Publicystyka - ngo.pl

Często mieszkańcy i władze małych wiosek czy miejscowości nie
zdają sobie nawet sprawy, że znajdujące się nieopodal ich domów,
wśród pól lub lasów niepozornie wyglądające bagienka, oczka wodne,
kępy drzew i krzewów, torfowiska, wydmy, gęstwiny, starorzecza,
wychodnie skalne, skarpy, kamieńce mogą być siedliskiem rzadkich,
często chronionych gatunków roślin, zwierząt, owadów i grzybów.
Projekt z 2002 r. „Użytki ekologiczne szansą dla zachowania
bioróżnorodności w każdej gminie” miał właśnie uświadomić ludziom,
że w ich najbliższym sąsiedztwie znajdują się pozostałości
ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności
biologicznej.

- Chodziło nam o to, aby „zarazić” lokalne władze, szkoły, przyrodników, rolników do ochrony przyrody w pobliżu miejsca zamieszkania. Pokazać, że oni także, oddolnie mogą przyczynić się do ochrony niewielkich, przyrodniczych enklaw w postaci użytków ekologicznych i pozostawić po sobie coś ważnego dla przyszłych pokoleń – wyjaśnia Mirosław Rzępała, koordynator projektu.

Zaczęło się od pogadanek

Rok przed rozpoczęciem projektu przedstawiciele „Bociana”
namówili władze gminy Łosice do powołania użytku ekologicznego.
Zdobyte tam doświadczenia okazały się bardzo cenne w trakcie
przygotowań do projektu, w opracowywaniu harmonogramu działań, a
potem przy jego realizacji.

- Zaczęliśmy wczesną wiosną od spotkań z lokalnymi władzami w gminach Domanice w powiecie siedleckim, Olszanka w powiecie łosickim i Sabnie w powiecie sokołowskim. Na sesjach rady opowiadaliśmy o użytkach i o tym, jak je powołać. Radni często nie wiedzieli, że w ich okolicy znajdują się tak ciekawe przyrodniczo obszary – opowiada Mirosław Rzępała. – Pomysł bardzo się radnym spodobał. Razem z wójtami zaczęli wskazywać miejsca, które kwalifikuja się na użytki ekologiczne. Zajęli się też formalnym przygotowaniem dokumentów potrzebnych do ich powołania, czyli mapami ewidencji gruntów i przygotowaniem odpowiednich uchwał.

Równolegle z pogadankami w urzędach gmin, przedstawiciele stowarzyszenia organizowali prelekcje w lokalnych szkołach. Program zakładał, że uczniowie i nauczyciele będą pełnić rolę społecznych opiekunów powołanych obiektów. Ich zadaniem miało być także informowanie lokalnych władz o przejawach wszelkich niekorzystnych zmian dla przyrody na użytkach. Z kolei gmina miała pomagać w określonych przypadkach, np. udostępniając transport do wywózki śmieci w trakcie porządkowania użytku lub pomagając w usuwaniu zarośli. Miała także zająć się jego ochroną.

Siedlisko płazów

Kiedy władze gmin przygotowywały niezbędne formalności do
powołania użytków, przedstawiciele towarzystwa jeździli w
poszczególne miejsca, aby je opisać. Trzeba było zebrać informacje,
które później miały zostać umieszczone na tablicach informacyjnych
ustawionych przy każdym użytku. Niektóre z odwiedzanych obszarów
okazywały się prawdziwymi perełkami przyrodniczymi.

• Kiedy przyjechaliśmy nad Białe Błoto zobaczyliśmy wysychające
  kałuże wody. Jednak po szczegółowych oględzinach tego miejsca
  okazało się, że jest ono niezwykle cenne dla rozrodu wielu płazów.
  Ze zdumieniem stwierdziliśmy, że występują tam wszystkie gatunki
  krajowych ropuch, w tym ropucha szara, zielona i najrzadsza -
  ropucha paskówka. Ponadto, żyły tam liczne populacje kumaka
  nizinnego, rzekotki drzewnej, grzebiuszki oraz oczywiście pospolite
  żaby brunatne, trawna i moczarowa, a także żaby zielone, wodna i
  jeziorkowa – mówi Mirosław Rzępała.

Z kolei w miejscowości Mszanna w gminie Olszanka powołano aż
trzy użytki. Były to zarastające zbiorniki wodne, które cechował
się nieco odmiennymi walorami przyrodniczymi. Każdy zamieszkiwały
liczne populacje płazów, głównie kumaka nizinnego, żaby moczarowej
i rzekotki drzewnej.

