Publicystyka - ngo.pl

W głosowaniu uczestników Ogólnopolskiego Forum Organizacji Pozarządowych w 2005 r. gdyńskie stoisko zostało uznane za najlepsze. Na każdego gościa czekała tam moc atrakcji. Można było zrobić sobie zdjęcia z marynarzem, odpocząć na plaży, skosztować rybki. Wszystko to dzięki wspólnej inicjatywie pozarządowców i gdyńskich urzędników. Bo na OFIP gdynianie jeżdżą wspólnie. Gmina opłaca koszty autobusu i stoiska, wypełniają je zaś gdyńskie NGO-sy. OFIP przynosi świetną promocję Gdyni i gdyńskich organizacji, na co dzień zajmujących się odmiennymi zagadnieniami, oraz wspaniałą ich integrację.

Gdyński Program

W 1994 r. trwała dyskusja o współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi. Oba sektory były stosunkowo młode. Gdynią rządził zespół ludzi wywodzących się z Komitetu Obywatelskiego „S”. Propozycja, by uregulować relacje z trzecim sektorem, padła na podatny grunt i błyskawicznie uzyskała akceptację ówczesnej Prezydent Miasta – Franciszki Cegielskiej. O pomyślnym rozwiązaniu tej kwestii przesądziła jednak nie tyle „polityczna wola” włodarzy miasta, co sposób jej wdrażania. W tamtych czasach typowym działaniem byłoby po prostu napisanie przez urzędników dokumentu. Tymczasem gdyński Program Współpracy powstał zupełnie inaczej. Do Urzędu Miasta zaproszono wszystkie działające w Gdyni organizacje. W gronie prawie 200 osób, w grupach i na forum plenarnym, dyskutowano o oczekiwaniach organizacji wobec władz miasta oraz o tym, co może zaoferować samorządowi trzeci sektor. W wyniku tych debat powstał obszerny materiał, który stał się fundamentem dalszych prac. Podczas pierwszego spotkania organizacje wybrały swoją reprezentację, która wspólnie z powołanym przez Prezydent Miasta Pełnomocnikiem konsultowała kolejne etapy tworzenia Programu. Grupa ta ze względu na swoją funkcję została nazwana Komisją Konsultacyjną – była zespołem składającym się z urzędników i przedstawicieli organizacji (dziś takie gremia nazywamy Radami Pożytku Publicznego). Rezultatem prac Pełnomocnika oraz Komisji Konsultacyjnej był projekt Programu Współpracy. Ku zaskoczeniu autorów, którzy spodziewali się, że będzie to raczej jakaś wewnętrzna instrukcja, 6 września 1995 r. został on przyjęty Uchwałą Rady Miasta.

Współpraca

Zbiorowym autorem Programu Współpracy były same organizacje, dlatego też był on dobrze dostosowany do ich potrzeb. O jakości tego dokumentu świadczy fakt, iż, od czasu uchwalenia, jego zasadnicze zapisy nie uległy zmianie – dodawane są nowe formy współpracy, ale przyjęte wówczas podstawowe zasady i procedury nadal obowiązują. Najbardziej spektakularnym elementem współpracy są oczywiście dotacje dla organizacji pozarządowych. W 1995 r., kiedy Urząd Miasta zorganizował pierwszy konkurs, łączna kwota przyznanych środków wyniosła 115 tys. zł. Obecnie na realizowane przez gdyńskie organizacje projekty przeznaczana jest kwota około 25 mln złotych (dane za 2008 r.). Świadomym działaniem władz miasta jest poszukiwanie realizatorów nowych zadań właśnie wśród organizacji. Z roku na rok znacząco rosną też środki trafiające z budżetu gminy do organizacji. W Gdyni organizacje prowadzą m.in. ośrodki wsparcia, placówki opiekuńczo-wychowawcze, teatr impresaryjny, świetlice socjoterapeutyczne, bar mleczny, centra rehabilitacji, kluby seniora, hospicjum, schronisko dla zwierząt. Wiele z tych zadań wpisało się na trwałe w krajobraz miasta i trudno sobie wyobrazić ich brak. Dzięki udanemu partnerstwu z trzecim sektorem w Gdyni działa jedno z najlepszych w Polsce Biuro Porad Obywatelskich, prowadzone przez Stowarzyszenie OVUM. Z kolei wspólna inicjatywa samorządu, Krajowego Urzędu Pracy i Fundacji Gospodarczej. doprowadziła do utworzenia Miasteczka Zawodów – instytucji zajmującej się aktywnym przeciwdziałaniem bezrobociu, będącej cennym partnerem dla Powiatowego Urzędu Pracy. Wszystkie te zadania są w formie wieloletnich umów wspierane przez miasto lub powierzane organizacjom w całości.

