Publicystyka - ngo.pl

Informacja na temat Strategicznej Mapy Drogowej Rozwoju Sektora Obywatelskiego w Polsce.

Obecnie trwają ostateczne prace redakcyjne nad poszczególnymi fragmentami dokumentu. Całość ukaże się w publikacji, która będzie dostępna na Konferencji „Rok po OFIP”, 15-16. października br. w Warszawie.

Aby już na tym etapie przybliżyć wszystkim zainteresowanym zawartość Mapy, prezentujemy niemal w całości ogólny jej opis oraz przybliżamy kwestię powołania Partnerstw Tematycznych, które mają być podstawową formą wdrażania Mapy. Powstanie pierwszych Partnerstw zainicjowane zostanie podczas wspomnianej Konferencji.

Zespół Redakcyjny

Organizacje pozarządowe, których wartość i siła opierają się na różnorodności, powinny również pełnić funkcję narzędzia dla obywateli chcących aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym. Sektor organizacji pozarządowych (III sektor, sektor obywatelski) to nie tylko miejsce samorealizacji konkretnych osób czy walki o interesy grupowe, to także uzupełnienie działań administracji i biznesu o aktywność na rzecz jakości życia obywateli i przyjaznego im systemu polityczno-gospodarczego. Mapa – nie podważając wartości wszelkich działań społecznych – odnosi się głównie do tej sfery działań, w której organizacje odgrywają ważną dla życia zbiorowego rolę. (…)

Mapa drogowa to uproszczony opis (wizualizacja) możliwych i różnorodnych działań (dróg), które mogą przyczynić się do osiągnięcia wspólnego celu. Poprzez zainteresowane organizacje oraz tworzony system wdrażania z partnerstwami, koalicjami i systemem koordynacji III sektor ma działać na rzecz zwiększania świadomości praw i obowiązków obywatelskich (wiedza), zaangażowania w życie publiczne (umiejętności) i odpowiedzialności za dobro wspólne i wspólnotę obywatel (postawy). To warunki zwiększenia wpływu obywateli na życie społeczne. Mapa drogowa pozwala każdej organizacji odnaleźć się w tak zarysowanym celu i włączyć do wspólnych działań III sektora.

Mapa drogowa nie jest typową strategią. Jest rodzajem kompasu, który prowadzi w stronę wspólnie wypracowanych przez organizacje celów. Pozwala uwspólnić indywidualne strategie działań osób, organizacji i partnerstw po to, by zgodnie z zasadą synergii zwiększyć szanse osiągnięcia celów.

Mapa drogowa jest narzędziem, które ma pomóc organizacjom w realizacji uwspólnionej misji i wizji.

Wizją, która przyświeca Mapie, jest

czyli Polska będąca demokratycznym państwem prawa, opartym na aktywności obywatelek i obywateli, równowadze obywatelskich praw i obowiązków oraz na solidarności społecznej.

W III sektorze rośnie poczucie, że dotychczasowy sposób działania organizacji pozarządowych wymaga korekt. Zmiany powinny dotyczyć zarówno poszczególnych organizacji (sposobu zarządzania, finansowania, wymiany kadr, otwartości na otoczenie), jak i całego III sektora (współpracy pomiędzy organizacjami, partnerstw międzysektorowych, wizerunku). Przeprowadzona w poszczególnych województwach diagnoza oraz dyskusja środowiskowa (panele ekspertów, konsultacje) potwierdziły, że konieczne warunki tej zmiany to powrót do wartości, zakorzenienie społeczne i zapewnienie niezależności działań. W wypracowanych dokumentach wyraźnie widoczna jest zarówno potrzeba zwrócenia się ku wartościom i pracy w środowisku organizacji, jak i konieczność wysiłku zwróconego na zmianę otoczenia, w jakim organizacje funkcjonują. Na tej podstawie zbudowane zostały założenia dla Strategicznej Mapy Drogowej. Wiele sformułowanych na etapie diagnozy pomysłów i rozwiązań zapewne znajdzie zastosowanie w jej realizacji przez Partnerstwa Tematyczne w poszczególnych kierunkach działań.

