Publicystyka - ngo.pl

Najprostsza definicja monitoringu mówi, że monitorować, to znaczy przyglądać się czemuś w specjalnym celu. Takim celem jest zazwyczaj zmiana danej sytuacji na lepsze zgodnie z interesem społecznym. Zainteresowanie, które jest podstawą postawy strażniczej – opisane w poprzednim odcinku – stanowi wstęp do podjęcia działania monitorującego.

Dlaczego strażnik monitoruje?
Rozumie on, że interes publiczny jest nie tylko pojęciem abstrakcyjnym, jest to także przestrzeń działania każdego obywatela i każdej obywatelki. Nie tylko interesuje się on rzeczywistością, lecz w sposób zaplanowany i usystematyzowany prowadzi według przyjętego schematu badanie jej wybranego fragmentu. Badanie to stanowi także element działań zmierzających do zmian tej rzeczywistości.

Strażnik działa na rzecz zmiany w interesie publicznym w sposób metodyczny i ustrukturyzowany. Dzięki temu ogranicza niebezpieczeństwo zlekceważenia swoich wysiłków przez otoczenie czy przez instytucje lub organy, które monitoruje. Obiektywne techniki i narzędzia pozwolą uniknąć posądzeń o stronniczość lub złośliwe działanie na czyjąś niekorzyść. Pełny raport z badań, dostępny dla każdego, wraz z uwagami wniesionymi przez instytucje lub organy w nim opisane, pomoże w obronie wobec zarzutów o ukrywanie faktów, nieprzejrzyste zasady czy wyróżnianie jednych kosztem drugich (gdy jest to monitoring porównawczy). Celem strażnika nie może być pognębienie konkretnej osoby, bądź zaszkodzenie wizerunkowi instytucji. W uzasadnionych przypadkach, takim celem może być natomiast wykazanie, że ich działalność przynosi szkodę lub jest niezgodna z prawem lub interesem publicznym. Bardzo ważnym celem strażnika jest także jest opisanie i nagłośnienie tych aspektów działalności instytucji, które są godne pochwał i mogą stanowić przykłady dobrych praktyk. Nie można wybierać tych faktów, które pasują do wcześniej przyjętego scenariusza, w interesie publicznym w takiej samej mierze leży ujawnianie zaniedbań, jak i rozpowszechnianie tego, co poprawne i dobre.

Obiektywizm i bezstronność należą zatem do głównych zasad strażnictwa. W dużej mierze zależą one od konstrukcji osobowości osoby zajmującej się takimi działaniami – jak mówi Ryszard Skrzypiec w wywiadzie na początku numeru – „trzeba być otwartym i niedogmatycznym”. Ewentualne niedokładności i zachwianie proporcji w ocenie rzeczywistości, wspomagane są przez metody, które pozwalają kompleksowo i obiektywnie opisać rzeczywistość. Są to techniki pochodzące z nauk społecznych takie jak: wywiady, ankiety, obserwacje, badania dokumentów wraz z ich podstawowymi narzędziami takimi jak choćby kwestionariusze.

Czy strażnik to badacz rzeczywistości społecznej?
Co w takim razie odróżnia strażnika od naukowca, specjalisty od badań społecznych? Różnice są co najmniej dwie. Po pierwsze monitoring służy przede wszystkim opisowi obiektywnej, fizycznej rzeczywistości. Psycholog społeczny lub socjolog najczęściej bada natomiast subiektywne odczucia i opinie ludzi. Dla osoby monitorującej są to jedynie dane uzupełniające. Drugą różnicą jest cel podejmowania działań. Naukowiec stara się bezstronnie opisać rzeczywistość i na tej podstawie tworzyć teorie. Strażnik, gdy jego badania wykażą nadużycia lub niezgodność z prawem zawsze podejmuje kolejne działania, tym razem na rzecz zmiany zastanej sytuacji, będą to tzw. działania rzecznicze. Monitoring służy zatem wypełnianiu celów statutowych organizacji lub celów postawionych sobie przez strażnika, nigdy nie jest celem samym w sobie

Planowanie monitoringu
Proces monitoringu można podzielić na 3 zasadnicze fazy: planowania, właściwego monitoringu oraz rozpowszechniania rezultatów wraz z działaniami na rzecz zmiany.

Faza pierwsza jest najważniejsza i powinna być najdłuższa. Zawiera w sobie podwaliny pod przyszły sukces naszego monitoringu. Pozawala na uniknięcie błędów i przyjrzenie się jakie zasoby (osobowe, techniczne, czasowe) będą nam potrzebne. Faza planowania zaczyna się od zdefiniowania problemu, jaki chcemy rozwiązać za pomocą metody jaką jest monitoring. Może to być np. chęć poprawienia współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi w naszej gminie. Następnie definiujemy obszar monitoringu tj. tego, co będziemy badać. Może to być na przykład badanie urzędu gminy i rady w zakresie współpracy z organizacjami pozarządowymi w okresie ostatnich dwóch lat. Kolejnym krokiem tej fazy będzie przyglądnięcie się aspektom prawnym takiej współpracy, zarówno na poziomie krajowym, jak i lokalnym. Interesować nas będą wszelkie ustawy, rozporządzenia, uchwały lub zarządzenia, które dotyczą współpracy między tymi sektorami. Zazwyczaj na tym etapie niezbędna jest pomoc prawnika lub specjalisty z danej dziedziny.
Na podstawie wiedzy, którą mamy z własnego doświadczenia lub którą uzyskaliśmy na etapie analizy prawa, możemy wyodrębnić problemy badawcze, które powinny dotyczyć faktycznego wykonywania tego prawa. Do każdego obszaru stawiamy jak najbardziej szczegółowe pytania badawcze. Pozwolą one na obiektywne i kompleksowe opisanie danego zagadnienia. Następnym krokiem jest dobór technik badawczych i narzędzi do zbadania rzeczywistości. Na każde pytanie próbujmy szukać odpowiedzi przy pomocy różnych technik, a także zdobywać informację z jak największej liczby źródeł. Dzięki temu wyniki naszych prac będą bardziej wiarygodne. Projektowanie obszarów, pytań i dobieranie technik jest bardzo ważne dla wyników naszej pracy. Powinniśmy w miarę możliwości badać to samo zagadnienie z różnych stron i wieloma technikami. Pozwoli nam to na przeciwstawienie się zarzutom o wybiórczość czy stronniczość i dopasowywanie faktów do wcześniej przyjętej tezy.