O skali zadań realizowanych przez trzeci sektor w Gdyni świadczą nie tylko przekazywane przez gminę środki. Z prowadzonej przez Urząd statystyki wynika, że w zadania realizowane we współpracy z miastem, w 2008 r. zaangażowało się ponad 17 000 osób – pracowników organizacji pozarządowych, wolontariuszy, zaś liczba beneficjentów wyniosła 325 000 osób.

Gdyńskie konkursy

Istotną wartością gdyńskiego programu jest fakt, iż co roku około 10% organizacji uzyskujących dotacje, to takie, które wcześniej nie otrzymywały wsparcia z budżetu miasta. Tak więc grupa beneficjentów nie jest stała, dołączają do niej kolejne podmioty. Innym wyróżnikiem gdyńskich zasad współpracy jest transparentność procesu decyzyjnego. W każdym miejskim konkursie na realizację zadań przez organizacje pozarządowe powoływana jest komisja. Połowę jej członków stanowią przedstawiciele samorządu: wiceprezydent, pełnomocnik, urzędnicy odpowiednich wydziałów merytorycznych. Druga połowa to osoby wybrane przez lokalne organizacje, które na równych prawach współdecydują o przyznaniu dotacji. Co więcej, w regulaminach tych komisji zawarta jest zasada consensusu. Ich członkowie dyskutują tak długo, aż wypracują wspólną rekomendację, przedkładaną Prezydentowi, który przyznaje dotacje. Ta formuła jest niezwykle ważna, gdyż dzięki niej gdyńskie organizacje wspólnie z miastem ponoszą odpowiedzialność za jakość współpracy.

Gdyńską dobrą praktyką jest ogłaszanie harmonogramu konkursów. Rada Miasta już we wrześniu uchwala Program Współpracy na kolejny rok. Na tej podstawie Prezydent w październiku upublicznia harmonogram konkursów na zadania, które będą zlecane organizacjom w kolejnym roku budżetowym.– Wiedząc z wyprzedzeniem, kiedy będą ogłaszane konkursy, mamy szansę wcześniej przedyskutować nasze pomysły i przygotować projekty, o których dofinansowanie będziemy starali się z budżetu miasta – mówi Katarzyna Karczewska, prezes Stowarzyszenia „Dom Marzeń”. Bardzo ważny jest dla nas również fakt, iż konkursy na projekty rozpoczynające się od 1 stycznia są rozstrzygane najpóźniej w połowie grudnia. Dzięki temu rozpoczynamy rok z podpisanymi umowami i pewnością stabilnego finansowania.