Najpierw trzeba zrozumieć istotę pomysłu i ustosunkować się do niej – zorientować Mapę i odnaleźć na niej miejsce swojej organizacji. Mapa pokazuje mechanizmy działania obywatela, który chce brać czynny udział w życiu społecznym, oraz rolę organizacji pozarządowych we wzmacnianiu wpływu obywatela na sprawy publiczne. Kluczowe w Mapie są działania organizacji, od wsparcia obywatela (w jego kompetencjach), przez pomoc w zaspokajaniu jego potrzeb, reprezentowaniu jego interesów i angażowaniu go w sprawy społeczności lokalnej, aż po tworzenie systemu współpracy niezależnego od administracji publicznej i rynku. (…)

Każdy (obywatel, organizacja, grupa organizacji) może wykorzystywać Mapę poprzez włączenie się, zgodnie z określonymi w niej zasadami, w realizację wspólnych celów. Służyć temu mogą cztery typy działań – na rzecz:

• wzmacniania konkretnej organizacji jako elementu społeczeństwa obywatelskiego;
• czynnego obywatelstwa, czyli włączania obywateli w działania na rzecz realizacji zawartej w Mapie wizji,
• zwiększania roli organizacji pozarządowych w życiu społecznym i obywatelskim;
• zmian systemowych, które obywatelom i ich organizacjom pozwalają lepiej uczestniczyć w działaniach dla dobra wspólnego.

Wszystkie są potrzebne i dają się wpisać w Mapę Drogową. Każda organizacja działająca w tych obszarach może przyczyniać się do realizacji określonych na Mapie priorytetów. (…)

Skoro najważniejszy jest obywatel, to pierwszy priorytet stanowi edukacja obywatelska. Bez świadomych (wiedza), zaradnych (umiejętności) i współodpowiedzialnych (postawy) obywateli nie ma społeczeństwa obywatelskiego, partycypacji ani organizacji pozarządowych. Niezależnie od swojej podstawowej misji organizacje powinny brać pod uwagę swoją rolę edukacyjną i socjalizującą, a zatem:

• po pierwsze, obywatele chcący działać społecznie nie zawsze chcą lub mogą zakładać organizację. Jednak te już istniejące powinny być dla nich wzorem, powinny tworzyć przestrzeń dla wsparcia działań pojedynczych obywateli i inicjatyw nieformalnych;
• po drugie, działalność w organizacjach może być najpełniejszą formą praktykowania postaw społecznych. To w nich obywatele, ale i przyszli działacze samorządowi, politycy, mężowie stanu powinni od podstaw uczyć się służby społecznej i obywatelskiej odpowiedzialności;
• po trzecie, część odpowiedzialności za edukację obywatelską spoczywa na publicznej oświacie, co nie zwalnia organizacji z kontrolowania, wspomagania oraz – w razie konieczności – uzupełniania tych działań, w ramach edukacji nieformalnej i ustawicznej.

Organizacje powinny stać się szkołą praktykowania obywatelskości, codziennego zaangażowania, wolontariatu. Chodzi zarówno o chęć działania, jak i potrzebną wiedzę i umiejętności. Dlatego powinny działać na rzecz swojej lokalnej, samorządowej wspólnoty, zaspokajać potrzeby i rozwiązywać problemy poprzez świadczenie usług, ale także artykułować i reprezentować interesy i wartości – czy to swoje, czy obywateli – poprzez działania rzecznicze.

Jednym z podstawowych zadań organizacji jest działanie na rzecz swoich członków oraz podnoszenie jakości życia współobywateli poprzez świadczenie im usług. By to zadanie realizować coraz lepiej, obywatele i ich organizacje powinni:

• po pierwsze, dbać o jakość świadczonych usług. Wciąż jeszcze dominujące, również w świecie zamówień publicznych, podejście rynkowe skoncentrowane jest na cenie usługi. Jednak organizacje powinny dbać przede wszystkim o to, by świadczone przez nie usługi rzeczywiście rozwiązywały problemy i odpowiadały na społeczne potrzeby. Usługi nieprawidłowo realizowane przynoszą często więcej szkody niż pożytku (np. jedynie chwilowe zatrudnienie osoby wykluczonej może ją zniechęcić do kolejnych starań). Usługi powinny odpowiadać na rzeczywiste potrzeby osób, którym organizacje służą i pomagają. Rzeczywiste potrzeby oznaczają nie tylko zgodność z obiektywnymi warunkami (rzetelne badania, ogólne normy), ale także z poczuciem samych zainteresowanych (empowerment i konieczność edukacji);
• po drugie, organizacje pozarządowe mogą konkurować z administracją i biznesem nie tylko jakością świadczonych usług, ale także poprzez zadbanie, by były one ogólnodostępne i dostosowane do indywidualnych potrzeb. Administracja i biznes często nie chcą i nie mogą zaspokajać potrzeb różnych grup mniejszościowych, defaworyzowanych lub posiadających specyficzne potrzeby. Organizacje powinny starać się te luki wypełniać;
• po trzecie, organizacje powinny jednoznacznie opowiedzieć się po stronie zasady pomocniczości, dającej im pierwszeństwo przed świadczącymi takie same usługi instytucjami wyższego rzędu. Na organizacje zasada pomocniczości nakłada obowiązek działania na rzecz samopomocy i uniezależniania się podopiecznych od pomocy z zewnątrz.

