzystać z oferty przedsiębiorstw społecznych w tym zakresie.

Tego typu zakupy mogą podwójnie wzmocnić „ludzką twarz” biznesu działającego na rzecz uchodźców i kupującego towary czy usługi od firm społecznych, które zatrudniają osoby będące w trudnej sytuacji na rynku pracy i swoje zyski zostają w społeczności lokalnej.

Sytuacja powszechnej mobilizacji w zakresie udzielania pomocy dla osób z Ukrainy, które przybyły do Polski daje okazję do wzmocnienia pozycji ekonomii społecznej jako tej, która stanęła na pierwszym froncie pomocy. Warto to wykorzystać w promocji ekonomii społecznej pokazując, że PES/PS są wiarygodnymi partnerami w realizacji usług, które wymagają elastyczności, szybkiej reakcji i są realizowane z misją.

Osoby z Ukrainy, które otrzymały ochronę czasową, na podstawie ustawy z dn. 13 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa i mają nadany numer PESEL mogą legalnie i szybko podjąć zatrudnienie. Osoba taka może zarejestrować się w PUP oraz być uznana za osobę bezrobotną lub poszukującą pracy.

Posiadając ochronę czasową i PESEL, osoba z Ukrainy może podjąć legalnie pracę, w tym w podmiotach ekonomii społecznej. To oznacza, że osobę tę można zatrudnić w stowarzyszeniu, fundacji, spółdzielni socjalnej, spółce z o.o. non profit.

Możliwe jest szybkie i legalne zatrudnienie tych osób. Podmiot powierzający wykonywanie pracy ma obowiązek zawiadomić PUP (poprzez portal www. praca.gov.pl) w terminie 14 dni od podjęcia pracy przez tą osobę PUP.

Oczywiście myśląc o zatrudnianiu uchodźczyń i uchodźców wojennych należy pamiętać także o ich gotowości do podjęcia zatrudnienia (w tym związanej z zapewnieniem opieki nad dzieckiem uchodźczyni, by mogła ona iść do pracy bądź uczestniczyć w zajęciach aktywizacyjnych), znajomości przez nie języka polskiego (zapewnieniu jego nauki), stabilnej sytuacji mieszkaniowej danej osoby (dostęp do mieszkania/pokoju). Warunki te mają niebagatelne znaczenie przy podejmowaniu pracy przez osoby uchodźcze i jako takie powinny być spełnione czy zabezpieczone jako jedne z pierwszych, ale jednocześnie mogą wzmacniać chęć do podjęcia pracy i motywować do jej znalezienia.

W przypadku zatrudniania osób, które przybyły do Polski w związku z wojną w Ukrainie – szczególną uwagę należy zwrócić na wysokość wynagrodzenia, które nie dość, że powinno spełniać co najmniej wymogi dotyczące obowiązującej płacy minimalnej, ale także powinno dawać możliwość samodzielnego utrzymania się (wynajęcia choćby pokoju, zakupu wyżywienia itd.). Chodzi przecież o to, aby osoby te mogły przechodzić proces integracji i być samodzielne finansowo, na takich samych zasadach i warunkach jak pozostali obywatele naszego kraju.

Podmioty ekonomii społecznej, w tym przedsiębiorstwa społeczne dają możliwości do zatrudniania osób, które przybyły do nas z Ukrainy po 24 lutego 2022 r. oraz do ich aktywizowania w różnorodnych formułach.

1. Uruchomiono już możliwość finansowania tworzenia w przedsiębiorstwach społecznych miejsc pracy dla osób z Ukrainy ze środków europejskich

Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (o ile dysponują środkami) mogą, zgodnie z częściowo zawieszonymi Wytycznymi w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS i EFRR na lata 2014 – 2020[4], udzielać dotacji na ten cel. W realizowanych przez OWES projektach europejskich na rzecz wspierania sektora ekonomii społecznej (w tym udzielania dotacji na tworzenie miejsc pracy w przedsiębiorstwach społecznych) są możliwe zmiany wprowadzające działania ukierunkowane na rzecz wsparcia osób przybywających do Polski w związku z wystąpieniem skutków kryzysu wywołanego konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy w 2022 r. Rozszerzeniu uległ katalog osób, na zatrudnienie których można przyznać wsparcie finansowe na utworzenie miejsca pracy w przedsiębiorstwie społecznym. Katalog ten obejmuje osoby uciekające przed wojną w Ukrainie, które przybyły do Polski od 24 lutego 2022 r. O rozszerzeniu tego katalogu decyduje IZ RPO.

Planując uruchomienie dotacji OWES na utworzenie miejsca pracy dla osoby/ osób z Ukrainy należy wziąć pod uwagę sytuację tych osób:

• gotowość i możliwość podjęcia pracy,
• ewentualne wsparcie dodatkowe (wsparcie w zakresie reintegracji – np. wsparcie psychologiczne) – w tym zakresie warto także współpracować z innymi instytucjami pomocowymi, centrami integracji cudzoziemców, samorządami lokalnymi, lokalnymi inicjatywami na rzecz pomocy uchodźcom z Ukrainy,
• plany co do pozostawania w Polsce (jak długo planują one przebywać w Polsce lub związać się z nią na dłużej).

