Publicystyka - ngo.pl

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego co roku przyznaje dotacje na rozwój czasopism kulturalnych. Pieniądze – na podstawie złożonych przez wydawców czasopism wniosków – rozdzielał do tej pory Instytut Książki – instytucja powołana przez MKiDN (w 2004 r.) do promocji literatury i czytelnictwa. Wnioski oceniał zespół niezależnych ekspertów powołanych przez ministra Bogdana Zdrojewskiego.

Wokół procedury przyznawania dotacji na rozwój czasopism kulturalnych podniosła się wrzawa medialna w lutym 2011 roku, gdy okazało się, że m.in. takie konserwatywne pisma, jak „Fronda” czy „Pressje” nie otrzymały pieniędzy na ten rok. W takim werdykcie zespołu ekspertów upatrywano faworyzowania czasopism reprezentujących opcję liberalno-lewicową. W obronie tytułów pozbawionych środków wystąpili prawicowi publicyści m.in. Igor Janke i Łukasz Warzecha. O sprawie pisała „Rzeczpospolita" (Dotacje głównie w lewo), a także "Gazeta Wyborcza", która wskazywała, że odrzucono również wnioski o dotacje pism o „otwarcie lewicowej orientacji, jak wydawana przez Kampanię przeciw Homofobii "Replika", związany z ruchem alterglobalistów "Recykling idei", antyrynkowy "Ha!art" czy genderowe "HerStorie" (Więcej dotacji dla pism kulturalnych). W efekcie tych medialnych zabiegów minister Bogdan Zdrojewski zmienił swoją decyzję (dyktowaną ograniczeniami budżetowymi) o dofinansowaniu tylko tych wniosków, które osiągnęły minimum 80 punktów. Obniżył pułap o klika punktów i zwiększył budżet programu w sumie o prawie milion złotych. W nowym rozdaniu dofinansowanie otrzymały m.in. "Fronda", "Ha!art", "ArtPAPIER" i „Pressje”.

Ważniejsze jednak wydaje się, że medialne zainteresowanie sprawą udało się wykorzystać dla dobra pozostałych tzw. pism niszowych. Z inicjatywy autora niniejszego tekstu, przy wsparciu Anny Radwan, szefowej Fundacji Schumana, w marcu 2011 roku udało się zorganizować spotkanie redakcji pism społeczno-kulturalnych. Przybyło na nie kilkadziesiąt osób, reprezentujących całą gamę tytułów tak muzycznych, jak teatralnych czy społeczno-politycznych. W spotkaniu wzięła udział przedstawicielka MKiDN, Anna Duńczyk-Szulc. Co prawda sama dyskusja była bardzo emocjonalna i w dużej mierze skupiła się na krytyce dotychczasowego stanu rzeczy, spowodowała jednak konsolidację środowiska wokół wspólnego celu i sprawiła, że przedstawiciele Ministerstwa uznali możliwość zmian w systemie przyznawania środków dla „pism niszowych” (teksty poświęcone temu i następnym spotkaniom oraz dyskusje toczące się wokół spraw związanych z przyznawaniem dotacji czasopismom można prześledzić w Salonie24.pl – Dotacje dla pism; a na youtubie można zapoznać się z obszernym zapisem audio i video z pierwszej debaty).

26 maja odbyło się drugie spotkanie redakcji pism społeczno-kulturalnych. Tym razem dyskutowano o formalnych i merytorycznych postulatach dotyczących zmian w regulaminie przyznawania dotacji. Ze strony Ministerstwa uczestniczyli w nim Anna Duńczyk-Szulc i Marcin Wieczorek.