Wspólne zespoły

Współpraca Gdyni z trzecim sektorem nie ogranicza się do udzielania dotacji. Organizacje są zapraszane do różnego rodzaju ciał doradczych i konsultacyjnych, kształtujących politykę miasta, a także podejmujących decyzje o charakterze finansowym. Oprócz Komisji Konsultacyjnej zajmującej się całościowo współpracą, są to między innymi: Gdyńska Rada ds. Seniorów, Powiatowa Społeczna Rada ds. Osób Niepełnosprawnych, Powiatowa Rada Zatrudnienia czy Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. – Gdyńska Rada ds. Seniorów to zespół ludzi – przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz instytucji publicznych – którzy zajmują się problematyką osób starszych. Działająca od pięciu lat Rada opiniuje plany miasta dotyczące osób starszych, a także proponuje kierunki nowych rozwiązań, które mogą poprawić jakość życia seniorów w naszym mieście – mówi Waldemar Świto, przedstawiciel Związku Emerytów Rencistów i Inwalidów.

Reprezentanci organizacji osób niepełnosprawnych pracują w komisji przyznającej dotacje ze środków PFRON, zaś w opiniującej wnioski o mieszkania komunalne Społecznej Komisji Mieszkaniowej zasiadają zarówno przedstawiciele stowarzyszenia reprezentującego właścicieli prywatnych kamienic, jak i stowarzyszenia obrony lokatorów. Kiedy w ubiegłym roku zaczęły się problemy w sektorze stoczniowym, Prezydent powołał specjalny zespół, mający przygotować scenariusze działań i wsparcia dla zwalnianych stoczniowców. Oczywiste było, że obok przedstawicieli Urzędu Miasta, PUP i MOPS znalazł się w nim reprezentant Fundacji Gospodarczej.

Współpraca międzynarodowa

W pierwszym Programie Współpracy zapisano, iż miasto będzie wspierało trzeci sektor w pozyskiwaniu partnerów zagranicznych. Rzeczywiście w kilku przypadkach udało się doprowadzić do takich kontaktów. Z upływem lat role się odwróciły. Dziś organizacje w coraz większym stopniu przejmują od samorządu zadania związane ze współpracą międzynarodową Gdyni.

– Realizujemy ideę dyplomacji społecznej, którą promował Jan Nowak Jeziorański – mówi Tomasz Brodewicz, prezes Centrum Współpracy Młodzieży. Nasze stowarzyszenie organizuje staże i wizyty studyjne dla młodych ludzi z krajów byłego ZSRR. W ramach wspieranego przez samorząd projektu co roku zapraszamy do Gdyni kilkudziesięciu dziennikarzy, studentów, liderów organizacji, którzy poznają w Polsce mechanizmy funkcjonowania organizacji pozarządowych, biznesu, niezależnych mediów, władz lokalnych, a także uczą się, jak budować partnerstwo między tymi sektorami. Dzięki współpracy z organizacjami gdyński samorząd wspiera też aktywnie demokratyczne przemiany na Ukrainie i w Gruzji. Doświadczenie oraz kontakty tych stowarzyszeń, sprawiają, że działania są bardziej efektywne, niż gdyby były organizowane przez urząd.

Gdyńskie Centrum Organizacji Pozarządowych

Centrum, to realizacja idei „jednego okienka” dla organizacji pozarządowych. Powołane w 1996 r., powstało by obsługiwać Program Współpracy oraz merytorycznie i organizacyjnie wspierać gdyńskie organizacje. Formalnie stanowi ono część Urzędu Miasta. Funkcjonalnie jest połączeniem miejsca spotkań, galerii wystawienniczej, punktu poradnictwa, banku danych. To również centrum promocji aktywności obywatelskiej. Z lokalu Centrum korzysta około 60 organizacji, które mają tu swoje regularne spotkania. W galerii co miesiąc odbywa się wernisaż kolejnej wystawy prezentującej malarstwo, fotografię lub inne dziedziny sztuki. Autorami prac są artyści profesjonalni i amatorzy – podopieczni gdyńskich organizacji. W Centrum odbywają się szkolenia, można tu również uzyskać wsparcie przy zakładaniu organizacji, a także poradę księgową.