Wzmocnieniem roli przedsiębiorstw społecznych w działaniach na rzecz osób uchodźczych z Ukrainy jest możliwość zatrudniania ich, a przy tym dodatkowo świadczenie usług, produkowanie dóbr, których odbiorcami są także osoby, które przybyły z Ukrainy. Tego typu powiązanie ma tez mocny element wzmacniania podmiotowości i budowania poczucia przynależności do wspólnoty ukraińskiej, której wspieranie jest dziś bardzo ważne, by utrzymać jej aktywność, która oznacza także gotowość do odbudowy swojego kraju.

2. Podmioty ekonomii społecznej, w tym przedsiębiorstwa społeczne mogą zatrudniać osoby z Ukrainy także niezależnie od otrzymanej dotacji z OWES.

Zatrudnienie odbywa się na takich samych zasadach jak w innych przedsiębiorstwach, firmach komercyjnych (regulują to zapisy ustawy z dn. 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, art. 22).

3. Osoby uciekające przed wojną w Ukrainie mogą być tarze uczestnikami i uczestniczkami Centrów Integracji Społecznej (CIS) i Klubów Integracji Społecznej (KIS)

Podmioty prowadzące CIS bądź KIS mogą realizować zadania na rzecz obywateli Ukrainy, którzy przekroczyli granicę Polski po 24.02.2022 r. i deklarują chęć pozostania na terytorium Polski (przynajmniej na czas jakiś). Osoba taka może zostać skierowana do uczestnictwa w zajęciach CIS na zasadach określonych w ustawie z dn. 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym [5].

To co istotne: ustawa definiuje osoby, które mogą być uczestnikami CIS i KIS i nie jest to katalog zamknięty (jest to katalog przykładowy). Jak wynika z informacji zawartych w piśmie Departamentu Ekonomii Społecznej i Solidarnej w MRiPS (pismo DES-IV.0211.13.2022.AW z dn. 08.04.2022 r.) „…osoby, które spełniają warunki określone w części wspólnej art. 1 ust. 2 ustawy o zatrudnieniu socjalnym, nawet jeśli nie należą wprost do żadnej z kategorii wskazanych w punktach 1-8, lecz znajdują się w grupie o cechach zbliżonych, mogą być uznane za podmioty, do których stosuje się przedmiotową ustawę”.

W przypadku uczestnictwa w KIS także obowiązują zapisy ustawy o zatrudnieniu socjalnym. Jedynie w przypadku osób z Ukrainy nie są zawierane z nimi kontrakty socjalne.

W przypadku uczestnictwa w zajęciach CIS lub KIS jest też możliwość organizowania dodatkowego wsparcia – integracji społecznej, zapewnienia doradztwa prawnego, wsparcia psychologicznego, prowadzenia grup samopomocy.

Podsumowując możliwości jakie daje ekonomia społeczna na rzecz wspierania osób, które uciekły przed wojną w Ukrainie, jeszcze raz warto podkreślić atuty tego sektora:

• podmioty ekonomii społecznej, w tym przedsiębiorstwa społeczne jako jedne z pierwszych, obok obywateli, przystąpiły do organizowania i świadczenia różnorodnej pomocy dla obywateli i obywatelek Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 r. – to oznacza, że szybko reagują na zmieniającą się sytuację, bazują na zasobach społecznych, znajomości lokalnego środowiska i sieci powiązań z innymi podmiotami (w tym instytucjami i podmiotami samorządowymi),
• dostarcza on różnorodne usługi (w tym tak potrzebne w przypadku wspierania osób z Ukrainy – usługi społeczne) i towary, najczęściej w społeczności lokalnej – bazuje więc na zasobach lokalnych, zatrudnia osoby ze społeczności lokalnej, zna sytuację społeczności lokalnej,
• sektor ekonomii społecznej jest po prostu wrażliwy na potrzeby ludzi. Jest nastawiony na aktywizację i wsparcie, poprzez zatrudnienie, osób w trudnej sytuacji na rynku pracy i może korzystać z mechanizmów wspierania tych osób także poza rynkiem pracy. W takiej szczególnej sytuacji znalazły się właśnie osoby z Ukrainy, które uciekły do nas przed wojną.

Agnieszka Deja – socjolożka, członkini zespołu projektu „Spójna Integracja Regionalna Ekonomii Społecznej II”, realizowanego przez Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych. Od pierwszych dni wojny wspiera na jednym z warszawskich dworców osoby przybywające z Ukrainy – udziela informacji, daje nadzieję.

Tekst został przygotowany w ramach projektu „Spójna Integracja Regionalna Ekonomii Społecznej II”, realizowanego ze środków Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

^{[1]https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-04/Odpowiedz_MFiPR_11.04.2022.pdf}

^{[2]https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-04/Odpowiedz_MRiFR_mapa_pomocy_UA.pdf}

^{[3]https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220000583}

^{[4]https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/dokumenty/projekt-wytycznych-w-zakresie-realizacji-przedsiewziec-w-obszarze-wlaczenia-spolecznego-i-zwalczania-ubostwa-z-wykorzystaniem-srodkow-efs-i-efrr-na-lata-2014-2020/}

^{[5]https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000176/U/D20200176Lj.pdf}