Publicystyka - ngo.pl

Problemem uzależnienia od zaciągania kredytów, często jest skorelowany z innymi uzależnieniami, takimi jak hazard, zakupoholizm, uzależnienia od używek, w tym substancji psychoaktywnych, a także skalą zjawiska oraz jego konsekwencjami na poziomie rodzinnym 
i społecznym;

Fakt, zaciągania zobowiązań finansowych nie jest niczym niezwykłym, we współczesnym świecie jest wręcz czymś normalnym – zwiększa możliwości działania, ułatwia i przyspiesza osiąganie celów. Problem zaczyna się jednak wtedy, gdy z różnych powodów (osobistych/losowych/osobowościowych) osoba traci kontrolę nad swoimi finansami i wtedy negatywna dla niego sytuacja narasta, często dochodząc do punktu ocenianego przez zainteresowanego jako „bez wyjścia”.

U osób, u których powyższy problem jest skorelowany z uzależnieniami, terapia i abstynencja od substancji psychoaktywnych i nałogowych zachowań ujawniają kolejne problemy, część z nich generuje dodatkowe napięcia i komplikacje. Często związane są one z uwikłaniem w problem osób postronnych , członków rodzin , znajomych i przyjaciół osób uzależnionych.

Wśród ofiar niekontrolowanego zaciągania długów mogą być również osoby, które nie są uzależnione od alkoholu lub hazardu. Ich główny problem to branie kredytów dla poratowania sytuacji życiowej, związanej z działaniami uzależnionej osoby bliskiej. W tej grupie znaleźć można np. żony alkoholików, hazardzistów, które samodzielnie musiały radzić sobie ze spełnieniem podstawowych potrzeb rodziny, w sytuacji gdy partner przepijał zarobione pieniądze.

Funkcjonujące mechanizmy uzależnienia powodują skłonność do szukania rozwiązań w szybki i pozornie bezpieczny sposób, np. poprzez dobieranie pożyczek, czy konsolidowanie długów, zapożyczanie się u krewnych, zmuszanie ich do brania „chwilówek”, kredytów, zastawiania ruchomości i nieruchomości. Szybkie i łatwe uzyskanie pomocy w postaci środków finansowych w efekcie skutkuje pojawieniem się ulgi i odprężenia podobnego do odczuć po wypiciu alkoholu. Powstaje w ten sposób kolejna, nowa grupa uzależnionych z winy i przy udziale uzależnionych pierwotnie.

Istnieje jeszcze inna grupa osób uzależnionych od zaciągania kredytów. Tutaj zaliczyć możemy m.in. osoby, które w dużym uproszczeniu chciały zapewnić szybko i bez zbędnego wysiłku swoim bliskim komfortowe życie, a sobie poczucie wartości.

Brak stabilnej sytuacji finansowej, materialnej, mieszkaniowej jest źródłem dużego napięcia, silnych emocji, poczucia zagrożenia i bycia gorszym. Zakup przykładowo nowych mebli, samochodu czy zagranicznej wycieczki na kredyt daje poczucie wpływu na własne życie i oczywiście życie bliskich – uszczęśliwia i stwarza fikcje stabilności.

Gdy samoocena i ogólna życiowa sytuacja jest wystarczająco stabilna, łatwiej poradzić sobie z taką pokusą. Ale nie zawsze tak jest. Przeciągający się kryzys w postaci np. problemów zawodowych, osobistych i błędnych decyzji oraz utraty płynności finansowej – deprymuje, generuje stałe poczucie stresu i zagrożenia, co w efekcie prowadzi do irracjonalnych decyzji i zachowań. Część osób poradzi sobie w tej sytuacji, głównie dzięki wsparciu osób z najbliższego otoczenia, czasem jakiejś instytucji, ale niektórzy szukając pomysłu na wyjście z dołka, wybiorą inną drogę – zaciągną dług, a potem kolejny i kolejny…, co może doprowadzić do pętli zadłużenia (która w dalszej części nazywana będzie również: pętlą kredytową lub spiralą długów).

Jednocześnie żyjemy w czasach, w których na każdym kroku spotykamy reklamy i promocje dot. pożyczek i kredytów. Są one promowane nie tylko na billboardach i w telewizji, weszły również do naszych social mediów. W mediach najczęściej mówi się, że kredyt można zaciągnąć szybko i łatwo, a w reklamy angażują się osoby znane i opiniotwórcze.

