Publicystyka - ngo.pl

Początek lat 90. był czasem wielkich przemian, wielkich możliwości, ale też deficytów, szoku dla wielu osób i ujawniania się przestrzeni społecznego wykluczenia. Był to czas, w którym technologie informacyjne stawały się coraz bardziej obecne, jeśli nie w codziennym życiu, to w praktyce zawodowej. Z drugiej strony dostęp do samych sprzętów był ograniczony. – W tamtych czasach było bardzo trudno zdobyć jakiekolwiek urządzenia komputerowe – wspominała na 20-lecie fundacji Elżbieta Zawistowska, fundatorka organizacji. Bardzo istotne były również tak prozaiczne przeszkody jak bariery architektoniczne. Na początku lat 90. niemal nikt nie myślał o przyjaznym osobom niepełnosprawnym projektowaniu budynków, czy przeprojektowywaniu już istniejących. Barierą w korzystaniu z zasobów intelektualnych osób niepełnosprawnych bardzo często były zwykłe schody.

Krok po kroku
W roku 1988 zaczęły się prace nad stworzeniem organizacji, której zadaniem byłoby łączenie pomocy osobom niepełnosprawnym ruchowo ze środowiska matematyków i informatyków oraz popularyzacja technologii informatycznych. Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niepełnosprawnym Ruchowo (FPMiINR) uzyskała osobowość prawną w 1990 roku. Jak zaznaczała Krystyna Wojakowska-Lewicka, była Przewodnicząca Zarządu Fundacji, do pomysłu stworzenia fundacji było trzeba również przekonać środowisko Polskiej Akademii Nauk, która stała się członkiem prawnym fundacji. Fundatorami organizacji były osoby ze środowiska matematyków i informatyków, PAN i Polskie Towarzystwo Informatyczne. Na początku udało się zebrać około 9 mln złotych. Warto pamiętać, że były to jeszcze czasy przed denominację złotego, mówimy więc o dzisiejszych... 900 zł.

Z upływem lat profil działalności organizacji zmieniał się. Fundacja z czasem poszerzała pole swoich zainteresowań. – Pierwotny cel istnienia organizacji był inny niż dzisiaj. Na początku lat 90. organizacja, jak wskazuje nazwa, swoją aktywność koncentrowała głównie na pomocy informatykom i matematykom. Jednak już około roku 1994 działania organizacji zostały rozszerzone na wszystkie osoby niepełnosprawne – stwierdza Agata Gawska, wiceprezeska Fundacji Aktywizacja. W 1996 roku FPMiINR powołuje pierwszy w Polsce portal dla osób niepełnosprawnych „Internet dla Niepełnosprawnych”. Już wtedy organizacja zajmuje się nie tylko informatykami i matematykami.

Z czasem instytucja, dzisiaj znana jako Fundacja Aktywizacja, uruchamiała kolejne projekty i rozrastała się. W 1997 roku zostały uruchomione Warsztaty Aktywizacji Zawodowej – pionierski program mający na celu aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych. W latach 1997–2007 tworzony jest Kurier IdN, pierwsza internetowa gazeta kierowana do osób niepełnosprawnych. W 2003 roku Krzysztof Markiewicz, przewodniczący zarządu Fundacji i twórca „Kuriera”, otrzymał nagrodę Billa Gatesa w uznaniu dla znaczenia społecznego i innowacyjnego portalu.

Przełomowym dla fundacji okazał się rok 2004. To właśnie wtedy uzyskała ona status Organizacji Pożytku Publicznego. Jako jedna z pierwszych organizacji pozarządowych rozpoczęła również prowadzenie agencji zatrudnienia. Przypomnijmy, że dzisiaj w Krajowym Rejestrze Agencji Zatrudnienia znajduje się około 230 NGOsów. W tym samym roku ruszył projekt Centrum Usług Doradczych (CUD), który miał na celu pomoc osobom niepełnosprawnym z całego kraju w integracji na otwartym rynku pracy i był adresowany do osób bezrobotnych albo poszukujących pracy. CUD prowadził bezpłatne konsultacje z doradcami zawodowymi, prawnikami i psychologami. – W 2004 roku uruchomiliśmy nasze Centrum przy ul. Narbutta 49 w Warszawie, które działa do dziś. Na miejscu są sala warsztatowa i komputerowa oraz pokoje doradcze. Porady udzielane są również mailowo i telefonicznie – przypomina Agata Gawska. Dzisiaj działania CUD kontynuowane są w ramach programu Centrum Edukacji i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych w ośmiu oddziałach regionalnych.