Jeśli to możliwe, zawsze warto przeprowadzić badania pilotażowe, by zweryfikować przydatność technik i narzędzi, które wybraliśmy. Dobrze jest opracować te wstępnie uzyskane dane, gdyż na tym etapie będzie można dostrzec mielizny naszych planów. Dobrze przeprowadzony i podsumowany pilotaż, wraz z dokonaniem poprawek w pierwotnych założeniach, pozwoli na uniknięcie podstawowych błędów, takich jak zbyt szeroki zakres monitoringu względem szczupłych zasobów, źle postawionych pytań czy niedostosowanych narzędzi. Pilotaż pokaże nam także reakcje na nasz monitoring, pozwoli przygotować się do jego realizacji nie tylko merytorycznie, lecz także psychicznie. Możemy być bowiem potraktowani jak nieproszeni goście.

Monitorowanie
Etap drugi - przeprowadzenie samego monitoringu rządzi się pewnymi istotnymi prawami. Na co warto uważać? Najczęściej najpierw informujemy podmiot naszych badań o tym, że będziemy prowadzić badania. W ich trakcie należy bezwzględnie zachować obiektywizm i odróżniać fakty od podejrzeń, opinii czy oskarżeń. W żadnym wypadku nie należy naginać faktów do wcześniej przyjętych założeń. Podczas badań nie obiecywać załatwienia indywidualnych spraw osobom, z którymi przeprowadzamy wywiady. Na tym etapie dobrze jest często spotykać się, by na bieżąco odpowiadać na wątpliwości członków zespołu i pomagać w rozwiązywaniu problemów.
Przy opracowaniu wyników badań monitoringu posiłkujemy się dostępnymi źródłami takimi jak wyniki badań naukowych, statystykami, raportami. Analiza porównawcza może stanowić mocny element naszych wniosków. Z tak przygotowanym materiałem przystępujemy do pisania raportu. Powinien on zawierać także dane o charakterze ogólnym, które pozwolą, nawet osobom z spoza środowiska na lepsze zrozumienie problematyki w nim podnoszonej. Wszystkie dane zawarte w raporcie muszą być sprawdzone, aby nie było podstaw do podważania naszej wiarygodności i rzetelności. Jak już zostało wspomniane, nie należy skupiać się wyłącznie na negatywnych aspektach działalności instytucji czy organów, lecz równie uważnie opisywać zjawiska pozytywne, które dostrzegliśmy w trakcie badań. Odrębnym punktem powinny być rekomendacje dla danej instytucji, które nasuwają się nam w wyniku monitoringu. Co należy naszym zdaniem poprawić, w jaki sposób naprawić lub przeciwdziałać temu, co zauważyliśmy i naszym zdaniem szkodzi interesowi publicznemu.
Zasadą jest, że skończony raport najpierw wysyłamy do monitorowanej przez nas instytucji, by mogła się z nim zapoznać i do niego ustosunkować. Należy także te uwagi umieścić w ostatecznej wersji raportu.

Upowszechnianie wiedzy
Z tak rzetelnie przygotowanymi materiałami możemy przystąpić do trzeciego etapu procesu – rozpowszechniania rezultatów oraz działań na rzecz zmiany. Ten etap będzie szerzej opisany w następnym odcinku cyklu pt. „Zmieniam”.

Przygotowując artykuł korzystałam z publikacji Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka pt. Monitoring Praw Człowieka”, dostępniej na stronie internetowej: http://www.hfhrpol.waw.pl/pliki/MarekNowickiMonitoringPrawCzlowieka.pdf

Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich zajmuje się m.in. kształceniem strażników kontrolujących postępowanie władzy i instytucji samorządowych oraz wspieraniem ich w działaniach na rzecz poprawy jakości życia publicznego. W tym celu powstała Szkoła Inicjatyw Strażniczych 2008. Jest to cykl szkoleń, podczas których można zdobyć podstawową wiedzę i umiejętności, jak kontrolować działania lokalnych instytucji samorządowych i jak na nie wpływać, aby poprawiać jakość życia w swoich miejscowościach. W szkoleniach mogą brać udział osoby (z grup nieformalnych bądź organizacji), które nie są związane z władzą samorządową ani nie zamierzają kandydować w najbliższych wyborach, pragną natomiast wpływać na to, jak działa i wygląda ich najbliższe otoczenie, korzystając z praw przysługujących każdemu obywatelowi. Druga edycja Szkoły rozpoczęła się w marcu 2008 r. Osoby zainteresowane informacjami zachęcamy do kontaktowania się mailowo na adres biuro@lgo.pl, bądź telefonicznie +22 844 73 55. Aktualności dotyczące Szkoły znajdują się na stronie www.lgo.pl/sis.

Projekt jest realizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych. Patronat medialny nad Szkołą Inicjatyw Strażniczych objął ogólnopolski portal organizacji pozarządowych ngo.pl