Publicystyka - ngo.pl

Sytuacja na polskim rynku pracy nie jest łatwa i jedynie pracownicy zatrudnieni w kilku profesjach mogą dyktować warunki pracodawcom. W pierwszym półroczu 2011 roku utworzono o 9% mniej nowych miejsc pracy niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Liczba nowych wakatów ograniczana jest między innymi przez trudności finansowe, jakich doświadczają pracodawcy. Dużą barierą jest wysokość stawek ubezpieczenia społecznego – wskazuje na nią aż 2/3 przedsiębiorców badanych przez Fundację Polska Przedsiębiorcza. Również dane GUS  dowodzą, że barierą rozwoju przedsiębiorstw są wysokie koszty pracy i niepewność finansowa (por. ocena koniunktury przez przedsiębiorców). Dotyczy to szczególnie mikro i małych przedsiębiorstw, w których koszty zatrudnienia to lwia część wszystkich kosztów działalności gospodarczej.

Jednocześnie wg badania „Problemy Polskich Przedsiębiorców” co czwarty przedsiębiorca (27%) twierdzi, że często spotyka się z brakiem wykwalifikowanej kadry, zaś z niskimi kompetencjami pracowników boryka się aż jeden na pięciu przedsiębiorców.

Według Monitora Rynku Pracy Randstadu spada poziom mobilności zawodowej ankietowanych. Widać to zarówno na przykładzie rotacji w półroczu poprzedzającym badanie, jak i w spadku indeksu mobilności zawodowej Randstad (ze 108 pkt. na 105), związanym z możliwościami zmiany zatrudnienia. Wpływ na to mogą mieć ograniczenia po stronie pracodawców, np. spadek liczby ofert pracy korzystnych w oczach pracowników, lecz również mniejsza liczba zwolnień. Także stabilizacja zawodowa respondentów i brak motywacji do zmiany w ciągu ostatniego półrocza może rzutować na rezultaty badania.

Odsetek ankietowanych, którzy w ciągu półrocza poprzedzającego badanie zmienili pracę spadł w ciągu ostatnich trzech kwartałów –  z 27% w lutym, 21% w maju do 17% w sierpniu br. Choć realny spadek może się nieco różnić od wartości wykazanej w badaniu, to wciąż mamy do czynienia z widocznym osłabieniem rotacji zatrudnienia. Wiodącymi przyczynami zmiany zatrudnienia były w br. restrukturyzacje firm oraz poszukiwanie lepszych warunków pracy. Co trzeci ankietowany, który zmienił pracę, zrobił to ze względu na zmiany po stronie pracodawcy – redukcje i restrukturyzacje. Przypuszczalnie mieści się w tym również nieprzedłużanie umów na czas określony i nieodnawianie umów cywilnoprawnych, których udział w Polsce wynosi ok. 30%. To już kolejne badanie, w którym powtarza się ten wynik. Coraz bardziej istotne w motywacji pracowników jest natomiast poszukiwanie lepszych warunków zatrudnienia – w sierpniu br. kierowała się nim prawie połowa respondentów, którzy zmienili pracę, podczas gdy w maju – jedna trzecia.

Większość pracodawców pomimo problemów ze znalezieniem odpowiednich kandydatów nadal nie decyduje się na znaczące podwyżki płac i bardzo ostrożnie podchodzi do stałego powiększania zespołu. Obecna rotacja na rynku pracy wynika w dużym stopniu z tymczasowości umów związanych z wykonywaniem pracy, a nie ze stabilnego powrotu do pracy osób bezrobotnych i niepracujących.

Również redukcje etatów, pomimo, że statystyki wykazują ich osłabienie w 2011 r. (202,1 tys. w I poł. 2011 r. względem 232,9 w I poł. 2010 r.), nadal mają wpływ na decyzje zawodowe Polaków. Co więcej, nowo utworzonych miejsc pracy było w pierwszej połowie 2011 r. niespełna 328 tys. (wg monitoringu popytu na pracę publikowanego przez GUS). Było to znacznie mniej niż oczekiwano – o prawie jedną dziesiątą mniej niż w pierwszej połowie 2010 r. W samym II kwartale 2011 r. liczba nowoutworzonych miejsc pracy wyniosła 149 tys. i zmalała zarówno w stosunku do poprzedniego kwartału, jak i analogicznego okresu 2010 r. – odpowiednio o niespełna 18% i ponad 16%.