Pętla zadłużenia powoduje, że uwikłany w nią człowiek, nie widzi innego sposobu wyjścia z problemu, jak poprzez wzięcie kolejnej pożyczki, konsolidację powstałych zobowiązań lub grę hazardową. Otoczenie często widzi to poprzez pryzmat kłamstwa, oszustwa i głupoty. Trudno zobaczyć tę sytuację, jako mechanizm nałogowego zadłużania się.

Wielu dłużników dotyka problem, który psychologowie nazywają wyuczoną bezradnością. Kiedy finansowe problemy zaczynają ich przerastać – uciekają od nich albo obojętnieją, licząc, że ktoś się tym zajmie albo same w cudowny sposób się rozwiążą. Utrata poczucia wpływu na swoje życie następuje zgodnie z zasadą „śnieżnej kuli” – jej lawinowy charakter i rozmiar, oraz gwałtowne tempo chyba najlepiej oddają istotę przebiegu tego zjawiska.

Gdy pętla zadłużenia zaciska się, osoby zgłaszają się po pomoc, ale są już na bardzo zaawansowanym etapie. Zwykle mają już komornika, sprawy w sądzie oraz przejawiają objawy chorób powstałych w wyniku stresu. Najczęściej towarzyszą im bliscy, którzy szukają rozwiązania i starają się pomóc takim osobom wyjść ze złej sytuacji finansowej. To rodzina jest zwykle pierwszą grupą, która zauważa problem i odczuwa skutki nieodpowiedzialnego zachowania jej członka. Problemy odbijają się na sytuacji najbliższych, nie tylko w sensie ekonomicznym.

Instytucje systemu opieki społecznej nie wiedzą, jak pomagać osobom dotkniętym przedmiotowym problemem tj. kredytoholizmem. To wszystko pokazuje również, jak ważna jest profilaktyka i propagowanie rzetelnej wiedzy w tym przedmiocie. W dzisiejszych czasach łatwo stać się ofiarą konsumpcjonizmu. Elementem nie tylko terapii, ale również przeciwdziałania omawianym problemom jest przede wszystkim rzetelna edukacja finansowa, która uczy podejmowania racjonalnych decyzji, oszczędzania, bycia świadomym konsumentem.

O skali zjawiska możemy mówić w kontekście liczby osób zadłużonych, którzy wykazują nieterminowe spłaty rat oraz tych, którzy początkowo przestają spłacać zobowiązania na niewielkie kwoty, jak i liczby osób posiadających jednocześnie zaległości kredytowe jak i pozakredytowe.

Usystematyzowane dane oferuje np. ogólnopolski raport o zaległym zadłużeniu i niesolidnych dłużnikach. Podane poniżej dane pochodzą z 35 edycji raportu, opublikowanej w marcu 2019 r., Wydawcą jest InfoDług, BIG InfoMonitor. Partnerem merytorycznym natomiast Biuro Informacji Kredytowej S.A. Z opublikowanych w nim danych wynika, że na koniec 2018 r. ponad 2,78 miliona Polek i Polaków nie radziło sobie z terminową spłatą zobowiązań kredytowych i pozakredytowych. Łączna wartość ich zaległych długów wyniosła – niemal 74 mld zł. Średnia zaległość na jedną osobę wzrosła, z 25 020 zł do 26 632 zł (6,4%) Przez rok, liczba dłużników zwiększyła się o blisko 93,8 tys. a kwota zaległości o 6,8 mld zł. Wymienić tu można m.in. niespłacane przez osoby prywatne raty: kredytów konsumpcyjnych, mieszkaniowych i pożyczek z firm pożyczkowych; rachunków: za prąd, gaz, czynsz, usługi telewizyjne, telefoniczne, alimenty, grzywny i koszty sądowe, opłaty za jazdę bez biletu, a także długi, których dochodzą firmy windykacyjne.

Pomimo poprawy kondycji finansowej gospodarstw domowych – długów i dłużników przybyło. Dyskusyjne jest zagadnienie, że poprawie ww. danych statystycznych służy kolejny rok obowiązywania programu 500+, a także wzrost gospodarczy w tempie 5,1% wobec 4,8% w 2017 r. i 2,9% w 2016 r., a także wzrost płac oraz fakt, że przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w 2018 r. podwyższyło się i spadło bezrobocie.

