Ile metody w działaniu aktywistów i aktywistek? [patronat ngo.pl]
Jak działają lokalni aktywiści [1] – spontanicznie, czy z precyzyjnym planem w ręku? W porywie serca, bo denerwuje ich, że ktoś znowu rozjechał osiedlowy trawnik czy po zbadaniu potrzeb mieszkańców i dialogu z władzą samorządową? Pytanie jest zasadne tym bardziej, że w programie edukacyjnym na próżno szukać „lekcji aktywności obywatelskiej”.
Najpierw o społeczności
Do prowadzonej przez Fundację Batorego akcji Masz Głos, która wspiera aktywnych obywateli i obywatelki oraz promuje dobrą współprace z samorządami zgłosiło się w 2019 roku ponad 380 chętnych. To rekordowa liczba, patrząc na wszystkie dotychczasowe edycje, czyli od 2006 roku. Dominują organizacje pozarządowe (44%) i grupy nieformalne (30%). Pozostali są reprezentowani mniej licznie: to sołectwa, rady młodzieżowe i rady seniorów, koła gospodyń wiejskich, szkoły, rady osiedla albo dzielnicy.
Ciekawe, że wśród uczestników jest stosunkowo najmniej ludzi młodych – tylko 4% ma 18-24 lata. Ponad połowa ma 35+ i w większości są to kobiety (67%), co akurat nie zaskakuje w kontekście danych o III sektorze. Wedługraportu „Kondycja organizacji pozarządowych”z 2018, przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, ponad 60% osób w organizacjach pozarządowych to właśnie kobiety. Zapytaliśmy ich czym i w jaki sposób chcą się zająć i jak oceniają dotychczasową współpracę z samorządem.
„Wszystko zaczyna się od rozmowy”
Tymi słowami zaczyna się kreskówka Masz Głos, która w jedną minutę przestawia ścieżkę realizacji oddolnego działania, poczynając od diagnozy lokalnej. Jej przeprowadzenie pozwala zidentyfikować potrzeby mieszkańców, zminimalizować błędy planowanego działania, dostarcza wiedzy o zasobach społecznych i kompetencjach otoczenia, ale też o barierach w środowisku lokalnym. Na ile diagnoza jest popularna wśród uczestników akcji Masz Głos? 32% praktykowało ją w swojej aktywności jeszcze przed przystąpieniem do akcji, a 17% uważa diagnozę za element konieczny i kluczowy dla swoich działań.
Jest co najmniej kilka powodów tego, że niewielu społeczników przed przystąpieniem do realizacji swoich działań prowadzi diagnozę. Ale gdy bardziej ją pozna w ramach szkoleń i webinariów akcji Masz Głos, szybko przekonuje się, że warto dobrze poznać jakiś problem przed przystąpieniem do jego rozwiązania. Poprawnie przeprowadzona diagnoza pokazuje, jak funkcjonuje określony wycinek rzeczywistości. W związku z tym łatwiej zaplanować takie działania, które najefektywniej pozwolą osiągnąć zamierzony przez nas cel
– wyjaśnia Grzegorz Wójkowski ze Stowarzyszenia Bona Fides, koordynator regionalny akcji Masz Głos, który zrobił szkolenie on-line na temat diagnozy.
Kapitał sąsiedzki
Najwięcej działań, które prowadzą uczestnicy i uczestniczki akcji Masz Głos, zmierza do mobilizowania pozostałych mieszkanek i mieszkańców. Tak deklaruje 64% organizacji, z których 25% skupia się na prowadzeniu działań edukacyjnych; są to warsztaty dla rodzin, zajęcia dla młodzieży o segregacji śmieci, lub warsztaty z regionalnego rękodzieła. 18% uczestników akcji zajmuje się aktywizowaniem mieszkańców do działania, organizowaniem oraz promowaniem wolontariatu, ale też popularyzowaniem zdrowego stylu życia przez organizowanie biegów terenowych, zawodów strongmanów.
Ponad połowa uczestników akcji Masz Głos może liczyć na wsparcie mieszkańców i mieszkanek, czyli dodatkowe kompetencje, kontakty i ręce do działania. Przy świadomości, że aktywność lokalna opiera się na dobrowolnym i nieodpłatnym zaangażowaniu, otoczenie sąsiedzkie to kapitał społeczny nie do przecenienia.
