Gospodarka obiegu zamkniętego w ekonomii społecznej – konkretna droga do przyszłości
Dziś, mijając po raz kolejny przepełnione pojemniki na odzież i widząc ubrania bezładnie wysypujące się na chodnik, wracam myślami do rozwiązań, które poznałam w Słowenii – prostych, ale pełnych sensu. Rozwiązań, które uczą szacunku dla rzeczy i dla ludzi. Tam, gdzie my widzimy odpady, oni dostrzegają potencjał. Nawet to, co uznane za bezużyteczne, może dostać drugie życie – jeśli spojrzymy na to z troską, kreatywnością i odpowiedzialnością.
W obliczu kryzysu klimatycznego i postępującej degradacji środowiska, gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ) nie jest już tylko alternatywą – staje się koniecznością. W przeciwieństwie do liniowego modelu „weź – wyprodukuj – wyrzuć”, GOZ opiera się na cyrkulacji zasobów: ich maksymalnym wykorzystaniu, odzysku i przetwarzaniu. To koncepcja, która nie tylko chroni środowisko, ale także tworzy nowe możliwości rozwoju – dla lokalnych przedsiębiorstw, innowacji społecznych i rynku pracy.
GOZ inspiruje do działania – zarówno samorządy, organizacje pozarządowe, jak i każdego z nas.
Słowenia i Chorwacja: lekcja GOZ w praktyce
W maju tego roku miałam okazję uczestniczyć w projekcie Erasmus+ Job Shadowing „Understanding the social economy ecosystem”, organizowanym przez Pomorską Sieć Centrów Organizacji Pozarządowych. Celem było poznanie praktyk z zakresu ekonomii społecznej i GOZ w Słowenii i Chorwacji. Jako przedstawicielka Centrum Inicjatyw Obywatelskich w Słupsku, z bliska obserwowałam, jak można systemowo i lokalnie łączyć działania ekologiczne z włączaniem społecznym i przedsiębiorczością.
Słowenia to kraj, który buduje sektor ekonomii społecznej w sposób przemyślany i zintegrowany. Spółdzielnie, stowarzyszenia i przedsiębiorstwa społeczne nie tylko prowadzą działalność gospodarczą, ale realizują też istotne cele społeczne i środowiskowe. Co ważne – mogą liczyć na wsparcie samorządów, grantów i programów edukacyjnych.
KNOF i Circular Lab – ekologia, innowacja, społeczna odpowiedzialność
Głównym gospodarzem naszej wizyty była organizacja KNOF z Krško – przedsiębiorstwo społeczne, które działa w duchu GOZ i innowacji społecznych. Prowadzą m.in. Circular Lab – unikalne centrum edukacyjno-produkcyjne, w którym odpady zyskują nowe życie.
KNOF specjalizuje się w przetwarzaniu materiałów odpadowych na meble, elementy wyposażenia biur, targów czy gadżety biznesowe. Prowadzą kampanie edukacyjne, inicjatywy środowiskowe i projekty społeczne – wszystko w duchu cyrkularności i lokalnej współpracy.
W Circular Lab doświadczyliśmy GOZ w praktyce. Wzięliśmy udział w intensywnych warsztatach:
- Recycled Plastic Workshop – nauka lokalnego przetwarzania plastiku: od granulowania po tworzenie nowych płyt materiałowych.
- Furniture Refurbishing Workshop – odnawianie starych mebli jako alternatywa dla kupowania nowych.
- Sewing Workshop – szycie z materiałów z odzysku oraz wykłady o nadmiernej konsumpcji i negatywnym wpływie fast fashion.
- Peer-to-Peer Workshops – wymiana doświadczeń między uczestnikami projektu
z różnych krajów. Rozwijaliśmy też pomysły na działania społeczne podczas warsztatów z projektowania modeli biznesowych (Business Model Canvas, Product Journey) oraz pracy nad własnymi koncepcjami, przy wsparciu mentorów.
Przestrzenie, które zmieniają myślenie – Center Rog i Smetumet
W Lublanie odwiedziliśmy Center Rog – nowoczesne centrum innowacji i rzemiosła miejskiego. To otwarta przestrzeń dla twórców, startupów i mieszkańców, którzy chcą działać w duchu GOZ. Znaleźć tam można pracownie stolarskie, ceramiczne, krawieckie, narzędzia do prototypowania, a także miejsce do pracy i wymiany pomysłów.
Z kolei Smetumet to społeczna pracownia upcyklingu. Tworzą z materiałów z odzysku funkcjonalne torby, ubrania i przedmioty codziennego użytku. Ich misja? Edukacja i zmiana sposobu myślenia o konsumpcji. Smetumet to nie tylko studio projektowe, ale też inspirujące centrum warsztatowe.
Chorwacja – lokalna odpowiedź na globalne wyzwania
W Chorwacji odwiedziliśmy dwa miejsca, które zrobiły na mnie ogromne wrażenie:
Humana Nova z Čakovca – spółdzielnia socjalna, która przetwarza używaną odzież i daje zatrudnienie osobom z niepełnosprawnościami oraz zagrożonym wykluczeniem. Odzyskują, szyją i odnawiają tekstylia, które wracają do obiegu jako ubrania, torby czy materiały przemysłowe. To model idealnie łączący cele społeczne z ekologicznymi.
Impact Hub Zagreb – część globalnej sieci wspierającej innowacje społeczne i zrównoważony rozwój. To coś więcej niż coworking – to przestrzeń dla startupów, NGO i osób, które chcą zmieniać świat. Prowadzą programy mentoringowe, inkubatory i wydarzenia wokół tematów społecznych, klimatycznych i gospodarki cyrkularnej.
Refleksje i wnioski
To, co łączy wszystkie odwiedzone miejsca, to konsekwencja i spójność w działaniu. Gospodarka obiegu zamkniętego nie jest dla nich teorią – to konkretne, lokalne rozwiązania. Edukacja, aktywizacja społeczna i praktyczne wykorzystanie odpadów są u nich codziennością.
W Polsce mamy ogromny potencjał, by pójść tą samą drogą. Warsztaty naprawcze, punkty wymiany ubrań, recykling tekstyliów czy centra takie jak Circular Lab mogą z powodzeniem działać w naszych miastach i regionach. Edukacja i współpraca między sektorami to klucz do skutecznego GOZ.
Szczególne wrażenie zrobiło na mnie podejście Słoweńców do problemu tekstyliów – świadome, odpowiedzialne i zorientowane na praktykę. W czasach fast fashion i rosnącej góry odpadów tekstylnych, takie rozwiązania są niezbędne. Polska również musi wypracować systemy ograniczające wpływ tego sektora na środowisko.
Czas na działanie
Wizyta studyjna w Słowenii i Chorwacji była nie tylko inspiracją, ale też wezwaniem do działania. Pokazała, że możliwe jest budowanie systemów gospodarki obiegu zamkniętego opartych na zaufaniu, współpracy i lokalnym zaangażowaniu. Zdobyta wiedza i kontakty to dla mnie nie tylko bagaż doświadczeń – to impuls do wprowadzania zmian u siebie, w regionie, w Polsce.
To nie jest wizja przyszłości. To rzeczywistość, która już się dzieje. Warto do niej dołączyć.
Źródło: Centrum Inicjatyw Obywatelskich
