Publicystyka - ngo.pl

Wysiłek wypracowania kierunków rozwoju sektora pozarządowego podjęła Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT oraz Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP). Temat pojawił się już w 2013 roku, a główne działania uruchomiono w 2014. Powstały wtedy w każdym województwie Regionalne Panele Ekspertów skupiające w sumie ponad 200 osób.

Każdy z Paneli zajął się dwoma tematami – jednym dotyczącym konkretnego zagadnienia ważnego dla sektora (w sumie było to 16 różnych zagadnień), a drugim – określeniem roli sektora pozarządowego w rozwoju kraju. Odbyło się szereg spotkań Paneli zwieńczonych regionalnymi Forami Inicjatyw Pozarządowych (ok. 2000 osób).

Wypracowane materiały regiony przekazały do Krajowego Panelu Ekspertów, który na ich podstawie opracował wstępne założenia strategii. To było z kolei podstawą pracy powołanego przez KPE Zespołu Redakcyjnego, który opracował ostateczną wersję założeń. Wtedy rozpoczęły się pierwsze konsultacje…

Konsultacje materiału trwały niemal półtora miesiąca. Ankietę konsultacyjną – która dotarła do drogą mailową do kilku tysięcy organizacji w Polsce – wypełniło ponad stu respondentów, w regionalnych seminariach konsultacyjnych wzięło udział ok. 300 osób. Wysłano około stu pism z prośbą o uwagi do największych organizacji i federacji w Polsce. Były odpowiedzi pisemne. SPLOT i kilka innych organizacji spotkały się specjalnie w swoim gronie, aby omówić założenia. Pojawiło się kilka odrębnych opracowań (np. Klon/Jawor, COP Gliwice).

Merytoryczny raport z konsultacji sporządziła dr Magda Dudkiewicz (członkini Zespołu Redakcyjnego). Właśnie ten raport stał się kanwą dyskusji na czerwcowym posiedzeniu KPE. Na początku stwierdzono słabe zainteresowanie organizacji konsultacjami, chociaż „gdy już została stworzona dogodna sytuacja, dyskusja była bardzo twórcza”. Podkreślono wagę Regionalnych Paneli Ekspertów: „bez nich efekty konsultacji byłyby mizerne”.

Przed przystąpieniem do analizy wniosków konsultacyjnych, Piotr Frączak (OFOP), główny redaktor strategii zaproponował, aby wrócić do podstawowego pytania: po co sektorowi taki dokument? Zgodzono się z tezą Jerzego Boczonia (RCIiWOP): Realizacja strategii ma spowodować, że sektor pozarządowy stanie się na równi z sektorem administracji publicznej i biznesu partnerem w kreowaniu rozwoju Polski. A w dyskusji: „ma dokonać przełomu, aby sektor stał się prawdziwą emanacją obywatelstwa”, „aby sektor pozarządowy stał się równorzędną częścią państwa polskiego”, dokument ma „określić rolę sektora w rozwoju kraju”, „ma dać sygnał, że muszę się angażować, jeśli chcę żyć w dobrym kraju”, „ma nadać nowej prędkości sektorowi obywatelskiemu w systemie funkcjonowania państwa”. „Chcemy osiągnąć nową jakość sektora”. Strategia ma wprowadzić odnowę sektora. To duże oczekiwania.

Raport z konsultacji stwierdza: „Materiał można scharakteryzować jako bardzo bogaty i niełatwy do spójnej interpretacji – bowiem zawiera wiele propozycji wzajemnie sprzecznych”. I dalej: „Zakres zgłoszonych uwag jest rozległy i zróżnicowany, ponadto w materiale widać, że bardzo wiele wypowiadających się osób do tego zadania podeszło poważnie, z dużym zaangażowaniem”.

Okazało się, że ogromna większość uczestników konsultacji akceptuje założenia strategii:

„Poszczególne obszary spotkały się z akceptacją na poziomie od 88% do 97% – w większości przypadków (7 na 11 przypadków) było to między 88% a 92%”. (…) relatywnie największe kontrowersje wzbudzają zatem wizja oraz zapisy o silnym III sektorze”. (Raport stanowi załącznik do informacji).

