Publicystyka - ngo.pl

Anna Bakiera: – Mówimy o tych neonach zamontowanych przed 1989 roku? Niestety nie ma żadnego, który świeciłby nieprzerwanie od momentu zainstalowania. Nawet neon na hotelu Victoria musiał przejść renowację, za to przetrwał dłużej niż ten warszawski, który został całkowicie zdemontowany w 2011 roku.

A.B.: – Najbardziej brak tych, które rozświetlały główną arterię Lublina – Krakowskie Przedmieście i w czasach PRL-u stanowiły poniekąd o jego wielkomiejskości. Moje ulubione neony to przede wszystkim ten z Kina Kosmos, też przez osobiste zaangażowanie w jego renowację, neon „Miraculum”, neon semaforowy z sekwencyjnie zapalającą się piłką „wpadającą do kosza”, który reklamował nowy sklep sportowy (na starym były neonowe kółka olimpijskie).

Na pewno dużo uroku musiał mieć neon z parującą filiżanką czy czajniczkiem, zamontowany nad sklepem z AGD. Zdjęcia z lat 70. udokumentowały też wspaniałe neony na budynku Astorii. Ten projekt zachwyca nie tylko formą, ale także rozmachem.

A.B.: – Wydaje mi się, że w takiej skali, jak to miało miejsce w czasach PRL-u neony już nie wrócą. Po pierwsze specyficzna sytuacja polityczna – czas odwilży po śmierci Stalina i masowe unowocześnianie kraju. Wówczas wprowadzono odgórnie nakreślony plan „neonizacji”, czyli rozświetlania ulic. Miasta zniszczone w trakcie II wojny światowej miały szybko zostać odnowione i przywrócone do czasów świetlności, co potraktowano bardzo dosłownie.

Po drugie bardziej prozaiczne powody – państwowe zakłady z góry planowały nakład na reklamę, który musiał zostać wydany – zamawiano drogie, duże neony, które od razu ściągały część budżetu i jednocześnie problem z głowy zarządzającym. Prasa rozpisywała się o nowych neonach – chwaliła te miasta, w których było ich więcej, miały ciekawsze formy i świeciły różnymi kolorami. Nie było też tańszych zamienników z tworzyw sztucznych, które dziś są tak szeroko dostępne. To wszystko razem tworzyło pozytywny klimat, w którym neony z powodzeniem mogły funkcjonować i świecić nawet przez 20 czy 30 lat.

Dziś, ze względu na duży koszt produkcji i montażu oraz nierzadko niepewność biznesu, pewnie nieco trudniej zdecydować się na taką inwestycję, na pewno też nie w takich rozmiarach, jak to miało miejsce w czasach PRL-u. Co nie znaczy, że ich nie ma. Moda na neony powraca – w dobrym guście jest posiadanie takiego szyldu.

W Lublinie jest kilka nowych neonów, na które warto zwrócić uwagę. Wymienić można neon baru „Szybka setka”, z animowanym kieliszkiem, zaprojektowany przez Michała Lewkowicza (Endiesonix.net), czy neon klubu „PixDrzwi”. Bardzo interesująca jest także reklama lubelskiej kawiarni „Zielony Talerzyk”, zaprojektowana przez Jarosława Koziarę, gdzie co prawda neon jest tylko dodatkiem – występuje jako literka „o”, ale za to świetnie wkomponowana w szyld, co tworzy gustowną całość.

Odchodząc nieco od wątku lubelskiego – podoba mi się nastawienie młodych przedsiębiorców w Katowicach, Wrocławiu czy Warszawie. U nas zainteresowanie neonami powoli wraca, tam już jest całkiem rozwinięte i młodzi przedsiębiorcy – nieważne czy właściciele piekarni, sklepu z designem, pubu, czy kwiaciarni – odkładają nieco więcej, żeby zainwestować w stylowy neon.

A.B.: – Artyści korzystają z neonów nieprzerwanie, ale faktycznie ostatnimi czasy można zauważyć w Polsce powrót do realizacji artystycznych z wykorzystaniem neonów. Jedną z pierwszych osób w Polsce, która zauważyła artystyczny potencjał neonów była Paulina Orłowska. W 2006 roku odnowiła "Siatkarkę" z placu Konstytucji w Warszawie, zaprojektowaną przez Jana Mucharskiego w 1960 r. W 2015 roku, w ramach festiwalu Otwarte Miasto / Open City, Orłowska zamontowała na ścianie jednego z lubelskich budynków, neon warszawskiego baru mlecznego Bambino.

Z kolei Elżbieta Jabłońska zajęła się neonem "Nowe Życie", który w latach 70. oświetlał działającą w Trzeciewcu Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną. Neon podczas tourne po Polsce w 2013 roku zawędrował także do Lublina i w ramach Nocy Kultury został zamontowany na rozbieranym wówczas „Teatrze w Budowie”, który zastąpiło Centrum Spotkania Kultur.