Rzecznictwo na rzecz interesów grupowych, grup zagrożonych marginalizacją i dobra wspólnego (w tym także ochrony zabytków czy praw zwierząt) to kolejna ważna funkcja pełniona przez organizacje. Aby w tym zakresie uzyskać należne sobie miejsce w systemie społeczno-politycznym, organizacje powinny:

• po pierwsze, jako eksperci w swoich dziedzinach brać czynny udział w tworzeniu rozwiązań prawnych i przygotowywaniu polityk publicznych (to inna rola niż reprezentowanie własnych członków czy bycie strażnikiem procesu). Organizacje mogą i powinny (szczególnie w sytuacji, gdy takiej funkcji nie wypełniają media, w tym media publiczne) być inicjatorem i strażnikiem poważnej debaty publicznej, w której definiowane są zarówno interesy poszczególnych grup, jak i dobro wspólne, oraz istnieje możliwość otwartego poszukiwania rozwiązań opartych na konsensusie, kompromisie lub procedurach demokratycznych;
• po drugie, powinny być ważnym elementem kontroli publicznej, pilnując – w imieniu obywateli – przestrzegania ich praw i interesów, oraz umożliwiać niezależne od administracji rozumienie dobra wspólnego i zabieganie o nie;
• po trzecie, w imieniu obywateli i ich grup korzystać (w ramach prawa i dobrze rozumianego dobra wspólnego) z prawa zabiegania o partykularne interesy. Organizacje mają też obowiązek występować w interesie tych, którzy sami nie są w stanie o swój interes dostatecznie zadbać (dzieci, osoby starsze, przyszłe pokolenia, zwierzęta itp.).

Samorząd to wspólnota mieszkańców, a nie struktura biurokratyczna. Dlatego powinien nie tylko formalnie (poprzez wybory), ale także realnie włączać mieszkańców w życie publiczne i podejmowanie decyzji. W takiej wspólnocie organizacje powinny:

• po pierwsze, stać się ważnym elementem życia wspólnotowego poprzez zakorzenienie w życiu codziennym społeczności, angażując obywateli w swoje działania, odpowiadając na rzeczywiste lokalne potrzeby;
• po drugie, działać na rzecz integracji wspólnoty lokalnej i aktywizacji mieszkańców. Wspólnota potrzebuje wielu organizacji, które odpowiadałyby na różne potrzeby społeczne;
• po trzecie, działać na rzecz rozbudzania i podtrzymywania powszechnej troski o dobro wspólne, szczególnie zaś o równowagę rozwoju, która zapewni nie tylko godne warunki egzystencji, ale także odpowiednią jakość życia przyszłym pokoleniom.

Skuteczna aktywność obywatelska powinna opierać się na pewnej równowadze między wspólnotą a zrzeszeniem, między tym, co korporacyjne (obowiązkowe), a tym, co dobrowolne, między umową społeczną a indywidualną inicjatywą. Zbiurokratyzowany samorząd w Polsce częściej jest elementem administracji państwowej (wykonując zadania zlecone) niż emanacją woli mieszkańców. Mimo to jest w nim miejsce dla aktywnych obywateli. Samorząd stanowi też wartość, której aktywni obywatele powinni bronić przed centralizmem, zbytnim skostnieniem i uznaniowością. Dlatego w obrębie Mapy został on potraktowany jako sfera działań obywatelskich – równoległa do sektora pozarządowego, ale również poddana jego wpływom i kontroli.

III sektor i poszczególne organizacje powinny nieustannie dbać o jakość własnych działań, aby móc wpływać na zmianę świata i ludzi, dlatego ten priorytet jest najbardziej rozbudowany. Zarówno cały sektor, jak i poszczególne organizacje powinny:

• po pierwsze, działać na rzecz budowania wewnętrznej współpracy, wzajemnego wsparcia, ale i samokontroli (zarówno w organizacjach, jak i całym sektorze), jako najważniejszego strażnika realizowanych wartości i dobrego imienia działalności społecznej. Możliwości sektora w dużej mierze będą zależeć od jego wizerunku;
• po drugie, zadbać o to, by warunki działania inicjatyw społecznych były przyjazne dla aktywności, filantropii i samopomocy, a działalność ta znajdowała oparcie w dobrze wykorzystanych zasobach finansowych i dobrze przygotowanej kadrze działaczy społecznych i pracowników;
• po trzecie, starać się, by silny i zintegrowany sektor budował partnerskie relacje z pozostałymi sektorami, w oparciu o solidne podstawy współdziałania, przy zachowaniu równoprawności i niezależności partnerów. (…)

