Kiedy 80 procent pracowników sięga po nikotynę. O wspólnej odpowiedzialności za zdrowe środowisko pracy
Co mówi o miejscu pracy sytuacja, w której 80 procent zespołu regularnie sięga po nikotynę? Na pierwszy rzut oka można uznać to za sumę indywidualnych decyzji. Jednak doświadczenia z projektu Pomorskie Wolne od Nikotyny pokazują coś innego. Rozmowa o nikotynie nie jest rozmową „o paleniu”, ale rozmową o środowisku pracy, o potrzebach ludzi i o tym, jak tworzyć warunki, które sprzyjają zdrowiu. To zadanie, które wymaga wspólnej odpowiedzialności.
Czworo panelistów i moderatorka siedzą na scenie i rozmawiają podczas panelu zorganizowanego w ramach projektu „Pomorskie Wolne od Nikotyny”.
Autor/źródło: GFIS/ Michal GajewskiO PROJEKCIE POMORSKIE WOLNE OD NIKOTYNY
Pomorskie Wolne od Nikotyny to program realizowany przez Gdańską Fundację Innowacji Społecznej, współfinansowany przez Samorząd Województwa Pomorskiego. W projekcie udział wzięło 40 firm, organizacji społecznych i instytucji, które przeszły autodiagnozy miejsc pracy, szkolenia i otrzymały narzędzia wspierające tworzenie zdrowych i wolnych od nikotyny środowisk pracy. Program powstał we współpracy z Uniwersytetem Medycznym w Gdańsku, Poradnią Antynikotynową przy UCK, pomorskimi pracodawcami i organizacjami społecznymi. Wydarzenie opisane w artykule, wraz z panelem, było zwieńczeniem projektu oraz momentem podpisania Deklaracji Koalicji Pomorskie Wolne od Nikotyny.
Co pokazują nikotynowe nawyki w pracy
Palenie, a szerzej: używanie nikotyny, przez lata funkcjonowało w miejscach pracy jako coś prywatnego i traktowanego jako sprawa pracownika. Jednak kiedy podczas projektu Pomorskie Wolne od Nikotyny zaczęliśmy przyglądać się temu bliżej, obraz szybko przestał być oczywisty. W jednej z firm kierownictwo szacowało, że pali około 40 procent pracowników, natomiast diagnoza pokazała niemal 80 procent. W gastronomii zobaczyliśmy, że przerwy istnieją często tylko dla palących, więc papieros staje się jedynym dopuszczalnym sposobem, by na chwilę wyjść z kuchni. Pracownik budowlany powiedział wprost: „zacząłem palić, bo inaczej nie miałbym żadnej przerwy”.
W organizacjach pozarządowych papieros bywał jedyną chwilą oddechu między kryzysami: pięć minut za rogiem, kiedy wszystko na moment przestaje ciążyć. Takie historie powtarzały się w wielu miejscach. Choć dotyczą nikotyny, opowiadają o czymś znacznie szerszym: o tempie pracy, o regulowaniu napięcia, o tym, jak zespół funkcjonuje pod presją i gdzie w codziennym grafiku mieści się wytchnienie.
Właśnie te obserwacje stały się tłem do rozmowy podczas panelu. Gdy zestawiliśmy doświadczenia pracowników z głosami specjalistów zdrowia publicznego, psychologii i przedstawicieli pracodawców, okazało się, że wszyscy widzą ten sam mechanizm, tylko z innej strony. Dzięki temu rozmowa przestała dotyczyć palenia i zaczęła dotyczyć pracy i tego, jak współpracować, aby codzienność pracowników była zdrowsza i bardziej zrównoważona.