W oparciu o w/w raport – dane z baz BIG InfoMonitor oraz BIK pokazują, że podnoszenie się wartości wynagrodzeń nie jest przeznaczane przez Polaków najpierw na spłatę zaległych zobowiązań. Jak na razie wzrost ten powoduje zwiększenie aspiracji konsumpcyjnych, poprawę zdolności kredytowej i możliwość zadłużania się na wyższe kwoty.

Należy zwrócić uwagę, że choć grupa osób z problemami finansowymi nie powiększa się już tak szybko, jak w poprzednich latach i wyższe wzrosty dotyczą sumy zaległości niż liczby zadłużonych – to powinno to stanowić przestrogę dla osób, które mając problemy finansowe, początkowo przestają spłacać zobowiązania na niewielkie kwoty. Mała suma w omawianych warunkach może szybko przerodzić się w większą, z którą trudniej będzie sobie poradzić.

Dane BIK oraz BIG InfoMonitor pokazują, że największe prawdopodobieństwo spotkania niesolidnego dłużnika występuje wśród osób między 35 a 44 rokiem życia. W tej kategorii wiekowej już prawie 1/8 całej liczby osób ma problem z przeterminowanymi płatnościami. Do tej grupy wiekowej należy też prawie co trzecia niespłacona złotówka z 74 mld zł. W raporcie odnotowano zwiększenie liczby osób z długami wynoszącymi co najmniej 10 tys. zł. W 2018 r. było ich 1,13 miliona, stanowili blisko 41% sumarycznej liczby niesolidnych dłużników. Z długiem do 2 tys. zł, pozostaje niecałe 27%.

To bardzo trudne pytanie wymagające interdyscyplinarnego podejścia do rozwiązywania problemów w społecznościach lokalnych. Niezmiernie ważne są działania profilaktyczne i uświadamiające, mające na celu zapobieganiu powstawania omawianych problemów.

Wg prowadzonych badań przez Fundację Pro Economico Bono, która zajmuje się problemem kredytoholizmu, problem ten jest na tyle wstydliwy, że osoby cierpiące na ten rodzaj uzależnienia rzadko go ujawniają. Wręcz wolą być anonimowi. Częściej zgłaszają się telefonicznie. Po przeprowadzonym rozpoznaniu zagadnienia, przeanalizowaniu danych statystycznych oraz informacji ogłaszanych w ww. raporcie, w oparciu o ogólnie dostępną wiedzę w przedmiocie wzrostu występujących chorób związanych ze stresem (depresje, próby samobójcze, oraz udane samobójstwa) należy stwierdzić, że problem jest bardzo szeroki i wciąż narastający.

Alarmujące informacje mediów w tym zakresie dodatkowo motywują do podejmowania wszelkich działań mających na celu wsparcie potrzebujących pomocy.

Przy założeniu długofalowego działania, mającego na celu stworzenie poczucia bezpieczeństwa i wsparcia dla jego beneficjentów nie usunie go całkowicie z przestrzeni społecznej. Może jednakże zapoczątkować cykl działań zorganizowanych i zmotywowanych na osiągniecie społecznego efektu w postaci: przywrócenia w pełni świadomych i kontrolujących się jednostek do społeczności oraz skutecznej profilaktyki względem osób zagrożonych problemem.

Doświadczenia, zdobyte podczas badań nad kredytoholizmem pozwoliły na wypracowanie poniższych rozwiązań, którymi powinny zostać objęte osoby uzależnione od kredytoholizmu.

1. Posiadające głęboki, oczywisty problem (w tym m.in.: uzależnienia, patologiczne zadłużenie, osoby bezrobotne oraz pracujące, itd).
2. w grupie ryzyka niejawnego: z uzależnieniami, w tym behawioralnymi, uwikłane w spiralę długów i/lub uzależnienie od zaciągania kredytów (w tej sytuacji stają się     zagrożone również kolejnymi uzależnieniami). Generalnie chodzi o ochronę zdefiniowanej grupy osób, które z uwagi na już istniejące problemy podatne są na generowanie dalszych i zapobieżenie dalszej degradacji ich życia poprzez kolejne uzależnienia.

Warsztaty grupowe dla osób uzależnionych od kredytów stanowią jedną z kluczowych form terapii, mają charakter edukacyjny, jednocześnie dają możliwość integracji osób dotkniętych problemem, docelowo pod kątem stworzenia grupy wsparcia.

