Publicystyka - ngo.pl

Magda Geringer-Nurczyńska, Fundacja Stocznia: – Mówicie: To nie jest raport o tym, co my – dorośli badacze – myślimy o młodych z małych miejscowości. To jest raport o tym, co oni chcą nam powiedzieć sami. Skąd wziął się pomysł na to badanie? Dlaczego właśnie młodzież z małych miejscowości? 

Łukasz Ostrowski, Fundacja Stocznia: — Pomysł wyszedł od Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, która od 25 lat wspiera rozwój lokalny — skupiając się właśnie na małych społecznościach, do 20 tysięcy mieszkańców. Od lat trzymają rękę na pulsie, interesują się tym, co się dzieje w małych miasteczkach i wsiach. To nie było ich pierwsze badanie tego typu — już w 2012 roku robiliśmy dla nich raport „Młodzież na wsi”. Minęło ponad 10 lat i poczuli potrzebę, żeby wrócić do tego tematu.

Ale tym razem to badanie wyglądało inaczej, prawda?

Ola Pierścińska, Fundacja Stocznia: — Tak, poprzednim razem to była szeroka panorama — przyglądaliśmy się całemu stylowi życia młodych ludzi na wsi. Tym razem, wspólnie z PAFW-em, zdecydowaliśmy się zawęzić perspektywę. Skupiliśmy się na trzech tematach. 

Łukasz: — Pierwszym z nich była aktywność społeczna. Interesowało nas, jak młodzi ją rozumieją — czym dla nich jest, co się dla nich mieści w tym pojęciu. Pytaliśmy o ich dotychczasowe doświadczenia: w co już się angażowali, co im się udało, co nie wyszło, z czym mieli trudności. Chcieliśmy zrozumieć, co działa jak magnes — co sprawia, że ktoś się w coś włącza. I odwrotnie: co ich zniechęca, co tworzy bariery, które są zbyt trudne do przeskoczenia.

Druga rzecz to tematy, które mają dla nich znaczenie, dla których chciałoby im się “wstać z kanapy”. To były zarówno kwestie ogólnopolskie czy globalne — takie, które pojawiają się w mediach, są głośne — jak i bardzo lokalne sprawy, znane im z codziennego życia, z ich miejscowości. Rozmawialiśmy o tym, co ich porusza, co budzi emocje, a potem od razu zadawaliśmy pytanie: czy to jest coś, na rzecz czego mogą coś zdziałać? Bo bywa, że coś ich dotyka, ale jednocześnie wydaje się kompletnie poza zasięgiem.

Ola: — Trzeci obszar — bardzo ważny — to były relacje z dorosłymi. Staraliśmy się uchwycić ich punkt widzenia, ich doświadczenia. Żartobliwie nazywaliśmy to nawet „bestiariuszem dorosłych” — chcieliśmy zobaczyć, jakie typy dorosłych pojawiają się w ich świecie. Kto wspiera, kto blokuje, kto dodaje skrzydeł, a kto je podcina. Sondowaliśmy, jak te relacje wpływają na rozwój młodych, ich odporność psychiczną, gotowość do działania.

Żeby zrozumieć znaczenie tego raportu, trzeba przyjrzeć się także temu, jak go prowadzono. Powiedzcie więcej o samej metodzie — jak wyglądała ta praca z młodzieżą?

Ola: — Od początku zależało nam, żeby to nie było kolejne badanie, w którym do małej miejscowości przyjeżdżają  warszawiacy w średnim wieku, zbierają dane i potem w raporcie tłumaczą młodym, jak wygląda ich życie. Dlatego postawiliśmy na jakościową metodę, opartą na relacji i rozmowie.

Łukasz: — I to nie była jedna rozmowa. Spotykaliśmy się z grupami młodych w ośmiu miejscowościach — z każdą grupą trzy razy w ciągu dwóch miesięcy. Między spotkaniami dawaliśmy im też zadania — pytania do przemyślenia, rzeczy do zrobienia. Oni do tego wracali, rozmawiali ze sobą, prowadzili własne wywiady z rówieśnikami. Byli naprawdę zanurzeni w tym procesie.