Fragment dokumentu: Stosowanie Strategicznej Mapy Drogowej

(…)

• „Działania w ramach Mapy realizowane są przez złożone z organizacji pozarządowych Partnerstwa Tematyczne. Partnerstwa tworzone są dobrowolnie wokół jednego lub więcej kierunków działań określonych w Strategicznej Mapie Drogowej. Partnerstwa w oparciu o zasoby swoich członków, a także zasoby pozyskane z zewnątrz, wspólnie działają na rzecz realizacji wybranego kierunku (lub kierunków). Działania wszystkich Partnerstw pozwolą wypełniać określone w Mapie cele strategiczne, a dzięki temu przyczyniać się będą do urzeczywistnia zawartej w niej misji i wizji.
• Partnerstwa Tematyczne będą miały – w ramach określonych w Mapie – swobodę wyboru kierunków działań oraz zakresu i sposobów ich realizacji. Aby zapewnić spójność działań Partnerstw i ich zgodność ze Strategiczną Mapą Drogową, a także po to, by wesprzeć podejmowane przez Partnerstwa działania funkcjonować będą Stała Konferencja, Krajowy Panel Ekspertów oraz Punkt Koordynacji tworząc ramy stosowania Mapy”. (…)

Tak więc to Partnerstwa Tematyczne będą miejscami, gdzie wypracowane zostaną szczegółowe rozwiązania, które następnie będą przez te Partnerstwa wdrażane. Potencjalnie takich partnerstw może być 33, tyle, ile jest kierunków działań. Do czasu Konferencji „Rok po OFIP” żadne Partnerstwo nie powstanie. Podczas Konferencji odbędą się pierwsze spotkania organizacji zainteresowanych tworzeniem Partnerstw Tematycznych, tu powstaną grupy inicjatywne, których zadaniem będzie doprowadzenie do ukonstytuowania się Partnerstw.

Obecnie SPLOT i OFOP poszukują osoby związane z sektorem pozarządowym, które chcą być animatorami Partnerstw, tzn. doprowadzą do zawiązania się Partnerstwa. Partnerstwo samo określi, która z organizacji wchodzących w skład porozumienia, będzie jego koordynatorem, sekretarzem itp. Ważne jest jednak, aby Partnerstwa akceptowały Mapę i kierunki działań.

Twórcy Mapy określając ramy działania Partnerstw starali się uniknąć nadmiernego formalizmu, niezbędne stały się jednak pewne założenia porządkujące dość skomplikowany, obywatelski system wdrażania strategii. Twórcy zapraszają do współpracy istniejące koalicje organizacji pracujących nad istotnymi zagadnieniami sektora. Nie chodzi tu o zawłaszczanie dotychczasowego dorobku, lecz o wspólny front działań. Mapa winna być płaszczyzną spotkań i współpracy, nie podziałów.

Apelujemy do organizacji, aby zechciały podjąć trud wspólnego działania na rzecz rozwoju sektora obywatelskiego w Polsce i dla Polski.

Podajemy zestawienie Priorytetów, obszarów działań i kierunków działań (te ostatnie są „tematami” Partnerstw):

1. EDUKACJA NA RZECZ AKTYWIZACJI OBYWATELSKIEJ (priorytet)

1. Działania na rzecz pozytywnego nastawienia społecznego do działalności obywatelskiej, promowania i doceniania społeczników i odbudowania tradycji społecznikowskich (kierunek działania)

2. Działania na rzecz rozwoju otwartych (na nowe idee, nowe rozwiązania i nowych ludzi) organizacji jako miejsc kreowania aktywności obywatelskiej

3. Działania na rzecz rozwoju członkostwa i wolontariatu w organizacjach

4. Działania wspierające aktywność obywateli w sprawach publicznych i uczące praktycznych umiejętności

5. Działania na rzecz wprowadzenia rzetelnej edukacji obywatelskiej do systemu edukacji formalnej (szkolnej)

6. Działania na rzecz uzupełniania oferty systemu oświaty w zakresie edukacji obywatelskiej oraz tworzenia i wdrażania alternatywnych programów edukacji obywatelskiej