Jednocześnie, należy zauważyć, że sytuacja każdej z zainteresowanych osób jest inna i wyjątkowa w jej ocenie. Poszczególne przypadki wymagają starannego omówienia. Ustalenia priorytetów w działaniu oraz usystematyzowaniu tego działania.

Z tego też powodu konieczna na stracie podejmowanych działań jest konsultacja z prawnikiem, który:

1. poprzez swoją wiedzę i doświadczenie, obiektywne spojrzenie na sytuację staje się dla swoich klientów źródłem wiedzy w zakresie możliwości podejmowanych działań;
2. ułatwia podejmowanie decyzji w zakresie zasad i komunikacji z wierzycielami/komornikiem;
3. pomoże ustalić kolejność działań w celu wyjścia z pętli kredytowej;
4. uświadomi możliwości dokonania ustaleń w zakresie stanu faktycznego i prawnego w oparciu o istniejące dokumenty lub wskaże sposób uzyskania niezbędnej dokumentacji do przeciwdziałania negatywnym skutkom związanym z powstałą sytuacją, ponieważ zdarza się, że wszystkie ślady po kredytach zostały zatarte tzn. „papiery” zostały zniszczone lub zagubione, a także sytuacją, gdy kredytobiorca zmarł.

Równolegle poprzez wsparcie i pomoc psychologa należy także pracować nad emocjami, które mogą skłaniać do nieprzemyślanych zachowań . Należy umożliwić uzyskanie takiej pomocy, także rodzinie beneficjenta.

Należy również dążyć do grupowych zajęć z zakresu bankowości, w aspekcie powszechnej dezinformacji dotyczącej usług kredytowych – w celu przekazywania rzetelnej wiedzy, ponieważ jak pokazuje praktyka z reguły o zobowiązaniach otwarcie rozmawia się dopiero po ich zaciągnięciu.

W przypadku osób bezrobotnych konsultacja z doradcą zawodowym pomoże zidentyfikować trudności zawodowe, określić cele, opracować i wdrożyć Indywidualny Plan Działania w kierunku umożliwiającym uzyskanie zatrudnienia.

Pomocne mogą być także zbiorowe spotkania z komornikiem, który przybliży zagadnienia związane z postępowaniem egzekucyjnym, uświadamiając, że dług to nie wstyd, a błędne postępowanie i unikanie komornika to generowanie kolejnych problemów, którym można zapobiec jeśli się wie, jak.

Wychodzenie na prostą jest działaniem zespołowym (uzależnionego, jego bliskich, prawnika, psychologa, doradcy zawodowego/pracodawcy, komornika i różnych instytucji) wymagającym długiego czasu, ciągłego wsparcia, rozmów. Aby starczyło sił w tej drodze, wskazane jest uczestnictwo w powołanych grupach wsparcia (wg naszych informacji byłaby pierwsza we Wrocławiu grupa wsparcia dla anonimowych dłużników), które w istotny sposób wesprą rozpoczęty proces, utrwalą pozytywne zmiany i podtrzymają motywację do wyjścia na prostą i odzyskania wpływu na własne życie.

1.     Eric Van Wyke, Cut The Credit Card Debt: Eliminate Debt By Stopping Your Credit Card Addiction (Organizational Behavior), CreateSpace Independent Publishing Platform, 2014

2.     Josh White, Give Me Some Credit: How Credit Card Addiction Ruined My Life, and a Year of Miracles Saved It, Amazon Business, 2011

3.     Robert Manning, Credit Card Nation: The Consequences of America's Addiction to Credit, Amazon Business, 2001

4.     BIG (2018), Raport BIG InfoMonitor maj 2018, Warszawa

5.     BIG (2018), Raport BIG InfoMonitor listopad 2018, Warszawa

6.     BIG (2019), Raport BIG InfoMonitor maj 2019, Warszawa

7.     BIG (2019), Raport BIG InfoMonitor listopad 2019, Warszawa

8.     BIK (2018), Newsletter BIK o rynku pożyczkowym listopad 2018, Warszawa

9.     BIK (2018), Newsletter BIK o rynku pożyczkowym maj 2018, Warszawa

10.  BIK (2019), Newsletter BIK o rynku pożyczkowym listopad 2019, Warszawa

11.  BIK (2019), Newsletter BIK o rynku pożyczkowym maj 2019, Warszawa

12.  KRD (2018), Portfel statystycznego Polaka – kondycja finansowa Polaków 2018,  Wrocław

13.  KRD (2019), Dlaczego Polacy się zadłużają? 2019, Wrocław