W 2008 roku FPMiINR wraz z trzema innymi partnerami pod auspicjami Centrum Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego uruchomiła Centra Kształcenia na Odległość na Wsiach. Podczas trwania projektu powstają 404 placówki. Większość z nich funkcjonuje do dzisiaj.

W kolejnych latach organizacja rozrasta się. W 2009 powstają oddziały w Białymstoku i w Opolu; w 2012 w Łodzi i Bydgoszczy, rok później w Rzeszowie, Poznaniu i Wrocławiu. Ostatecznie ma więc osiem oddziałów, a zasięgiem działania obejmuje cały kraj. Rok 2013 jest również czasem, kiedy organizacja zmienia nazwę. – Stara nazwa zaczęła być balastem – zawężała postrzeganie fundacji. Z jednej strony bardzo długo zgłaszały się do nas firmy z branży IT, które potrzebowały specjalistów z tej dziedziny. Ale większą stratą było to, że wiele osób niepełnosprawnych, które widziały nazwę, po prostu machały ręką i stwierdzały „to nie dla mnie” – wyjaśnia Agata Gawska. Właśnie dlatego zmieniono nazwę na Fundacja Aktywizacja, co było elementem dwuletniej strategii, służącej m.in. stworzeniu rozpoznawalnej marki.

Cele i działania
Dzisiaj celem Fundacji jest usamodzielnienie i poprawa jakości życia osób niepełnosprawnych – niezależnie od rodzaju wykształcenia. Organizacja realizuje zamierzenia przez działania aktywizacyjne, zmianę postaw otoczenia oraz wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych. Ten ostatni człon, swego rodzaju spuścizna po pierwszych latach funkcjonowania organizacji, jest niezwykle istotny: z jednej strony z uwagi na coraz większy wpływ technologii informacyjnych na życie społeczne, z drugiej – na wykluczenie cyfrowe osób niepełnosprawnych.

Ze statutu możemy dowiedzieć się jakie konkretnie działania podejmuje Fundacja Aktywizacja do realizacji wyżej przedstawionego celu. Instytucja organizuje kształcenie i doskonalenie zawodowe, w szczególności w zakresie technologii IT, prowadzi pośrednictwo oraz monitoring pracy, opracowuje narzędzia i metody służące poprawie sytuacji osób niepełnosprawnych, prowadzi analizy i badania dotyczące osób niepełnosprawnych i ich funkcjonowania na rynku pracy. Bardzo ważnym aspektem działania Aktywizacji jest świadczenie bezpośredniej pomocy osobom niepełnosprawnym w zakresie informacyjnym, rehabilitacyjnym, zawodowym, organizacyjnym, prawnym i psychologicznym.

– Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych musi być procesem uwzględniającym potrzeby i możliwości wszystkich zaangażowanych w niego podmiotów: osób niepełnosprawnych, pracodawców, instytucji realizującej wsparcie. Jest przy tym traktowana przez organizację jako kompleksowy proces, którego podstawą jest indywidualizacja wsparcia – stwierdza Dariusz Gosk z Fundacji Aktywizacja zajmujący się w instytucji rynkiem pracy. Zauważa on, że Fundacja Aktywizacja może pozwolić sobie na dokładniejsze pochylenie się nad potrzebami klientów niż robią to np. publiczne służby zatrudnienia. To pomaga dobrać odpowiednie i bardziej kompleksowe narzędzia i środki aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. – Osoba niepełnosprawna jest tutaj podmiotem prowadzonych działań, aktywnym uczestnikiem całego procesu. Fundacja Aktywizacja łączy potencjalnych pracowników z potencjalnymi pracodawcami. Dlatego dbamy o organizację sprzyjających temu warunków: pracujemy z każdym z zaangażowanych podmiotów wspierając go we wdrażaniu dobrych praktyk i skutecznych rozwiązań – mówi Dariusz Gosk.