Dodatkowo jedynie wąski zakres ofert, głownie tych dotyczących wyspecjalizowanych zawodów lub związanych z wysokimi kwalifikacjami, wiąże się z otwarciem pracodawców na rosnące wymagania kandydatów. Pracodawcy muszą borykać się jednocześnie z presją płacową aktualnych pracowników i z koniecznością inwestycji w nowe, wyspecjalizowane stanowiska pracy.

Jacek Męcina, ekspert rynku pracy i doradca zarządu PKPP Lewiatan, przypomniał, że rotacje na rynku pracy w szerszym aspekcie wiążą się z trzema rodzajami mobilności – zawodową, czyli zdolnością pracownika do zmiany kwalifikacji, gotowością do zmiany miejsca zatrudnienia (pokonanie chęci stabilizacji) i mobilnością geograficzną, czyli zdolnością do podjęcia pracy w miejscu innym niż miejsce zamieszkania lub miejsce dotychczasowego zatrudnienia.

Polacy w różny sposób radzą sobie z powyższymi typami mobilności, a wpływ na to ma nawet sektor w którym pracują. O ile pracownicy sektora prywatnego, są bardzo narażeni na wahania koniunktury i związany z nimi stres, o tyle znacznie łatwiej im zmieniać kwalifikacje lub pracodawcę. Pracownicy sektora publicznego doświadczają może w większym stopniu stabilizacji zawodowej i życiowej, lecz restrukturyzacja firm w znacznym stopniu naraża ich na wykluczenie zawodowe.

Duże znaczenie dla mobilności na rynku pracy ma wiek pracowników – młodzi wykazują większą skłonność do zmian, starsi zaś poszukują stabilizacji. Dla starszego pokolenia lepsze warunki pracy oznaczają stabilne zatrudnienie, młodsi są w stanie zaakceptować brak stabilizacji przy korzystnej płacy. – Młode pokolenie jest aktywne i mobilne. A to znaczy, że poprawia się jakość na rynku pracy, ale wciąż duża jest grupa osób, które sobie na nim nie radzą – podsumował Jacek Męcina.

W tle natomiast widać brak poprawy ogólnej sytuacji na rynku pracy, zamiast tego mamy do czynienia ze stabilizacją cyklu naprzemiennego ożywienia i stagnacji oraz z ciągle rosnącym niedopasowaniem między oczekiwaniami pracodawców i kwalifikacjami (jak również oczekiwaniami) kandydatów na pracowników.

Nie następuje trwały spadek bezrobocia, a udział długotrwale bezrobotnych w grupie zarejestrowanych w urzędach pracy rośnie. Wspomniane sezonowe ożywienia (lato/jesień) nie powoduje stabilnego spadku udziału bezrobotnych wśród aktywnych zawodowo – odsezonowane wartości stopy bezrobocia rejestrowanego wciąż oscylują wokół 12,2%, a odsezonowana wartość stopy bezrobocia wg Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności od półtora roku nie schodzi poniżej 9,6–9,7%.  Co więcej, w najbliższym okresie wartość stóp bezrobocia wzrośnie ze względu na zmiany sezonowe. Przypuszcza się także, że na zmiany sezonowe nałożyć się może efekt tzw. drugiej fali kryzysu, związanej ze znacznym pogorszeniem sytuacji ekonomicznej w strefie euro. Ekonomiści ostrzegają przed znacznym spowolnieniem gospodarczym, które może nas czekać w przyszłym roku. Oznaczałoby ono nie tyle redukcje zatrudnienia, która jest w efekcie bardzo kosztowna, lecz raczej znaczny spadek liczby nowych miejsc pracy.

