Publicystyka - ngo.pl

Coraz więcej decyzji na poziomie lokalnym podejmowanych jest przy udziale mieszkańców. Najczęstszą formą partycypacji są dziś konsultacje społeczne gotowych projektów aktów prawnych. To jednak nie wystarczy, by można było mówić o pełnym zaangażowaniu mieszkańców w proces tworzenia prawa. Członkowie lokalnej społeczności mogą w tym procesie nie tylko uczestniczyć, ale też go inicjować, wykorzystując możliwość wnoszenia obywatelskich projektów uchwał i w ten sposób realizując art. 4 Konstytucji RP (władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu, który sprawuje ją albo przez przedstawicieli, albo bezpośrednio).

Obywatelskie projekty uchwał bywają przedkładane organom samorządu na trzy sposoby: w trybie wniosku (zgodnie z kodeksem postępowania administracyjnego), dzięki specjalnym przepisom zawartym w statucie danej jednostki samorządowej oraz dzięki przepisom statutów jednostek samorządowych lub statutów jednostek pomocniczych (np. sołectw lub rad osiedli). Z badań przeprowadzonych w ramach projektu „Decydujmy razem” wynika, że w swoich statutach kwestię obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej ujęło tylko 41% gmin, nie wszędzie też sami mieszkańcy wiedzą o takiej możliwości. Ci zaś, którzy faktycznie chcą zainicjować proces stanowienia prawa, skarżą się nieraz, że samorządowcy uniemożliwiają to, tworząc przeszkody formalno-prawne.

O stosunku poszczególnych samorządów do omawianego narzędzia świadczy już to, jaka liczba podpisów jest niezbędna dla złożenia projektu. W zamieszkanej przez blisko 720 tys. osób Łodzi dla przyjęcia projektu uchwały wymaga się zebrania 6 tys. podpisów, w Warszawie (ponad 1,7 mln mieszkańców) – 15 tys. W Opolu, gdzie mieszka ponad 124 tys. osób, wystarczy 500 podpisów, za to w podobnym pod względem liczby mieszkańców Płocku niezbędne będzie zebranie aż 3 tys.

– Są dwie kwestie, które stoją na przeszkodzie powszechnego stosowania obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej – potwierdza dr Anna Olech z Instytutu Spraw Publicznych. – Pierwsza to niesprzyjające prawo: niejasność przepisów powoduje, że podważana bywa sama możliwość tej kwestii w statutach jednostek samorządu terytorialnego. Druga to niechętny stosunek władz samorządowych – mieszkańcy postrzegani są często jako nieaktywni oraz pozbawieni kompetencji do tego, aby podejmować decyzje publiczne lub choćby uruchamiać proces uchwałodawczy.

– Wbrew obawom niektórych przedstawicieli władz wskazanie mieszkańcom możliwości składania projektów uchwał nie ogranicza w żaden sposób kompetencji samorządu – mówi Daniel Prędkopowicz z Fundacji Fundusz Współpracy, koordynator projektu „Decydujmy razem”. – Przeciwnie: daje szanse na wprowadzenie rozwiązań znacznie lepiej odpowiadających potrzebom szerokiej grupy obywateli – dodaje. Przyjęcie projektów pod obrady nie oznacza jednocześnie automatycznej ich realizacji. Uchwały obywatelskie są procedowane w taki sam sposób, jak inicjatywy radnych czy zarządu i wymagają prac na forum rad oraz w komisjach.

Samych inicjatyw powoli rodzi się coraz więcej, coraz częściej też sami mieszkańcy domagają się uregulowania w statucie kwestii inicjatywy uchwałodawczej. W Ełku możliwość zgłaszania projektów przez mieszkańców została zaskarżona przez wojewodę, skargę oddalił jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie. Ten sam sąd ma zadecydować także w analogicznej sprawie dotyczącej samego Olsztyna, gdzie wprawdzie w marcu Rada Miasta zdecydowała o wprowadzeniu regulacji dotyczących tej formy partycypacji, jednak i tu zakwestionował je wojewoda. Przykłady realizowania przez mieszkańców możliwości tworzenia prawa można wskazać w całym kraju. W Katowicach, gdzie do złożenia projektu uchwały wystarczą podpisy 500 osób, dzięki inicjatywie mieszkańców udało się wdrożyć m.in. programy zniżek dla seniorów i rodzin wielodzietnych. W Gdańsku w czerwcu 2,8 tys. osób podpisało się pod ustawą w sprawie naliczania opłat za śmieci. Projekt ostatecznie został odrzucony w głosowaniu Rady Miasta – zarzucono mu błędy, uniemożliwiające wprowadzenie go w życie – jednak skłonił samorząd do poszukiwania nowych rozwiązań dotyczących zniżek w opłatach. Mieszkańcy Głogowa (subregion Wzgórza Dałkowskie, woj. lubuskie) zbierają obecnie podpisy pod uchwałą zmieniającą nazwę jednego z rond. Inicjatorzy akcji zaznaczają przy tym, że szczególnie zależało im na tym, aby zmianę wprowadzić pod wpływem decyzji mieszkańców, a nie radnych.

Co zatem robić, by obywatelska inicjatywa uchwałodawcza była skuteczniejszym narzędziem, lepiej służącym całej społeczności? – Edukować i motywować zarówno samorządowców, jak i mieszkańców – tłumaczy dr Anna Olech. – A także ujednolicić i unowocześnić prawo – tak, by inicjatywa była regulowana statutem jednostki samorządu terytorialnego.