Ola: — Właśnie dlatego mamy poczucie, że

Czyli nie tylko „dawali dane", ale naprawdę byli współautorami.

Łukasz: — Tak, i to naprawdę robi różnicę. Bo dzięki temu to, co opisujemy w raporcie, to nie jest „obraz młodzieży z małych miejscowości” stworzony przez badaczy z Warszawy. To jest głos tej młodzieży — taki, jaki sami chcieli przekazać.

Zanim zaczniemy mówić o tym, co młodych mobilizuje do działania, warto przyjrzeć się temu, w jakich realiach żyją — bo to one bardzo często decydują o ich wyborach. Co z tych rozmów wybija się najmocniej?

Ola: — Zdecydowanie. Na początku rozmów pytaliśmy ich po prostu: jak się Wam żyje w waszych miejscowościach? Co jest dla Was ważne, co trudne, jak wygląda dzień. I to tło jest super istotne — bo ono często tłumaczy, dlaczego młodzi angażują się albo nie.

Łukasz: — Dla wielu osób z większych miast ten fragment raportu może być naprawdę otwierający oczy. My sami, mimo że badamy młodzież od lat, byliśmy czasem zaskoczeni.

Ola: — To potrafi skutecznie zniechęcić do jakiegokolwiek publicznego działania. Bo jak ktoś się pomyli np. w czasie publicznego wystąpienia, albo zorganizuje spotkanie, na które nikt nie przyjdzie, to nie tylko on to wie — wszyscy to widzą. I długo pamiętają. Jeden z uczestników powiedział, że ma dużo pomysłów na działania, ale zrealizuje je dopiero wtedy, gdy się wyprowadzi do większego miasta. Bo tu — „wszyscy patrzą”.

Łukasz: — I jeszcze jedno: w małej miejscowości nie da się łatwo zmienić środowiska. Nie pasuje ci klasa, znajomi, sąsiedzi? W dużym mieście po prostu idziesz gdzie indziej. Tu nie. Masz tych ludzi, których masz. To buduje zupełnie inny rodzaj presji społecznej.

W tym kontekście pytanie, co może ich zmotywować do działania, nabiera zupełnie innego sensu. To zapytam wprost — co musi się wydarzyć, żeby młodzi ludzie chcieli działać? Co ich do tego skłania?

Łukasz: — Przede wszystkim — to musi mieć sens. I to nie tylko dla dorosłych, którzy wymyślili jakiś projekt, ale dla nich samych.

Ola: — I dodają: „Nie chcemy działać w strukturach, które są tylko atrapą.” Przykład? Samorządy uczniowskie. Jeśli nie mają realnego wpływu i możliwości decydowania o tym, czym się będą zajmować, to po co się angażować? To tylko frustruje. Ale jeśli mają przestrzeń na podejmowanie decyzji i wpływ na szkołę — wtedy zaczyna się prawdziwe zaangażowanie.

Łukasz: — Kolejna ważna rzecz: mądry dorosły obok. To może być nauczyciel, trener, instruktor harcerski. Ktoś, kto im pokaże, jak coś można zrobić, da im wsparcie, nie wyręczy — ale będzie obok. W każdej z grup, z którymi pracowaliśmy i która aktywnie działała społecznie, był taki ktoś.

Ola: — I jeszcze jedna sprawa — grupa rówieśnicza. Społeczność. Młodzi chcą być razem, robić coś wspólnie, z przyjaciółmi, jak sami mówili: “tworzyć wspomnienia”. Gdy mają szansę pośmiać się, przeżyć coś razem, poznać nowych ludzi, których innym sposobem w swoich małych miejscowościach nie bardzo mają okazję spotkać — to działa zachęcająco.