W efekcie udało się zebrać i przekazać do dalszych prac m.in. następujące propozycje:

1. transparentność procesu przyznawania dotacji (pełen dostęp do dokumentacji: recenzenci, jawność recenzji, czyli pisemnych opinii ekspertów lub asesorów – publikowanych w sieci, ujawnienie personaliów recenzentów,  zwiększenie liczby ekspertów lub asesorów);
2. podział budżetu dotacji (wprowadzenie widełek, np. min. 5 tys. – maks. 50 tys., 10 tys. – 100 tys., ew. wprowadzenie podziału na pisma społeczno-kulturalne, w tym polityczne, czasopisma kulturalno-artystyczne; lub podział na grupy: a) czasopisma ubiegające się o mniejsze dotacje, np. do 30 tys., b) 31 - 70 tys., c) pow. 70 tys.);
3. o dotacje mogą się starać pisma, będą w stanie wykazać się np. dwuletnią udokumentowaną działalnością; pisma będą miały obowiązek dostarczenia dla każdego z asesorów dwóch ostatnich numerów (ew. udokumentowaniu działalności może służyć przedstawienie numerów archiwalnych, np. w formie PDF, z ostatnich dwóch lat lub zamiast okresu dwóch lat, np. udokumentowane wydanie 2-3 numerów pisma);
4. uproszczenie biurokracji: kopie odpisu z KRS, nadania numeru NIP etc. będą dostarczane dopiero po przyznaniu dofinansowania, żeby ewentualny błąd, niedopatrzenie nie były karane odrzuceniem merytorycznego projektu; usunięcie zapisu o braku możliwości odwołań; wprowadzenie możliwości uzupełnień i usunięcia błędów formalnych itp. po wezwaniu przez operatora programu, czyli np. po ogłoszeniu listy wniosków z błędami formalnymi, a przed przekazaniem ich do oceny merytorycznej, weryfikacja KRS przez operatora programu za pośrednictwem strony: http://krs.ms.gov.pl;
5. wprowadzenie stałej dotacji, np. 3-, 5-letniej w formie promesy;
6. Biblioteka Narodowa jako dystrybutor środków zamiast Instytutu Książki.

W miesiącach letnich w MKiDN trwały prace nad zmianami regulaminu. Ich efekty przedstawiono redakcjom pism niszowych 14 października 2011 r. Opublikowany na stronie MKiDN Regulamin Programu Czasopisma 2012 uwzględnia sporą część postulatów środowiska. Zrezygnowano z pośrednictwa krakowskiego Instytutu Książki, zmniejszono liczbę papierkowych, biurokratycznych procedur przy wypełnianiu wniosków o dotację, wprowadzono możliwość finansowania w okresie 2- i 3-letnim (ponadto zadania zakwalifikowane do rozpatrzenia w trybie wieloletnim, które nie uzyskają odpowiedniej oceny punktowej, będą mogły otrzymać rekomendację dla dofinansowania w trybie jednorocznym). Inaczej niż poprzednio, pod uwagę brane będą jedynie te tytuły, które mogą się już wykazać pewnym dorobkiem (przynajmniej dwa wydane numery, które będą dołączane do wniosku – tu problemem jest sytuacja witryn internetowych niedziałających na zasadzie pism elektronicznych). Stworzono także „widełki” finansowe dla projektów dużych i małych. Z kolei potencjalni beneficjenci zobowiązani będą m.in. do przekazania kopii elektronicznej w formacie PDF wszystkich dotowanych w bieżącym naborze numerów do Repozytorium Dokumentów Elektronicznych Biblioteki Narodowej.

Finansowanie pism z budżetu państwa budziło i zapewne nadal będzie budzić wiele wątpliwości. Czy można pozostawić kulturę samą sobie i ewentualnym sponsorom? To problematyczne. Sensowniejsze wydaje się raczej skłonienie instytucji państwa, by wespół z poszczególnymi podmiotami życia społecznego, kulturalnego budowały system jak najbardziej transparentny, przyjazny dla tych, którzy z niego korzystają. Niemal roczna praca nad zmianami w regulaminie dla pism społeczno-kulturalnych pokazuje, że przy minimum dobrej woli, sprawnej komunikacji i racjonalnych staraniach i postulatach, zmiany są możliwe. Niewykluczone, że gdy środki na rok 2012 zostaną rozdysponowane, pojawią się nowe, krytyczne głosy. Ale to dobrze. System nie może trwać w bezruchu.