Na początku zebrani zastanawiali się jak wobec takiej różnorodności wniosków, w tym sprzecznych ze sobą, dokonać właściwego wyboru. Stwierdzono, że ostatecznie to KPE musi wziąć na siebie odpowiedzialność za taki, a nie inny wybór.

Wizję i misję sektora przedyskutowano wspólnie, na forum. Zmiany w sześciu obszarach opracowywano na podstawie raportu konsultacyjnego w ramach niewielkich zespołów, potem propozycje przedyskutowano i uwspólniono – albo w postaci konkretnych zapisów, albo w postaci ram, w których ma się poruszać Zespół Redakcyjny, który dokona ostatecznej redakcji. Wprowadzone zmiany dotyczyły zwiększenia liczby czy raczej rozdzielenia obszarów tematycznych, dodania nowych zadań, zmiany ich hierarchii, języka, ujednolicenia określeń itp. Stwierdzono, że musi być słowniczek ujednolicający pojęcia.

Z gąszczu uwag konsultacyjnych KPE wspólnie wybrał te, które najbardziej wzmacniały „ducha strategii”.

Kuba Wygnański (Fundacja Stocznia), główny ekspert strategii, stwierdził, że świat odchodzi od opasłych, przeładowanych informacjami strategii, z których niewiele wynika. „Powinna nam towarzyszyć raczej intuicja niż wiedza” – stwierdził. – „To co robimy, to raczej mapa niż strategia”. Ta mapa powinna doprowadzić do przełomu, do nowej jakości sektora pozarządowego w Polsce.

Wygnański stwierdził, że sektor powinien przyjąć zdrowe proporcje (tu pojawił się przykład modelu człowieka autorstwa Leonarda da Vinci), a obecnie w niektórych miejscach bywa rozdęty przez pieniądze unijne (np. wsparcie ekonomii społecznej), w innych zaś ledwo widoczny, bez niemal żadnych środków finansowych (np. działania strażnicze czy rzecznicze). To nie są zdrowe proporcje. Do tego jest za dużo konkurencji, za mało współpracy. Sektor nie jest zdrowy. Należy to stopniowo zmieniać. Kluczowa jest realizacja zapisów strategii – tu nikt nie będzie wydawał rozkazów, powinien to być rodzaj miękkiej koordynacji opartej przede wszystkim na odpowiedzialności i rzetelności organizacji i ludzi.

„Potrzeba ludzi, którzy podejmą twarde postanowienie, że podejmą temat i będą go konsekwentnie realizować”. Tu będą ważne nie pieniądze, ale słowo honoru. Pojawią się organizacje „jadące na gapę” – popierające zmiany, ale nie biorące udziału w wysiłku ich dokonania. Tak nie powinno być. „Jeżeli chcemy zmieniać sektor, powinniśmy robić to wspólnie”. No i kwestia projektów. Nie może być tak, że dopiero jak się pojawią projekty, to weźmiemy się za realizację zadań ze strategii. Ma być odwrotnie – musimy sami podjąć wysiłek realizacji konkretnych zadań, jeżeli przy okazji możemy to wesprzeć pieniędzmi z jakiegoś projektu, to dobrze, może być łatwiej. „Tu potrzebna jest odwaga, nie pieniądze”. A może spróbować zebrać pieniądze w samym sektorze? – taki wewnętrzny fundusz na realizację strategii…

Kwestia wdrażania działań określonych w strategii była zawsze tematem wielu pytań. I niepokojów. Tomek Schimanek (ARFwP), członek Zespołu Redakcyjnego, zebrał uwagi KPE i Zespołu w tym zakresie i zaproponował system wdrażania. KPE zapoznał się z nim, przedyskutował i zaakceptował. System polega na funkcjonowaniu stałej konferencji realizacji strategii, która jest otwarta i która co roku monitoruje realizację strategii przez poszczególnych realizatorów, a co trzy lata, podczas Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych, dokonuje podsumowania prac. Pod nią jest Komitet Sterujący Strategii przekształcony z Krajowego Panelu Ekspertów, który jest swoistym koordynatorem prac. Strategiczne Partnerstwa Tematyczne to zespoły organizacji/federacji, które opracowują plan realizacji poszczególnych zadań strategii (takich partnerstw może być 20-40), a jeszcze wewnątrz tych partnerstw mogą być tworzone koalicje tematyczne wspierające partnerstwa. Całość operacyjnie spina sekretariat strategii ulokowany w OFOP.