Łukasz: — Ale też nie wszyscy są ekstrawertykami. Mówili nam o tym wprost: „Nie każdy chce chodzić na zbiórki, nie każdy lubi gwar. Niektórzy wolą działać online, albo bardziej kameralnie.” Dlatego ważne, żeby dawać różne możliwości angażowania się — nie tylko te wymagające odnajdywania się w dużej grupie.

Wspomnieliście o „bestiariuszu dorosłych”. Zatem jak młodzi postrzegają dorosłych? Co tak naprawdę im w tych relacjach przeszkadza?

Ola: — Przygotowując badanie myśleliśmy, że będziemy rozmawiać o stereotypach, które utrudniają porozumienie między młodymi i dorosłymi. Że młodzi są leniwi, że siedzą tylko w telefonach, że im się nie chce. I faktycznie, te stereotypy istnieją. Ale kiedy zaczęliśmy rozmawiać, okazało się, że to wcale nie one są największym wyzwaniem.

Że często, kiedy chcą zdecydować o sobie, to spotkają się z niedowierzaniem, bagatelizowaniem albo próbą zmiany.

Łukasz: — I to naprawdę wybrzmiewało mocno. „To my decydujemy, co możesz, a czego nie” — to jest przekaz, który często słyszą. A młodzi chcą być traktowani poważnie, jako osoby, które mają coś do powiedzenia.

No dobrze, to jacy — według młodych — są otaczający ich dorośli?

Łukasz: — Pierwsza rzecz, którą od razu podkreślali, to że dorośli są różni. Nie chcą, żeby wrzucać wszystkich do jednego worka z etykietą „ci, którzy nic nie rozumieją”. Mieli też doświadczenia bardzo dobrych, wspierających dorosłych — nauczycieli, trenerów, opiekunów, którzy traktowali ich z szacunkiem i po partnersku. I to robiło ogromną różnicę.

Ola: — Ale z drugiej strony — słyszeliśmy też historie, które mroziły krew w żyłach. O nauczycielach, którzy ich wyśmiewali, obrażali, podcinali skrzydła. O dorosłych, którzy w relacji mieli tylko jeden cel: posłuszeństwo. Bez rozmowy, bez tłumaczenia, bez przestrzeni.

Zostańmy przy tych stereotypach - jakie etykietki najczęściej przyczepiane są młodym? I co ich najbardziej w nich wkurza?

Ola: — Jest ich kilka, ale dwa szczególnie się powtarzały. Pierwszy: „młodzi są leniwi”. I to ich autentycznie wkurza.

Łukasz: — Jeden z uczestników projektu powiedział nam: „Dorośli wracają z pracy i chcą odpocząć. A my wracamy ze szkoły i co — nam nie wolno?” I to pokazuje skalę niezrozumienia. Z jednej strony oczekiwania niemal jak wobec dorosłych, z drugiej – mało przestrzeni na ich potrzeby.

Ola: — Drugi stereotyp to oczywiście: „marnują czas w telefonie”. I tu było bardzo ciekawe zderzenie. Młodzi mówią: tak, zdarza nam się marnować czas na telefonie. Ale przecież dorośli też to robią! Widzimy ich ciągle z telefonem w ręku. Różnica jest taka, że kiedy młody siedzi z telefonem, to „traci czas”, a kiedy dorosły — to „jest zajęty ważnymi sprawami”. Widzą te podwójne standardy i głośno o nich mówią.

Łukasz: — Poza tym dla młodych

A jakich relacji z dorosłymi chcieliby młodzi?

Ola: — Odpowiedź nie będzie zaskakująca - młodzi chcą relacji, które opierają się na zaufaniu, szacunku, wzajemnym słuchaniu. A nie na hierarchii i ocenie.

Łukasz: — Jednocześnie młodzi nie oczekują, że dorośli będą ich „kumplami”. Oni dobrze wiedzą, że jesteśmy z innego pokolenia, że mamy inne doświadczenia. Ale chcą, żebyśmy ich traktowali poważnie, nie stawali ponad nimi. Doceniają też tych dorosłych, którzy nie obawiają się pokazać, że są tylko ludźmi — że się mylą, że mają słabości, że potrafią powiedzieć „nie wiem”.