2. LEPSZA JAKOŚĆ ŻYCIA I WŁĄCZENIE SPOŁECZNE

7. Działania na rzecz dostarczania usług odpowiadających na rzeczywiste potrzeby ludzi, w tym kompleksowego diagnozowania potrzeb społecznych

8. Działania na rzecz podwyższania jakości usług publicznych, w tym standaryzacji usług społecznych, a także promowanie usług świadczonych przez organizacje pozarządowe

9. Działania na rzecz rozwoju usług w obszarach, które przez państwo i rynek nie są uznawane za warte interwencji (trudne, niszowe, nierentowne)

10. Działania na rzecz poszukiwania rozwiązań innowacyjnych (nowatorskich) dla problemów społecznych

11. Działania na rzecz upodmiotowienia grup, dla których działają organizacje, i realizacji zasady pomocniczości

12. Działania na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem (przede wszystkim reintegracja społeczna, potem zawodowa, w tym inicjatywy w zakresie ekonomii i przedsiębiorczości społecznej)

3. SZEROKA PARTYCYPACJA OBYWATELSKA

13. Działania na rzecz szerokiego uczestnictwa obywateli w stanowieniu prawa oraz tworzenia polityk publicznych, a także na rzecz wzmocnienia roli organizacji w dialogu społecznym i obywatelskim

14. Działania na rzecz umożliwiania udziału obywateli w debacie publicznej, w tym poprzez tworzenie przestrzeni do dyskusji i ułatwianie dostępu do mediów publicznych i obywatelskich, sprzyjanie debacie publicznej oraz dbanie o jej wysoką jakość

15. Działania na rzecz zapewnienia obywatelom możliwości kontroli instytucji wpływających na ich życie, w tym poprzez dostęp do informacji publicznej i wsparcie osób wykrywających nieprawidłowości

16. Działania na rzecz monitoringu instytucji życia społecznego w zakresie przestrzegania prawa i standardów oraz na rzecz wzmocnienia organizacji kontrolujących instytucje życia społecznego

17. Działania na rzecz wzmocnienia głosu organizacji reprezentujących obywateli w kształtowaniu sfery politycznej i gospodarczej państwa, w tym wypracowanie stanowisk organizacji w najważniejszych sprawach publicznych

18. Działania na rzecz reprezentowania interesów różnych grup społecznych (w szczególności grup, które pozbawione są swoich przedstawicieli) i uzgadniania interesów pomiędzy różnymi grupami społecznymi

4. ZINTEGROWANE SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

19. Działania na rzecz budowania lokalnych tożsamości i wzmacniania postaw pro-obywatelskich oraz odpowiedzialności za dobro wspólne

20. Działania na rzecz angażowania społeczności lokalnej w rozwiązywanie problemów, w tym upowszechniania lokalnej filantropii

21. Działania na rzecz wspierania aktywności w społeczności lokalnej, w tym inicjatyw obywatelskich, nieformalnych ruchów, nowych organizacji pozarządowych

22. Działania na rzecz współpracy instytucjonalnej i tworzenia lokalnych partnerstw

23. Działania na rzecz monitorowania rozwoju zrównoważonego i udziału obywateli w planowaniu rozwoju

24. Działania na rzecz systemowych rozwiązań wpływających na zrównoważony rozwój (alternatywne źródła energii, ekonomia społeczna itp.)

5. SILNY SEKTOR OBYWATELSKI

25. Działania na rzecz współpracy wewnątrzsektorowej, tworzenia partnerstw i reprezentacji na różnych szczeblach życia społecznego (realizacja Mapy)

26. Działania na rzecz samokontroli, jawności i przejrzystości funkcjonowania organizacji oraz demokratycznego zarządzania w organizacjach, w tym wzmocnienia pozycji członków oraz ciał nadzorczych i kontrolnych

27. Działania na rzecz tworzenia systemu wsparcia organizacji wrażliwego na ich potrzeby

28. Monitorowanie systemu prawnego dotyczącego aktywności obywatelskiej oraz działania na rzecz jego uproszczenia i dostosowania do potrzeb obywateli

29. Działania na rzecz wypracowania rozwiązań sprzyjających niezależności i samowystarczalności organizacji: pozabudżetowe źródła finansowania i reforma dotychczasowych sposobów finansowania budżetowego (1%, zlecanie zadań)

30. Działania na rzecz wzmacniania personelu organizacji oraz wzmacniania organizacji w roli przyjaznych pracodawców

31. Działania na rzecz rozwoju współpracy z biznesem, w tym w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu

32. Działania na rzecz rozwoju współpracy z administracją publiczną

33. Działania służące pokazywaniu rzeczywistych efektów działalności społecznej