Publicystyka - ngo.pl

Więcej o założycielskim spotkaniu Laboratorium Kooperacji >

Światowy kryzys gospodarczy pociągnął za sobą (a może ujawnił?) pogłębienie się nieufności obywateli w stosunku do elit, których społeczne wyalienowanie oraz polityczna arogancja, doprowadziły do podkopania fundamentalnej zasady demokracji europejskiej: partycypacji obywatelskiej w procesie rządzenia.

Zasada ta, w konfrontacji z dyskursem wolnorynkowym i ideologią neoliberalną, uznawanymi powszechnie za jedyny właściwy i prawdziwy dyskurs polityczny, okazała się trudna do utrzymania. „Ekonomizacja” polityki oparta na fetyszyzmie zindywidualizowanej aktywności rynkowej i traktowaniu kryterium gospodarczej efektywności jako jedynego miernika skutecznego działania w sferze publicznej, doprowadziła do uznania splotu państwo – rynek za naturalny, a zatem obowiązujący model wspólnoty. Wspólnoty konsumentów, dla których agorą jest nic innego jak rynek właśnie – jak rzekł niegdyś Michel Foucault, miejsce realizowania się prawdy w społeczeństwach liberalnych.

Twórcy polskiej spółdzielczości z okresu międzywojnia wierzyli, że najlepszym momentem dla działań społecznych jest właśnie czas kryzysu. To właśnie wtedy ujawniają się społeczne mechanizmy pomocy wzajemnej i demokratycznego zarządzania. Obserwujemy to również dziś w krajach europejskich najbardziej dotkniętych przez kryzys bankowy, gdzie obywatele organizują się na szczeblu lokalnym, by zapewniać zaspokojenie swych elementarnych potrzeb: konsumenckich, socjalnych czy edukacyjnych. Widzieliśmy to także podczas protestów ruchu Occupy, stanowiących doskonałą szkołę współpracy polityczno-ekonomicznej, w ramach której protestujący wchodzili w kooperację z rozmaitymi podmiotami zewnętrznymi: wspólnotami sąsiedzkimi, uczelniami, organizacjami społecznymi itd.

Także w Polsce rozwija się dziś ruch kooperatyw spożywczych (konsumenckich), które można już znaleźć w większości dużych miast. Powstają także pomysły na zupełnie nowe inicjatywy kooperatywne: mieszkaniowe, usługowe, edukacyjne. Wszystkie te projekty mają w sobie coś z ducha braterstwa Edwarda Abramowskiego, coś z socjalistycznej wiary w lepszą przyszłość i chrześcijańskiego etosu samopomocy. Wszystkie też łączy jedna idea: wspólne działanie dla wspólnego dobra.

Logika kooperacji ma charakter inkluzywny – o przynależności do kooperatywy decyduje nie jakaś specjalna cecha wyróżniająca jej członka, ale potrzeba, którą dzieli on z innymi. Ponadto kooperacja jest ze swej istoty demokratyczna, opiera się na równym dostępie wszystkich zrzeszonych do zarządzania wspólnotą. Posługując się słowami Romualda Mielczarskiego – jednego z ojców przedwojennej spółdzielczości polskiej: „Kooperacja to organizująca się gospodarczo demokracja”.

Laboratorium kooperacji to inicjatywa stanowiąca próbę upowszechnienia idei „demokracji konsumenckiej” w świecie zglobalizowanego kapitalizmu, w którym jedyną uprawnioną formą gospodarowania stały się inicjatywy działające dla ogólnie pojętego interesu prywatnego: od strony globalnej, w formie międzynarodowych korporacji zarządzających wyborami milionów konsumentów, od strony indywidualnej zaś, partykularnego realizowania własnych potrzeb przez jednostkę, podstawowy element gry rynkowej.

Pragniemy wykorzystać echo dawnych idei, jakie pobrzmiewa w rozwijających się aktualnie przedsięwzięciach społeczno-ekonomicznych opartych na regule wzajemności – od nieformalnych kooperatyw począwszy, a skończywszy na firmach kierujących się zasadami ekonomii społecznej. Naszym zamiarem jest stworzenie swoistej platformy myślenia i działania, której zadaniem będzie połączenie wymiaru ideowego z praktyką, gdyż kooperacja to coś więcej niż tylko forma współpracy ekonomicznej.

W słynnej dla polskich spółdzielców książce Sklepy społeczne Edward Milewski pisał: „Jaki dział oświaty pozostał dla kooperatystów? – wychowanie obywatela. Rozumiem pod tym wychowanie każdego członka społeczeństwa w pojmowaniu obowiązków względem innych obywateli i całego społeczeństwa”.

Laboratorium Kooperacji chce więc być szkołą świadomego obywatelstwa w oparciu o świadomą konsumpcję, miejscem wymiany doświadczeń wynikających ze wspólnego działania, platformą debaty nad szansami i niedomaganiami współczesnej kooperacji. W ten sposób chce współtworzyć dyskurs ekonomiczny i polityczny poza obowiązującym paradygmatem liberalnym (czy mówiąc ściślej neokonserwatywnym modelem amerykańskim), zastanawiając się co dziś oznacza wspólne działanie na polu gospodarczym i wspólna aktywność polityczna, której celem jest zmiana warunków, w jakich funkcjonuje współczesne społeczeństwo post-przemysłowe.

Pamiętając słowa Edwarda Abramowskiego: „Demokracja i wolność tworzy się dopiero, gdy ludzie, zamiast żądać reform od państwa, przeprowadzają te reformy sami, mocą dobrowolnej solidarności, gdy zamiast człowieka jako «głosu wyborczego», zamiast pionka w ręku biurokracji lub przywódców partyjnych, zamiast takiego, który umie tylko albo panować, albo słuchać, zjawia się człowiek jako wolny twórca życia, umiejący bez przymusu działać solidarnie z innymi”, pragniemy stworzyć swoisty inkubator inicjatyw kooperatywnych oraz zainicjować debatę, która połączy uczestników ruchu kooperatywnego oraz przyciągnie nowych entuzjastów zainteresowanych tą formą działalności, we wspólnej diagnozie możliwości i wyzwań, jakie dziś znamionują działanie wspólnotowe.