Fundacja Aktywizacja prowadzi szkolenia z zakresu umiejętności miękkich, spersonalizowane szkolenia zawodowe, oferuje bezrobotnym osobom niepełnosprawnym wsparcie doradcy zawodowego, psychologa oraz ułatwia dostęp do aktualnych ofert pracy. W skrócie schemat ścieżki aktywizacyjnej przebiega następująco: na początku osoba aktywizowana z pomocą doradcy zawodowego tworzy Indywidualny Plan Działania, z którego wynikają kolejne kroki np. odpowiednie szkolenie. Równolegle rozpoczyna się praca z pośrednikiem pracy lub trenerem pracy. Fundacja Aktywizacja monitoruje również zatrudnienie swoich klientów. – W całym tym procesie może towarzyszyć trener pracy. Wspiera on, jeśli jest tak potrzeba, zarówno osobę niepełnosprawną jak i pracodawcę na każdym z etapów – dodaje Dariusz Gosk. Organizacja pomaga również samym pracodawcom zarówno podczas decyzji o zatrudnieniu osób z niepełnosprawnością, podczas rekrutacji oraz przygotowania do zatrudnienia.

Jak możemy przeczytać w raporcie „Niepubliczne agencje zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Możliwości i dylematy rozwoju w sektorze pozarządowym” Fundacja Aktywizacja prowadzi monitoring efektywności pośrednictwa pracy. W 2012 roku wskaźnik zatrudnienia ogółem wynosił 36%, wskaźnik zatrudnienia dla klientów pośrednictwa pracy – 30%, a wskaźnik zatrudnienia bezpośredniego – 17%. Dzięki wsparciu fundacji zatrudnienie uzyskało w latach 2010–2013 kolejno 185, 199, 322 i 463 osób, natomiast w 2014 roku liczba ta sięgnęła już 790 osób (stan na 31.10), natomiast przewidywany poziom na koniec roku to aż 900 osób, dwukrotnie więcej niż rok wcześniej.

Wskazane dane dotyczą osób z każdym rodzajem i stopniem niepełnosprawności. Dzięki pomocy organizacji osoby niepełnosprawne znalazły pracę nie tylko na chronionym, ale przede wszystkim również na otwartym rynku pracy (ok. 90% zatrudnień). Co ważne, 32 osoby spośród wyżej wskazanych założyło własną działalność gospodarczą. – Wsparcie osób niepełnosprawnych finansowane jest ze środków publicznych i projektowych. Koszt wprowadzenia jednej osoby na rynek pracy zakłada więc wiele składowych: koszty szkolenia, koszty indywidualnego poradnictwa – zauważa Dariusz Gosk. Liczba osób, które znalazły zatrudnienie dzięki fundacji oraz różne rodzaje finansowania oraz wsparcia utrudniają policzenie średniego kosztu, który fundacja przeznacza na aktywizację zawodową jednej osoby niepełnosprawnej. Warto podkreślić, że koszty mogą się znacząco różnić w zależności od oddalenia danej osoby od rynku pracy. Jak zauważa Dariusz Gosk to właśnie oddalenie od rynku pracy ma kluczowe znaczenie, a nie – jak mogłoby się wydawać – stopień niepełnosprawności.

Poza bezpośrednią pomocą osobom niepełnosprawnym Aktywizacja zajmuje się również rzecznictwem i stara się wpływać na politykę dotyczącą osób niepełnosprawnych. To zaangażowanie przejawia się na wielu polach:

- Organizacja uczestniczy w pracach podkomisji sejmowych/senackich dotyczących zmian w ustawie o promocji zatrudnienia. Zajmuje się proponowaniem rozwiązań promujących szerszą i bardziej efektywną współpracą publicznych służb zatrudnienia z III sektorem;

- Reprezentuje sektor pozarządowy w Naczelnej Radzie Zatrudnienia (nowelizacja Ustawy o promocji zatrudnienia z maja 2014 roku zmieniła nazwę tego ciała na „Rada Rynku Pracy”);

- Uczestniczy w radach/ciałach dialogu społecznego np. w Komisji dialogu społecznego m.st Warszawy ds. osób niepełnosprawnych;

- Wraz z Fundacją Inicjatyw Społeczno Ekonomicznych i Fundacją Imago zajmuje się realizacją projektu „Sieć Pozarządowych Instytucji Rynku Pracy", mającego na celu powstanie sieci jako partnera dla wojewódzkich i krajowych ośrodków tworzenia i realizacji polityk zatrudnienia na Mazowszu i Śląsku;

- Organizacja brała również udział w pilotażowych projektach kontraktowania usług rynku pracy („Partnerstwo dla pracy”).