UŻYWANIE TYTONIU I NIKOTYNY W POLSCE
- ok. 26% dorosłych Polaków używa wyrobów tytoniowych (GIS 2022)
- 10–12% korzysta z e-papierosów lub podgrzewaczy (WHO 2023, GIS 2022)
- 4–6% używa saszetek nikotynowych, głównie osoby <35 r.ż. (PARPA 2021)
- osoby pracujące pod presją używają nikotyny 2–3 razy częściej (CDC 2022)
- widok używania nikotyny zwiększa prawdopodobieństwo ponownego użycia (CDC 2022)
Cztery perspektywy – co usłyszeliśmy podczas panelu
Podczas panelu spotkały się cztery różne spojrzenia na to, jak kształtuje się zdrowie w miejscu pracy. Każde z nich dotyczy innego poziomu: systemu, badań, praktyki pracodawców i codziennych doświadczeń pracowników. Zestawione razem tworzą pełny i ważny obraz.
Dr Tadeusz Jędrzejczyk, wicedyrektor Departamentu Zdrowia w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego, zwrócił uwagę na znaczenie rozwiązań systemowych i określania priorytetów na poziomie regionalnym i krajowym. Przypomniał, że zdrowie kształtuje się przede wszystkim tam, gdzie spędzamy większość dnia. Miejsce pracy jest jednym z kluczowych środowisk zdrowotnych.
Prof. Łukasz Balwicki, krajowy konsultant w dziedzinie zdrowia publicznego i wykładowca Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, podkreślił, że skuteczne ograniczanie używania nikotyny wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Zaczyna się od drobnych zmian organizacyjnych, przez edukację, po wsparcie terapeutyczne i farmakologiczne. Nikotyna jest często strategią regulowania stresu, a nie prostym nawykiem.
Dr Zbigniew Canowiecki, prezes Pracodawców Pomorza, zwrócił uwagę na to, że pracodawcy mogą realnie wpływać na warunki pracy. Tworzenie środowisk wolnych od nikotyny służy przede wszystkim pracownikom, zwiększa komfort, przewidywalność i poczucie bezpieczeństwa, ale także wspiera stabilność organizacji.
Mgr Agata Konieczna, psycholożka z Poradni Antynikotynowej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku, pracująca z osobami używającymi nikotyny, podkreśliła emocjonalny wymiar tych zachowań. Za sięganiem po nikotynę często stoi napięcie, poczucie przeciążenia i potrzeba chwilowej regulacji. Rozmowa o nikotynie jest rozmową o dobrostanie zespołu.
Choć paneliści mówili z różnych perspektyw, wszyscy dotknęli tego samego jądra problemu: nikotyna w miejscu pracy nie jest kwestią pojedynczych wyborów. To złożone zjawisko, na które wpływają warunki pracy, kultura organizacyjna, stres, potrzeby zespołów i codzienne nawyki. Dlatego skuteczne działania wymagają podejścia międzysektorowego i interdyscyplinarnego, łączącego wiedzę zdrowia publicznego, psychologii, zarządzania i praktyki pracodawców. Dopiero patrząc z tych wielu stron jednocześnie, można zaprojektować rozwiązania, które mają realną siłę zmiany.
Rozwiązania oparte na badaniach i na tym, czego naprawdę potrzebują zespoły
Badania z zakresu zdrowia publicznego pokazują, że najskuteczniejsze działania łączą dwa elementy: wsparcie i tzw. niewygodę behawioralną (Thaler & Sunstein, 2008). Chodzi o takie projektowanie miejsca pracy, które utrudnia automatyczne sięganie po nikotynę, choćby przez konieczność dalszego dojścia do strefy palenia, a jednocześnie oferuje pracownikom realne alternatywy do regulacji stresu, np. ujednolicone przerwy, dostęp do spokojnej przestrzeni czy krótkie interwencje psychologiczne (CDC, 2022).
Co ciekawe, samo zwiększenie „kosztu wysiłkowego” potrafi zmniejszyć liczbę wypalanych papierosów o 15–35% (CDC, 2022), ale dopiero połączenie z możliwością konsultacji, wsparciem terapeutycznym czy farmakoterapią przynosi trwałą zmianę (Cochrane Review, 2021). Tego typu interwencje działają, bo odpowiadają na faktyczne potrzeby pracowników - potrzebę wytchnienia, poczucia wpływu i regulacji napięcia bez konieczności sięgania po nikotynę.