W teorii i praktyce
Jak wygląda współpraca z władzą samorządową, która jest niezwykle ważnym ogniwem w realizowaniu i powodzeniu inicjatyw lokalnych? Dobrze tę relację ocenia ponad połowa przystępujących do akcji, przy czym doświadczenie współpracy z władzami samorządowymi lub instytucjami publicznymi ma tylko 38%. Tego rodzaju doświadczenie może mieć też różny charakter – załatwienia konkretnej sprawy lokalnej, dostępu do informacji publicznej. Rzadko kiedy można mówić tutaj o współpracy na zasadach partnerskich, na co wskazuje znikome doświadczenie lokalnych działaczy w pracy w ciałach doradczych (8%) czy konsultowaniu aktów prawnych (15%). Jeśli chodzi o wspieranie inicjatyw aktywnych mieszkańców przez urząd gminy, doświadczyło go 35% uczestników akcji Masz Głos, a 24% z nich wsparcia ze strony radnych.
Zatem, choć nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z 2010 r. zobligowała samorządy lokalne do współdziałania z organizacjami, to:
dotychczas znaczna część JST nie w pełni wdrożyła zasadę obligatoryjnego konsultowania aktów prawa miejscowego z organizacjami, a poziom włączenia organizacji w planowanie i podejmowanie istotnych decyzji i uchwał jest oceniany relatywnie nisko
– mówią Piotr Drygała i Piotr Frączak w komentarzu „W stronę nowego partnerstwa JST-NGO”, wydanym po XII Ogólnopolskim Forum Pełnomocników ds. współpracy jednostek samorządu terytorialnego z ngo.
Mały biznes
Współdziałania na linii lokalny biznes – aktywiści/grupy/organizacje doświadczyło 16% uczestników akcji Masz Głos. Dziwi to w kontekście rosnącej popularności CSR-u i tego, że zaangażowanie biznesu w najbliższe otoczenie jest ważnym elementem komunikacji i strategicznego zarządzania. Być może wyjaśnieniem takiego stanu rzeczy są słowa Adama Bodnara, które padły podczas konferencji otwierającej program Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy. Mówił on m.in. o upolitycznieniu, które jest jedną z przyczyn problemów we współpracy lokalnego biznesu z organizacjami społecznymi, co przyczynia się także do „kurczenia się przestrzeni dla organizacji społecznych”.
Ścieżka w akcji
Najwięcej uczestników i uczestniczek akcji Masz Głos ma potrzebę uzyskania wsparcia przy realizacji konkretnego działania na rzecz swojej lokalnej społeczności. Taką motywacje wskazało 40% organizacji, ale równie dużo chce uzyskać większy wpływ na lokalne otoczenie i miejscową władzę, a także wsparcie merytoryczne. Im dłużej organizacja jest w akcji, tym bardziej zależy jej na wymianie doświadczeń z innymi uczestnikami. Natomiast debiutantom bardziej zależy na samorealizacji i budowaniu kompetencji. Akcja Masz Głos odpowiada na każdą z tych potrzeb i umożliwia przejście całej ścieżki realizacji lokalnego działania.
Akcja Masz Głos jest przedsięwzięciem ogólnopolskim, realizowanym od 2006 r. przez Fundację im. Stefana Batorego we współpracy z organizacjami partnerskimi. W edycji 2019/2020 są to: Fundacja Aktywności Lokalnej, Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides, Stowarzyszenie Homo Faber, Stowarzyszenie POLITES, Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych SocLab. Akcja Masz Głos pomaga aktywnym lokalnie lub gotowym zaangażować się w działanie w dokonywaniu zmian w najbliższym otoczeniu.
[1] Podstawą charakterystyki modelu działania lokalnych aktywistów jest kwestionariusz ewaluacyjny wypełniony przez 169 podmiotów, które przystąpiły do tegorocznej edycji akcji Masz Głos. Badanie zostało przeprowadzone w październiku 2019 r.
Źródło: Akcja Masz Głos, Fundacja im. Stefana Batorego