Jacek Męcina uważa, że należy wzmocnić instrumenty na rzecz stabilizacji zatrudnienia i wzmocnić elastyczność na rynku pracy. Korzystne mogłoby być np. przedłużenie okresu obowiązywania pakietu antykryzysowego. Konieczna jest zaś refleksja nad istniejącymi instrumentami elastycznego zatrudnienia, w tym zmniejszenia wymiaru pracy jako alternatywy do zwolnienia pracownika. Agnieszka Bulik, członek zarządu Agencji Pracy Tymczasowej i Doradztwa Personalnego Randstad, i Jacek Męcina zgodni są co do tego, że w stworzeniu rynku pracy, który zapewnia zatrudnienie jak największej liczbie osób pomóc może właśnie stosowanie rozwiązań łączących elastyczność i bezpieczeństwo zatrudnienia.

W powyższej sytuacji zaskakuje stabilny (od pierwszej polskiej edycji Monitora Rynku pracy) wzrost optymizmu polskich ankietowanych, z których ok. 80% uważa, że nie będzie miało problemu ze znalezieniem podobnej lub jakiejkolwiek pracy. Możliwe, że wiąże się z tym, że w badaniu udział wzięli pracownicy (czyli osoby aktualnie zatrudnione) o wykształceniu wyższym bądź średnim, którzy mogą w dużej mierze negocjować swoją pozycję na rynku pracy.

Zmienia się struktura polskiego bezrobocia. Obok problemu rosnącej grupy bezrobotnych młodych pojawia się kolejny problem. Rośnie bowiem udział kobiet w populacji bezrobotnych. Obecnie wynosi on 55%, co oznacza wzrost o ponad 5 punktów procentowych w ciągu niespełna 2 lat. W rejestrach urzędów pracy znajduje się obecnie ponad milion kobiet, a według wskazań Badania Ekonomicznej Aktywności Ludności co dziesiąta kobieta w I połowie br. pozostawała bez pracy. Szczególnie zagrożone wykluczeniem zawodowym są młode kobiety, bez doświadczenia zawodowego, które decydują się na pozostanie w domu ze względu na brak perspektyw na rynku pracy.

Problem zauważają także autorzy raportu Młodzi 2011. Prof. Krystyna Szafraniec podkreśliła w wywiadzie dla „Rzeczpospolitej”, że więcej w obecnym młodym pokoleniu jest dobrze wykształconych młodych kobiet, zdeterminowanych w utrzymaniu pozycji na rynku pracy:  – Są to kobiety, które doświadczają dużo poważniejszych i większych dylematów niż pokolenie wcześniej. Z raportu wynika, że mężczyźni dylematy te rozumieją rzadko. Zgodnie z doniesieniami prasy ambitne młode Polki narażone są w dużym stopniu na wykorzystywanie dążenia do wzmocnienia pozycji zawodowej i związane z tym łamanie praw pracowniczych.

Zagrożenie wykluczeniem zawodowym kobiet jest tym większe, że wyniki Monitora Rynku Pracy wyraźnie potwierdzają dyskryminację płci pięknej w procesie rekrutacji. Polska stoi na pierwszym miejscu pod tym względem z ponad 40-procentowym udziałem respondentów twierdzących, że rekrutacje w ich firmach przeprowadzane są na korzyść mężczyzn. Co ważne sądzi tak jedynie 1/3 respondentek (kobiet) i ponad połowa respondentów (mężczyzn).

Kobiety na rynku pracy – brak wiary we własne umiejętności, czy uprzedzenia pracodawców?

W obecnym Monitorze Rynku Pracy badane jest również, jak pracownicy postrzegają sytuację kobiet w ich środowisku zawodowym – czy zwracają uwagę na płeć potencjalnych kierowników i czy sami pracownicy mają preferencje co do struktury płci w środowisku pracy.