Koncepcja jest rozbudowana, ale jest to związane ze specyfiką solidarnej realizacji zadań strategii przez wiele organizacji i ich porozumień. Tu nie będzie żadnego przymusu, nie będzie jednoosobowego centrum dowodzenia, całość oparta jest na poczuciu misji i odpowiedzialności liderów organizacji, ale też samych organizacji. „Twarzą strategii powinny być organizacje” (Frączak). Podkreślono dużą rolę federacji we wdrażaniu, ponieważ poprzez swoich członków idea strategii dotrze do małych, lokalnych organizacji.

Zastanawiano się jaka jest w tym wszystkim rola organizacji regionalnych (dr Dorota Piechowicz, OCWIP) – stwierdzono, że właśnie regiony mają realizować strategię, a nie tylko Warszawa, to one powinny być liderami partnerstw zadaniowych zapraszając do współpracy zainteresowane organizacje z całej Polski.

Największy wkład w realizację strategii będą miały partnerstwa organizacji podejmujące konkretne zadania – opracują plan ich wdrażania, podejmą działania wdrożeniowe, z efektów będą się sprawozdawać co roku przed konferencją. Wszystko w relacji z Komitetem Sterującym.

Warto dodać, że w sytuacji braku zainteresowania danym zagadnieniem strategii, wskazany zostanie „opiekun zadania”, którego rolą będzie doporowadzenie do powstania partnerstwa.

Jak wspomniano, realizacja mapy rozwoju sektora nie będzie oparta o jakieś programy dotacyjne. To powinno być samodzielne działanie sektora w oparciu o jego zasoby. (Czyżby to moment udowodnienia, że sektor nie jest uzależniony od grantów?). Niemniej pieniądze na realizację działań będą potrzebne (trzeba przyjechać na spotkanie, przenocować w hotelu, poświęcić czas na udział w spotkaniach, opracować i wysłać pisma, sporządzić ekspertyzę etc). Zastanawiano się, jak je pozyskać? Pojawił się temat wewnętrznego funduszu utworzonego przez organizacje, także przez organizacje grantodawcze (Fundacja Batorego, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności). („Gdyby tak kilkaset organizacji przekazało po 1000 zł na fundusz?…). Stwierdzono też, że należy wystosować pismo do Komitetu Monitorującego Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, aby w ramach tzw. projektów systemowych pojawiły się zadania wywiedzione ze strategii sektora.

Sieć SPLOT uruchamia pierwsze działania wdrożeniowe. Na początku lipca odbędzie się dwudniowe spotkanie przedstawicieli Ośrodków i partnerów z 16 województw, podczas którego uczestnicy zapoznają się ze skutecznymi metodami rzeczniczymi, a także opracują sposób tworzenia partnerstw tematycznych, sposób opracowania planu działania i podejmowania interwencji rzeczniczych. SPLOT do końca roku uruchomi co najmniej dziesięć partnerstw tematycznych.

W najbliższych dniach spotka się Zespół Redakcyjny, który przełoży uwagi Krajowego Panelu Ekspertów na zapisy strategii. Zatem wkrótce pojawi się projekt strategii, który po raz kolejny zostanie poddany konsultacjom. Po zebraniu uwag z konsultacji, Krajowy Panel Ekspertów ponownie zdecyduje o ich wykorzystaniu i ostatecznie zatwierdzi kształt dokumentu, który zarekomenduje do przyjęcia na konferencji na początku października. Jeszcze przed konferencją KPE ogłosi nabór organizacji/federacji zainteresowanych tworzeniem partnerstw tematycznych.

Tworzenie strategii wspiera Fundusz EOG w ramach programu Obywatele dla demokracji.