Projekt „Użytki ekologiczne szansą dla zachowania
bioróżnorodności w każdej gminie” zakończył się jesienią 2002 r.
ustawieniem tablic informacyjnych w poszczególnych miejscach,
wydaniem materiałów edukacyjnych oraz foldera będącego
przewodnikiem, jak powoływać użytki ekologiczne.

Dlaczego użytki?

Często powołanie użytku jednoczy lokalną społeczność. Podnosi też np. atrakcyjność turystyczną miejscowości. Przecież to idealne miejsca do nauki dla uczniów (np. do organizowania zielonych szkół), a także dla badaczy przyrody lub naukowców, którzy mogą w sezonie przyjeżdżać do danej miejscowości i prowadzić różnego rodzaju obserwacje przyrodnicze. Na użytkach ekologicznych można przecież „podglądać” płazy, różne owady, np. motyle, ważki, trzmiele. Prowadzić obserwacje roślin. Zbiorniki wodne przyciągają także wiele ciekawych ptaków, zarówno lęgowych jak i przelotnych.

Nie oznacza to jednak, że trzeba tworzyć użytki licząc przede
wszystkim na zysk finansowy. Zresztą sam fakt, że udało się ocalić
skrawek bagna lub starorzecza z istniejącymi na nich gatunkami
roślin czy zwierząt jest bezcenny nie tylko w skali lokalnej, ale i
całego kraju.

- Z 16 utworzonych w trakcie trwania projektu użytków, tylko dwa przestały istnieć. Rady gmin uchyliły powołujące je uchwały, gdyż kolidowały one z czyimiś lokalnymi interesami. Pozostałe funkcjonują dalej – mówi Mirosław Rzępała. – To zresztą jest ciekawy problem. Ludziom często się wydaje, że jeśli powoła się użytek ekologiczny, to już nic w tym miejscu nie będzie można zrobić. Tymczasem zaniechanie dotychczasowego użytkowania, np. wypasania bydła czy koszenia trawy może być nawet szkodliwe dla takiego małego ekosystemu z uwagi na to, że bez tych czynności mogą wykształcić się zarośla, które doprowadzą do zaniknięcia w nich cennych gatunków roślin.

Jak powołać użytek

W Polsce znajduje się 6177 użytków ekologicznych o łącznej
powierzchni ok. 42 tys. ha. Sporo z nich ustanowiono przez Lasy
Państwowe. Ustawa o ochronie przyrody z 1991 r. (Dz.U. z dnia
12.12.1991 r.) pozwala na złożenie wniosku o utworzenie użytku
przez władze powiatu, gminy, organizacje pozarządowe, a nawet
indywidualne osoby.

Wniosek taki składa się w gminie lub w urzędzie wojewódzkim. Powinien on zawierać proponowaną nazwę, lokalizację, opis geologii i powierzchni, opisy flory i fauny, a także można w nim dodatkowo umieścić plan ochronny miejsca i perspektywy chronionych populacji roślin i zwierząt. Wniosek musi być dobrze przygotowany i opracowany. Jeśli rzetelnie udowodnimy, dlaczego warto chronić wskazany przez nas skrawek przyrody, tym większe szanse na to, że użytek zostanie szybko powołany.

• Z doświadczenia zdobytego nie tylko przy projekcie skłaniałbym
  się do tego, aby wystąpić z wnioskiem o ustanowienie użytku
  ekologicznego do Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W gminach
  często działają lokalne interesy, które mogą stać na przeszkodzie
  do tego, by rada gminy taki użytek utworzyła – radzi Mirosław
  Rzępała. – Lepiej też starać się o powołanie użytku na terenach
  należących do gminy, gdyż wtedy nie trzeba przekonywać
  indywidualnych właścicieli gruntów, że warto takie miejsce
  wydzielić. Ustawa o ochronie przyrody, co prawda nie nakazuje
  uzyskiwania zgody właściciela po to, aby utworzyć użytek
  ekologiczny, ale w praktyce jest to jednak niezbędne.

W krajobrazie każdej gminy występują cenne obiekty, które warto
objąć ochroną w postaci użytków ekologicznych. Możliwość ich
powoływania przez rozporządzenie wojewody lub uchwałę rady gminy, a
także różnorodność miejsc sprawia, że jest to obecnie najczęściej
stosowana forma zabezpieczenia niewielkich, ale cennych obszarów
przyrodniczych. Dlatego rozejrzyjmy się po naszej okolicy, nie
tylko podczas Dnia Ziemi, a nóż dostrzeżemy niedaleko nas miejsce,
które warto ochronić. I może stanie się ono zalążkiem ciekawych,
lokalnych inicjatyw.