Fundacja uczestniczy również w debacie publicznej dotyczącej osób niepełnosprawnych. Jej eksperci tworzą specjalistyczne raporty i piszą artykuły o tematyce związanej z niepełnosprawnością w różnych miejscach – Personel Plus, Doradca Zawodowy, Biuletyn Służby Cywilnej, biorą także udział w programach telewizyjnych i radiowych jako eksperci w zakresie aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością.

Pracownicy organizacji
Tak szeroko zakrojone działania wymagają sprawnego, dużego i kompetentnego zespołu. Dzisiaj Fundacja Aktywizacja w ośmiu Centrach Edukacji i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych zatrudnia na etatach około 250 osób. Kolejne 400 współpracuje z Aktywizacją projektowo, na długie okresy. – Dodatkowo na umowach cywilno-prawnych usługi świadczy nam kilkadziesiąt, czasami kilkaset osób. Wśród nich znajdują się np. trenerzy przyporządkowani do konkretnego projektu – ocenia wiceprezeska fundacji. W Centrach pracują: doradcy zawodowi, prawnicy, psycholodzy, specjaliści ds. rynku pracy, specjaliści ds. szkoleń i rekrutacji, koordynatorzy projektów i trenerzy.

Agata Gawska mówi, że w organizacji nie ma nikogo, kto pracowałby od początku jej istnienia. Cóż, organizacja pomaga osobom niepełnosprawnym już niemal ćwierć wieku. – Niemniej na przykład w Białymstoku kilka osób pracuje od początku istnienia oddziału – zwraca uwagę Gawska. Kiedy organizacja otwierała tam swój oddział zatrudniała na miejscu 5 osób. Dzisiaj jest ich czterokrotnie więcej. Co najważniejsze, około 16% kadry Fundacji stanowią osoby z niepełnosprawnością.

Grantodawcy, partnerzy i strategie
Oddziały Fundacji Aktywizacja były projektowane centralnie i uruchamiane głównie dzięki finansowaniu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – w ramach realizowanych projektów. Następnie każdy z oddziałów pozyskuje dofinansowania we własnym zakresie. – Naszym głównym grantodawcą jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – informuje Agata Gawska.

Fundacja prowadzi na raz kilka, kilkanaście, a czasem nawet kilkadziesiąt projektów. W zeszłym roku brała udział w realizacji ponad 20 różnego rodzaju przedsięwzięć. Fundacja swoje działania prowadzi również w partnerstwie. Wśród najważniejszych podmiotów, z którymi współpracuje można wymienić choćby Microsoft, PFRON, Rzecznika Praw Obywatelskich, miasta Warszawa i Białystok, Uniwersytet w Białymstoku, czy Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego oraz Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych.

Inne rodzaje działalności? Organizacja współpracuje z pracodawcami w zakresie zatrudniania pracowników z niepełnosprawnością. Pomaga w tworzeniu strategii zarządzania różnorodnością w zespole, ułatwia możliwości uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, prowadzi szkolenia oraz pomaga w przystosowaniu stanowisk pracy zatrudnianych osób niepełnosprawnych. Świadczy usługi eksperckie w zakresie diagnozowania dostępności miejsc pracy dla niepełnosprawnych pod kątem infrastruktury, czy środowiska pracy. Fundacja prowadzi działalność gospodarczą, z której cały dochód przeznaczany jest na cele statutowe. Środki, które fundacja pozyskuje w ten sposób są przeznaczane na poszerzanie zakresu oferowanej beneficjentom pomocy.

Fundacja Aktywizacja właśnie zamyka dwuletni horyzont strategiczny. Jak twierdzi Agata Gawska, podczas jego trwania organizacja postawiła sobie dwa cele, które udało się jej wypełnić. Pierwszym z nich było wspomniane już stworzenie rozpoznawalnej marki. Drugi to aktywne wpływanie na politykę wobec osób niepełnosprawnych w kraju. – Tu również mamy się czym pochwalić – ocenia wiceprezeska. W tej chwili w organizacji trwają pracę nad strategią na kolejny okres. W prace nad jej tworzeniem zaangażowana jest nie tylko karda zarządzająca, ale również szeregowi pracownicy organizacji, a także eksperci zewnętrzni. – Im więcej punktów widzenia, im więcej pomysłów, tym lepiej – pointuje Gawska.

Kamil Fejfer, kfejfer@fise.org.pl