Szokujące jest to, że nawet wśród kobiet przeważa przekonanie o tym, że lepszym przełożonym lub managerem będzie mężczyzna. Jedynie 1/3 zapytanych Polek woli pracować z innymi kobietami, a zdecydowanie przeciwna pracy w gronie kobiecym jest jedna na sześć Polek. Wśród 2/3, które preferują męskie towarzystwo w gronie współpracowników aż jedna trzecia zdecydowanie opowiada się za przewagą męskiej płci w swoim środowisku pracy. Co więcej niespełna 2/3 wszystkich ankietowanych Polek preferuje pracować pod kierownictwem mężczyzny, lecz dla aż co czwartej preferencja ta jest bardzo silna. Czy jest to związane z brakiem zaufania do przełożonych-kobiet, z brakiem wiary w ich umiejętności, czy wciąż jednak z wzorcami kulturowymi według których kobiety powinny kierować się empatią i współczuciem, a wymaganą zazwyczaj na wysokich stanowiskach chłodną kalkulacją?

W niepełnym wymiarze godzin pracuje ok 12% polskich respondentek Monitora Rynku Pracy Randstad oraz 18% respondentów. Z tym, że tego typu praca (poniżej 32 godzin w tygodniu wg definicji przyjętej przez Randstad) ma destrukcyjny wpływ na karierę zawodową, zgadza się połowa wszystkich polskich ankietowanych, przy czym częściej tego  zdania są Polacy, nie Polki.

To, że pracodawcy są skłonni ułatwić podwładnym przejście na mniejszy wymiar pracy, zauważa  mniej niż połowa polskich ankietowanych obojga płci. To stanowczo za mało, mając na uwadze fakt, że praca na część etatu należy do elastycznych form zatrudnienia i miała być jednym ze sposobów na godzenie życia rodzinnego i zawodowego, a nawet sposobem przeciwdziałania kryzysowi na rynku pracy.

Jacek Męcina dodał, że praca w niepełnym wymiarze czy praca dzielona wiąże się z mniejszymi wynagrodzeniami, co może być barierą dla samych pracowników. Co więcej, wydaje się, że pracodawcy muszą dopiero nauczyć się zarządzać pracownikami zatrudnionymi w niepełnym wymiarze.

Należy przypomnieć, że to właśnie zmniejszenie wymiaru pracy z ogromnym sukcesem stosowano w Niemczech zapobiegając gwałtownemu wzrostowi bezrobocia podczas fali kryzysu w 2009 i 2010 roku. Stąd 2/3 respondentów niemieckiej edycji badania raportuje, że ich pracodawcy wspomagają „niepełnoetatowców”.

W pozytywnym postrzeganiu elastycznych form zatrudnienia przeszkadza wyraźna obecność na polskim rynku pracy tzw. „umów śmieciowych”. Dowodzi to wypaczenia idei flexicurity w Polsce. Jedna trzecia polskich umów związanych z wykonywaniem pracy to umowy cywilnoprawne lub czasowe –  np. umowy o pracę tymczasową, umowy na zastępstwo lub na czas określony. Większość z osób, które pracują w oparciu o te umowy, ma problem ze zmianą formy zatrudnienia – pracodawcy są temu niechętni, co w konsekwencji prowadzi do braku stabilizacji zawodowej pracowników. Niestety takie „śmieciowe umowy” podpisywane są aż w 2/3 przypadków przy podejmowaniu pierwszej pracy. Skala problemu jest zatem ogromna, a jego wpływ na rotacje na rynku pracy niepodważalny.

Badanie Monitor Rynku Pracy przeprowadzone jest internetowo, co kwartał w 29 krajach świata. Powyższe wyniki dotyczą trzeciej tegorocznej fali badania zrealizowanej między 18 lipca a 8 sierpnia br.

O wynikach poprzednich fal badania przeczytać można w artykułach:
Monitor Rynku Pracy Randstad: indeks mobilności zawodowej dla Polski w dół >
Przygotowani do zmian i elastyczni na rynku pracy – pracownicy w badaniu Monitor Rynku Pracy Randstad >
Zbyt wygórowane oczekiwania polskich pracowników? >
Polscy pracownicy – pewni siebie, ambitni i wymagający wobec pracodawcy >

Więcej na temat sytuacji na rynku pracy w wiadomościach o Statystykach rynku pracy >
O sytuacji z perspektywy przedsiębiorstw w artykule Jakie problemy mają polscy przedsiębiorcy? >