Inne ciekawe przykłady realizacji z wykorzystaniem neonów to instalacja „WARSZAWA” autorstwa Natalii Romik i Sebastiana Kucharuka (kolektyw Senna).

Neonami zajmują się także inni polscy twórcy, jak Ryszard Grzyb, Maurycy Gomulicki czy Rafał Jakubowicz. Oczywiście przykłady artystycznego zastosowania neonów można mnożyć – coraz częściej pojawiają się one w galeriach i muzeach sztuki współczesnej, zarówno jako samodzielne napisy, jak i elementy większych instalacji.

A.B.: – Przede wszystkim patrzę na nie jako historyk sztuki. Być może niewiele osób wie, ale neony które powstawały w latach 50., 60. i 70. projektowane były przez uznanych polskich projektantów i architektów, jak Tadeusz Kryszak, Piotr Młodożeniec, Eryk Lipiński, Tadeusz Gronowski i wielu, wielu innych. Ówczesne neony prezentują wysoki poziom znakomitej typografii i wzornictwa.

Sam proces tworzenia neonu był bardzo żmudny i trwał niekiedy nawet około trzy lata, gdyż oprócz samego projektu, należało zastanowić się jak dany neon będzie komponował się z zastaną architekturą i innymi neonami w sąsiedztwie. W dzisiejszych czasach samowolki reklamowej, takie myślenie o reklamie i przestrzeni, w której występuje jest niezwykle rzadkie.

Niestety, nie było mi dane zobaczyć neonów z tamtych lat na żywo i być może właśnie ta chęć zobaczenia PRL-owskiego neonu w pełnej okazałości spowodowała, że podjęliśmy się z Adamem Brusem renowacji kultowego dla Lublinian neonu z kina Kosmos. Kilka miesięcy chodziliśmy i przekonywaliśmy różne instytucje, że warto to zrobić. Dzięki wsparciu Miasta Lublin i przy ogromnemu nakładowi pracy Adama i jego zespołu, udało się rozświetlić na nowo neon Kosmosu. Liczę, że to dopiero początek.

A.B.: – Wątek Brain Damage Gallery również łączy się z neonami – na drugą organizowaną przez nas wystawę w 2013 roku, zamówiliśmy neon z hasłem „All My City In...”, które było jednocześnie tytułem wystawy. Niestety nasze neony chyba bardzo podobają się mieszkańcom, gdyż szybko znikają, „All My City” został zabrany z galerii, która wówczas mieściła się w opuszczonym budynku na obrzeżach miasta. Z kolei w tym roku nieznany nam kolekcjoner zabrał podświetlany znak „Metro Lublin”, który również wykonany był specjalnie na wystawę lubelskiego metra zaprojektowaną przez wspominanego już Michała Lewkowicza.

A wracając do głównego pytania. Pojawia się kwestia tego, co rozumiemy przez sztukę uliczną? Dochodzimy tu bowiem do długiego sporu o to, czym jest street art i czy sama nazwa jest zasadna, skoro w zasadzie od początków powstania „właściwie” rozumianego street artu, tj. od lat 60. był on prezentowany w galerii.

Zostawiając ten wątek na dłuższy wywód (właśnie przygotowuję pracę doktorską dotyczącą tej problematyki) nas, jako Brain Damage Gallery bardziej interesuje graffiti writing i jego ewolucja, niż właśnie tak potocznie rozumiana sztuka uliczna. A o tym, że działalność writerów i artystów z graffiti się wywodzących dobrze wypada w przestrzeni galeryjnej można się przekonać przychodząc na nasze wystawy.

Wiemy, jak mówić o graffiti – robimy to od niemal 20 lat, przed założeniem galerii wydawaliśmy magazyn Brain Damage, który od drugiej połowy lat 90. rozprowadzany był w kilkunastu krajach na świecie.

A.B.: – Z dzieciństwa, a więc lat 90. najbardziej zapamiętałam okolice Dworca Autobusowego PKS w Lublinie, które wówczas, powiedzmy sobie szczerze, niebyły zbyt przyjazne dla oka. Lublin kojarzyłam jako szare, ponure miasto – gdybym wówczas wiedziała, że w tych okolicach – zwłaszcza ulicy Lubartowskiej, były niegdyś wspaniale neony, na pewno zapamiętałabym go inaczej! Ale faktycznie, w Lublinie jest dziś coś co przyciąga – niebagatelna historia, pewien twórczy klimat, ludzie i nieśpieszne życie w zielonym mieście.

Dowiedz się, co ciekawego wydarzyło się w III sektorze. Śledź wydarzenia ważne dla NGO, przeczytaj wiadomości dla organizacji pozarządowych.
Odwiedź serwis wiadomosci.ngo.pl.