Publicystyka - ngo.pl

Według danych REGON w Polsce w 2010 roku zarejestrowanych było 12 tys. fundacji i 71 tys. stowarzyszeń (nie licząc OSP). Gdy w tych statystykach uwzględnimy również Ochotnicze Straże Pożarne, uzyskamy wynik blisko 100 tys. zarejestrowanych organizacji. Przy jeszcze szerszym spojrzeniu w oszacowaniu tym można by także wziąć pod uwagę 6,5 tys. organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego, 3,8 tys. pozostałych organizacji członkowskich nie sklasyfikowanych jako stowarzyszenia (np. koła łowieckie, pracownicze kasy pożyczkowe, komitety społeczne itp.) i ok. 2 tys. oddziałów lokalnych jednostek organizacyjnych Kościoła katolickiego pełniących działalność społeczną (wg szacunków GUS).

Nie oznacza to jednak, że tyle właśnie organizacji prowadzi rzeczywiste działania. W oficjalnych statystykach ukryta jest trudna do oszacowania liczba „martwych dusz” – organizacji, które w rzeczywistości już nie istnieją lub nie prowadzą żadnych działań, jednak oficjalnie nie zostały zlikwidowane. Szacuje się, że ich liczba wśród wszystkich organizacji pozarządowych nie przekracza 25% ogółu zarejestrowanych podmiotów.

Poszczególne segmenty sektora pozarządowego zasadniczo różnią się od siebie. Różnice te dotyczą nie tylko źródeł finansowania czy  kluczowych partnerów, ale też podstawowych ram prawnych, które wyznaczają sposób ich działania i sprawiają, że niektóre z nich (np. Ochotnicze Straże Pożarne, inne organizacje społeczne) zasługują na odrębne potraktowanie. Dlatego też w tym cyklu artykułów koncentrujemy się na omówieniu kondycji najliczniejszego segmentu sektora pozarządowego – stowarzyszeń i fundacji (poza OSP). Można orientacyjnie oceniać, że w Polsce jest ok. 60 tys. aktywnych podmiotów tego typu, i to do nich będziemy się odnosić, mówiąc o „organizacjach pozarządowych”.

Najwięcej organizacji w stosunku do liczby mieszkańców zlokalizowanych jest w województwach mazowieckim, dolnośląskim, warmińsko-mazurskim, pomorskim, lubuskim i zachodniopomorskim. Mazowsze, w którym zarejestrowanych jest niemal 15 tys. stowarzyszeń i fundacji, swoją czołową pozycję zawdzięcza przede wszystkim Warszawie – w stolicy zlokalizowane są dwie trzecie wszystkich organizacji tego regionu (9,5 tys.). Gdybyśmy jednak w tej statystyce uwzględnili jedynie gminy wiejskie, to okaże się, że najmniej organizacji zarejestrowanych jest w Polsce Centralnej i Wschodniej. Choć nie zajmujemy się w tym opracowaniu Ochotniczymi Strażami Pożarnymi, to warto zauważyć, że to właśnie one (a także organizacje religijne) stanowią podstawową formułę samoorganizacji społecznej na tych obszarach.

Najważniejsze pola działań

Wbrew temu, co można by wywnioskować z przekazów medialnych, przeciętna polska organizacja nie zajmuje się pomocą humanitarną czy opieką nad dziećmi chorymi. Do jej głównych zadań nie należy też promowanie demokracji ani szerzenie tolerancji.

Trzonem polskiego sektora pozarządowego są stowarzyszenia zajmujące się sportem, turystyką lub po prostu hobby – jest to główne pole działań ponad jednej trzeciej wszystkich polskich organizacji (poza OSP). Dla porównania, organizacji zajmujących się kulturą i sztuką czy edukacją i wychowaniem jest ponad dwukrotnie mniej, a pięciokrotnie mniej skupiających się na usługach socjalnych i pomocy społecznej.

Hobbystyczna nie znaczy jednak mniej obywatelska. Organizacje hobbystyczne czy sportowe tak samo tworzą tkankę obywatelską społeczeństwa, jak te nastawione np. na niesienie pomocy humanitarnej. One również wymagają inicjatywy społecznej, uczą demokratycznych zasad podejmowania decyzji, tworzą przestrzeń do wspólnego działania.

Teren działania organizacji

Drugim powodem zaskoczenia dla osoby opierającej swoje wyobrażenia wyłącznie na przekazach medialnych może być skala działań organizacji. Nie dominują bynajmniej organizacje ogólnopolskie, ale nieduże stowarzyszenia funkcjonujące w skali lokalnej. Dwie trzecie polskich organizacji nie wykracza ze swoimi działaniami ponad województwo, a dwie na pięć ogranicza się tylko do własnej gminy lub powiatu.

Formy działania organizacji

Organizacje przede wszystkim działają na rzecz osób indywidualnych (88%), ale jedna trzecia jako odbiorców usług organizacji wskazuje też instytucje lub organizacje. Obok bezpośredniego świadczenia usług członkom, podopiecznym czy klientom organizacji lub ich finansowego wspierania (deklaruje to 64% organizacji), stowarzyszenia i fundacje podejmują też działania mające na celu dotarcie do szerszych grup odbiorców i zwiększenie świadomości tematyki, jaką się zajmują. W tym celu organizują debaty i konferencje (30% organizacji), wydają czasopisma, biuletyny czy raporty (17%), organizują targi lub wydarzenia mające promować działania organizacji (14%).