Pomagać młodym liderom

Miasto nie zapomina o młodzieży, wspierając kolejne pokolenie młodych wolontariuszy, liderów organizacji młodzieżowych. W tym celu został uruchomiony projekt DOKI. Jest to Centrum Wolontariatu – wspólna inicjatywa miasta i organizacji. Celem jest zwiększenie udziału wolontariuszy w dużych imprezach organizowanych w mieście, takich jak Zlot Żaglowców, Opener Festiwal czy Festiwal Filmów Fabularnych. Młodzi ludzie, oprócz możliwości czynnego uczestnictwa w tych imprezach, biorą udział w szkoleniach, spotkaniach z praktykami, które dają im szanse na zdobywanie wiedzy i doświadczenia przydatnego w dalszej działalności społecznej. Ponadto gmina finansuje projekty aktywizacji nieformalnych grup młodzieżowych. Kilkadziesiąt takich inicjatyw jest objętych szkoleniami, doradztwem świadczonym przez trenerów z sektora pozarządowego. Grupy te uzyskują również z miasta wsparcie finansowe, dzięki czemu mogą zrealizować swoje projekty i zdobyć  cenne doświadczenia organizacyjne.

Ewolucja

Mimo że podstawowe zasady wypracowane w ramach Programu Współpracy są stałe, istotną wartością gdyńskiego systemu jest jego stopniowa ewolucja i otwartość na zmiany. Członkowie Komisji, a także pojedyncze organizacje zgłaszają propozycje, które poszerzają zakres współpracy. W ostatnich latach wdrożono w Gdyni kolejne działania na styku samorządu i trzeciego sektora. Do najbardziej spektakularnych należy zaliczyć akcję 1%. Miasto wydaje plakaty oraz informatory zachęcające mieszkańców do dzielenia się odpisem podatkowym z gdyńskimi organizacjami. Materiały te są kolportowane przez zainteresowane organizacje pożytku publicznego. Dzięki prowadzonej od czterech lat akcji, znacząco wzrósł odsetek mieszkańców, którzy przekazują organizacjom 1% swojego podatku. W pierwszym roku było to 15%, zaś w 2008 r. już prawie połowa gdynian dokonała tego odpisu. Dzięki nim do organizacji trafiła kwota 4,9 mln zł. Za upowszechnianie i promocję odpisu 1% Gdynia, jako jedyne miasto w Polsce została uhonorowana nagrodą specjalną tygodnika „Newsweek Polskaˮ.

Gdynia angażuje się też w przedsięwzięcia z zakresu ekonomii społecznej. Miasto nie tylko wspiera finansowo spółdzielnie socjalne, ale także podejmuje inicjatywy, które pozwalają na ekonomizowanie się trzeciego sektora. III sektor jest od lat zleceniobiorcą miejskich zamówień, dotyczy to na przykład zadań promocyjnych – organizacje osób niepełnosprawnych intelektualnie wykonują kartki świąteczne dla Urzędu Miasta, zaś Amazonki zajmują się dystrybucją gdyńskich materiałów promocyjnych.

– Nasza dobra współpraca z trzecim sektorem jest dostrzegana i doceniana – mówi Bartosz Bartoszewicz – Pełnomocnik Prezydenta ds. Organizacji Pozarządowych. W listopadzie 2009 r. Gdynia za realizację Programu Współpracy została wyróżniona w konkursie EPSA (Europejska Nagroda Sektora Publicznego). Jednak największą nagrodą jest dla nas dobra atmosfera i twórcze relacje z organizacjami w naszym mieście. To dzięki nim możemy śmiało określać Gdynię mianem miasta obywatelskiego.

***

MICHAŁ GUĆ – doświadczony trener i konsultant, autor wielu publikacji dla organizacji pozarządowych, inicjator gdyńskiego Programu Współpracy. Od 1995 r., jako wolontariusz pełnił funkcję Pełnomocnika Prezydenta Gdyni ds. organizacji pozarządowych. W 1998 r. wybrany radnym, od 1999 r. wiceprezydent Gdyni. Członek Rady Działalności Pożytku Publicznego III kadencji.