KOSZTY NIKOTYNY W MIEJSCU PRACY
Koszty zdrowotne dla pracowników
- ryzyko chorób serca i płuc rośnie o 20–30% (WHO 2021)
- infekcje i zmęczenie pojawiają się ok. 25% częściej (OECD 2020)
- nikotyna obniża koncentrację i jakość snu (U.S. HHS 2020)
Dla pracodawców:
- użytkownicy nikotyny robią do trzy razy więcej przerw (CDC 2022)
- absencja wyższa o 30–35% (CDC 2022)
- wyższa rotacja w zespołach o wysokim poziomie używania nikotyny – pracownicy deklarują częstsze wypalenie i niższe poczucie stabilności (PHE 2019)
Kiedy opowieści z terenu spotykają się z wiedzą
Połączenie doświadczeń pracowników, perspektywy specjalistów i uważnej diagnozy organizacji tworzy punkt wyjścia do sensownej zmiany. Nikotyna jest w tych historiach sygnałem, nie osądem. A zmiana, jeśli ma być trwała, musi być wspólnym wysiłkiem. Nie polega na wskazywaniu winnych, ale na budowaniu środowiska, w którym zdrowe wybory stają się łatwiejsze, a codzienność bardziej zrównoważona.
To ważne także dlatego, że pracodawcy nie zawsze mają narzędzia i zasoby, by mierzyć się z tym tematem samodzielnie. W projekcie Pomorskie Wolne od Nikotyny wielokrotnie słyszeliśmy, że organizacje, firmy i instytucje chcą wspierać zdrowie swoich zespołów, ale potrzebują w tym konkretnej pomocy: diagnozy, materiałów, procedur, wskazówek i partnerskiej rozmowy. I właśnie takie podejście wybrzmiało najmocniej w całym projekcie: uważne, oparte na współpracy i na realnym wsparciu zarówno dla pracowników, jak i dla pracodawców.
Zostaje z nami przekonanie, że troska o zdrowie w miejscu pracy zaczyna się tam, gdzie ludzie słuchają się nawzajem i szukają rozwiązań razem.
Projekt Pomorskie Wolne od Nikotyny został zrealizowany dzięki zaangażowaniu wielu osób.
Kluczową rolę w koordynacji działań odegrali Michał Gajewski i Oliwia Wróblewska, a w początkowej fazie projektu cenne wsparcie wniosła Marcjanna Formela.
Składamy serdeczne podziękowania za wsparcie merytoryczne: dr Katarzynie B. Kubiak, dr Tadeuszowi Jędrzejczykowi oraz Mariannie Sitek-Wróblewskiej i Ewie Patyk, którzy współtworzyli treści, narzędzia i kierunki działań programu.
Dziękujemy także partnerom wspierającym projekt organizacyjnie i środowiskowo: Ewie Rojek z PwC oraz Bogusławowi Wieczorkowi z Olivia Centre.
Literatura cytowana:
Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2008). Nudge: Improving decisions about health, wealth, and happiness. Yale University Press.
Marteau, T. M., Ogilvie, D., Roland, M., Suhrcke, M., & Kelly, M. P. (2012). Judging nudging: Can nudging improve population health? BMJ, 344, e1–e5.
Centers for Disease Control and Prevention. (2022). Workplace tobacco control interventions.
Główny Inspektorat Sanitarny. (2022). Raport o sytuacji zdrowotnej związanej z używaniem wyrobów tytoniowych w Polsce.
PARPA. (2021). Raport dotyczący używania nikotyny i nowych wyrobów nikotynowych.
OECD. (2020). Preventing harmful alcohol and tobacco use.
Public Health England. (2019). Smoking in the workplace: Evidence review.
Cochrane Tobacco Addiction Group. (2021). Tobacco cessation support and treatment: Systematic review.
U.S. Department of Health and Human Services. (2020). Smoking cessation: A report of the Surgeon General.
World Health Organization. (2021). Health effects of tobacco use.
World Health Organization. (2023). Global tobacco epidemic report.