Ola: — W raporcie znajduje się stworzony przez młodych apel do dorosłych. I jedno zdanie z niego bardzo mi utkwiło w głowie: „Traktujcie nas tak, jak sami chcielibyście być traktowani, kiedy mieliście piętnaście lat.” To zdanie, które jako dorośli powinniśmy sobie naprawdę wziąć do serca.

Łukasz: — Za tym zdaniem stoi cała lista próśb: o szacunek, o zaufanie, o danie wolności do samodzielnych decyzji.

A jeśli myślimy o władzy samorządowej, o zmianach lokalnych — jakie wnioski płyną z badania?

Łukasz: — Bardzo konkretne. Jeśli samorządowiec przeczytałby ten raport z otwartą głową, to znalazłby tam sporo inspiracji — takich, które naprawdę leżą w jego kompetencjach. Na przykład: dodatkowe połączenia autobusowe, zmiana godzin kursów, stworzenie przestrzeni, gdzie młodzi mogą się spotykać. To są rzeczy, o które młodzi proszą od lat.

Ola: — I to nie są marzenia „z kosmosu”. To są postulaty, które pojawiają się w ich codziennych rozmowach. Tylko oni często mają poczucie, że nikt ich nie słucha. Nawet tam, gdzie działa Młodzieżowa Rada Gminy — okazuje się, że to często fasada. Pojawiają się z pomysłami, angażują, zgłaszają wnioski — i nie dostają nawet odpowiedzi.

Łukasz: — W jednej z miejscowości, gdzie pracowaliśmy faktycznie coś się zmieniło, ale dopiero po bardzo trudnej sytuacji w lokalnej szkole. Dopiero wtedy zaproszono młodych do rozmowy, wysłuchano ich propozycji zorganizowania przestrzeni i czasu dla młodych. A przecież można było to zrobić wcześniej, zanim doszło do kryzysu.

Ola: — Ignorowanie głosów młodzieży, kiedy już zdecydują się zawalczyć o jakąś sprawę ma swoje konsekwencje. Jeśli raz spróbują się zaangażować i odbiją się od muru — to drugi raz nie będą próbować. Nauczą się tylko, że ich zdanie jest mało ważne i że mogą zacząć czegoś oczekiwać dopiero, kiedy będą dorośli. Jeśli w ogóle.

Zebrane głosy młodych to nie tylko zapis ich codzienności, ale też apel — do nas, dorosłych. Kto powinien go usłyszeć i kto, Waszym zdaniem, powinien przeczytać ten raport? 

Łukasz: — Bylibyśmy szczęśliwi, gdyby przeczytały go różne osoby. Po pierwsze: ludzie, którzy nie mieszkają w małych miejscowościach. Dla nich ten raport może być po prostu ciekawy poznawczo — może im pomóc zobaczyć, jak wygląda życie młodych w zupełnie innym kontekście. Myślę, że to będzie wartościowa lektura zwłaszcza dla osób, które mają wpływ na decyzje. Jeśli przeczyta to kilku polityków, kilku urzędników z dużych miast — to byłoby świetnie.

Ola: — Ale też: nauczyciele, dyrektorzy szkół, osoby pracujące w instytucjach i organizacjach, które chcą pracować z młodzieżą — myślę, że skorzystać z naszego raportu mogą wszyscy ci, którzy naprawdę chcą rozumieć młodych. 

Łukasz: — No i rodzice. Szczególnie zaproponowany przez młodych apel młodych do dorosłych — prosty, ale bardzo szczery. Sam go współredagowałem i będę do niego wracał jako rodzic, żeby sobie o różnych ważnych rzeczach przypominać. 

Ola: — To nie jest raport do szuflady. To nie jest tekst „dla socjologów”. To jest opowieść o młodych ludziach z małych miejscowości, którą oni sami opowiedzieli — i którą warto przynajmniej raz usłyszeć.