Publicystyka - ngo.pl

Historia badania „Kondycja organizacji pozarządowych” rozpoczęła się w 2002 roku. Było to wówczas pionierskie przedsięwzięcie: po raz pierwszy na taką skalę i w tak kompleksowy sposób opisano rzeczywistość stowarzyszeń i fundacji w Polsce. Od tamtej pory metodologia badania ewoluowała, dostosowując się do postępu technologicznego – od tradycyjnych ankiet po współczesne kwestionariusze online wypełniane przez same organizacje. Niezmienny pozostał cel: dostarczanie wiarygodnych danych, by wspierać rozwój polskiego sektora społecznego.

Co więcej, badanie łączy twarde dane statystyczne z opiniami liderów i liderek organizacji. Najnowszy raport uzupełniają ponadto komentarze 17 ekspertów i ekspertek ze środowiska pozarządowego i akademickiego. Ich autorskie perspektywy na analizowane zagadnienia dają szerszy kontekst prezentowanym danym, pokazując możliwe interpretacje, przyczyny oraz konsekwencje omawianych zjawisk.

W 2024 roku w zespole Badania Klon/Jawor przeprowadziłyśmy jubileuszową, dziesiątą edycję badania „Kondycja organizacji pozarządowych”. Przebadałyśmy 1012 stowarzyszeń i fundacji z całej Polski – zróżnicowanych pod względem wielkości, profilu działań i miejsca działania.

Raport to kompleksowa diagnoza kondycji sektora, która obejmuje kluczowe aspekty jego funkcjonowania takie jak: zakres działań i ich odbiorców, kapitał ludzki (od zarządów, przez wolontariuszy, po pracowników i członków), kwestie zatrudnienia, źródła finansowania, współpracę z partnerami.

Przeanalizowałyśmy również problemy, z jakimi borykają się organizacje, ich strategie reagowania na kryzysy oraz opinie liderów na temat najważniejszych kwestii społecznych i przyszłości sektora. Tegoroczna edycja kładzie szczególny nacisk na długofalowe konsekwencje pandemii COVID-19 oraz wojny w Ukrainie – dwóch przełomowych wydarzeń ostatnich lat, które silnie wpłynęły na kondycję organizacji. 

W raporcie szczegółowo przyglądamy się wyżej opisanym aspektom funkcjonowania organizacji, a także szukamy długofalowych trendów, nowych tendencji i przekrojowych wniosków. Po te odsyłamy do raportu, jednak kilka przytaczamy i tutaj.

Finanse to obszar pełen paradoksów. Przeciętne przychody organizacji nominalnie wzrosły dwukrotnie od 2020 roku, osiągając 50 tys. zł w 2023 roku (przy uwzględnieniu wskaźnika inflacji realny wzrost przychodów jest mniejszy, choć nadal zauważalny).

Czy to może być początek nowego trendu w finansowaniu organizacji? Tomasz Schimanek z Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce w komentarzu, który znajduje się w raporcie, patrzy na tę zmianę z ostrożnością.

Jednakże, mimo ogólnego wzrostu puli pieniędzy w sektorze, trudności w zdobywaniu funduszy pozostają problemem numer jeden, odczuwanym przez 72% organizacji. 

Co więcej, tylko 35% organizacji ma jakiekolwiek rezerwy finansowe. To oznacza, że większość organizacji nadal działa „od projektu do projektu”, bez bufora bezpieczeństwa.

Pomimo wzrostu przychodów, zatrudnienie etatowe w sektorze pozarządowym od niemal dwóch dekad utrzymuje się na poziomie około 20%.

Do tego dochodzi narastający kryzys przywództwa. Badania pokazują niewielką zmienność w składach zarządów, brak chętnych do obejmowania funkcji (w 82% organizacji liczba kandydatów do zarządów nie była większa niż liczba miejsc) oraz wysoki poziom wypalenia zawodowego wśród obecnych liderów. 

Średnio co czwarta osoba zarządzająca ma powyżej 60 lat, co sygnalizuje pilną potrzebę sukcesji. Problemy te są pogłębiane przez zmieniający się model zaangażowania – zarówno w odniesieniu do członkostwa, jak i wolontariatu obserwujemy zwrot w kierunku jednorazowych akcji i większej elastyczności.

Na te i inne strukturalne uwarunkowania zwracają uwagę w komentarzach Joanna Czarnik, członkini zarządu Fundacji BIS, dr Joanna Grzymała-Moszczyńska, badaczka psychologicznych aspektów aktywizmu z Wydziału Humanistycznego AGH oraz prof. Ewa Bogacz-Wojtanowska, badaczka zarządzania w organizacjach pozarządowych z UJ. Autorki wskazują także możliwe ścieżki zmian.

Ostatnie lata, naznaczone pandemią COVID-19 i wojną w Ukrainie były sprawdzianem odporności sektora. 70% organizacji nadal odczuwa skutki pandemii, np. poprzez pogorszenie sytuacji finansowej. Z drugiej strony, pandemia przyspieszyła cyfryzację i wprowadziła model pracy hybrydowej. 

Z kolei konsekwencje wojny w Ukrainie dotykają obecnie 54% organizacji, przy czym dla części z nich stały się także impulsem do pozytywnych zmian, takich jak np. rozwój partnerstw. Te doświadczenia pokazują zdolność sektora społecznego do szybkiej adaptacji i efektywnego działania – pod warunkiem, że ma on dostęp do odpowiednich zasobów i sieci wsparcia. O odporności organizacji i lekcjach z kryzysów mówi w raporcie Lidia Kuczmierowska z Fundacji Akademia Organizacji Obywatelskich.

Raport „Kondycja organizacji pozarządowych” powstał z myślą o wszystkich, którzy chcą zrozumieć i wspierać sektor społeczny w Polsce. To nie tylko narzędzie dla decydentów lub urzędników. To także źródło wiedzy dla samych organizacji, które chcą się odnaleźć w tym ogólnym obrazie, poszukać inspiracji, lepiej zaplanować swoją przyszłość.