Publicystyka - ngo.pl

Prowadzący konferencję, dr Tomasz Kaźmierczak we wstępie stwierdził, iż w Polsce nie ma dobrej oferty pomocy zadłużonym oraz zadośćuczynienia wierzycielom. Możemy korzystać z coraz szerszej palety instrumentów finansowych: kredytów, kredytów chwilówek, zakupów na raty, jednak gdy z tego powodu popadniemy w tarapaty, jesteśmy pozostawieni sami sobie. Brakuje ponadto sensowego programu edukacyjno-prewencyjnego, kształtującego pożądane zachowania konsumenckie. Pożądane czyli takie, które nie prowadzą do nadmiernego zadłużenia.

Dlaczego się zadłużamy? Dlaczego zadłużamy się nadmiernie? Czy związek między ubóstwem a zaciąganiem zobowiązań finansowych jest tak oczywisty, jak wydaje się na pierwszy rzut oka? Na te pytania, z perspektywy akademickiej, odpowiedział dr Ryszard Szarfenberg. Po pożyczkę finansową sięgamy wtedy, gdy zasoby, którymi dysponujemy są niewystarczające w stosunku do naszych potrzeb. Jednak i tutaj możliwe są różne strategie postępowania, np. ograniczenie wydatków, znalezienie lepiej płatnej bądź dodatkowej pracy, sprzedaż sprzętów domowych, sięgnięcie do oszczędności. Nie każda z tych strategii jest jednak dla wszystkich dostępna (60% Polaków nie ma oszczędności), nie każdą także można zastosować w każdej sytuacji. Gdy potrzebne nam mieszkanie zdecydujemy się zapewne na kredyt hipoteczny (jeśli z jakiś powodów nie odpowiada nam wynajem), a nie wyprzedaż garderoby.

Sam dług – jeśli nie przerasta naszych możliwości jego spłacania – nie jest problemem. Mądrze zaciągnięte zobowiązanie finansowe otwiera nowe szanse i możliwości nabywcze, bytowe, rozwojowe. Zawsze jednak obarczone jest ryzykiem, które może mieć swoje źródło w przyczynach wewnętrznych (np. niespodziewana ciężka choroba), jak zewnętrznych (załamanie się koniunktury gospodarczej). Trudności w terminowym regulowaniu należności powinny wzbudzić czujność każdego kredytobiorcy. Tutaj bowiem już krok tylko do nadmiernego zadłużenia – czyli takiego, w którym zaprzestajemy spłacać należności lub też - po ich spłacie - pozostajemy ze środkami niewystarczającymi na zaspokojenie podstawowych potrzeb gospodarstwa domowego.

Kredyt hipoteczny to zobowiązanie najczęściej długotrwałe, dotyczące przy tym potrzeby zupełnie podstawowej – posiadania dachu nad głową. Kredyt na mieszkanie to zupełnie co innego niż ten zaciągnięty np. przez przedsiębiorcę na zakup nowych maszyn do firmy. Te bowiem w założeniu mają przynajmniej „na siebie zarabiać”, zwiększać zyski przedsiębiorstwa. Kredyt „rozwojowy” jest więc „bezpieczniejszy” niż ten zaciągnięty na własny dom. „Pętlę na szyi” zaciskają nam najczęściej kredyty hipoteczne.

W ten sposób nadmierne zobowiązania finansowe postrzegane są już w wielu krajach Unii Europejskiej, gdzie wprowadzono różne rozwiązania legislacyjne kierowane do dłużników i wierzycieli. Podczas seminarium przedstawił je francuski partner projektu - Laurent Berthel. W Wielkiej Brytanii, Niemczech czy Irlandii działają wyspecjalizowane organizacje pozarządowe funkcjonujące według takich standardów, jak dążenie do usamodzielnienia osoby zadłużonej, zmiany jej zachowania (zapobieganie kolejnym zadłużeniem), współpraca z członkami gospodarstwa domowego dłużnika oraz wierzycielami. Także wierzyciele mogą nakłonić osobę zadłużoną, aby zwróciła się do odpowiedniego podmiotu po pomoc. Główna zasada działań brzmi następująco: dług nie jest sprawą wyłącznie pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. Obie te strony mogą skorzystać z zewnętrznej pomocy w celu rozwiązaniu wspólnego problemu.

Jean-Louis Kiehl, Prezes Federacji Cresus przedstawił działania odnoszące sukces w walce z nadmiernym zadłużeniem. Federacja Cresus to sieć 25 stowarzyszeń, od 22 lat pomagająca osobom zadłużonym, a od 2008 r. działająca też prewencyjnie na polu zadłużeń. Dysponuje 120 punktami przyjęć. Od 4 lat prowadzi innowacyjną platformę internetową, której celem jest aktywna polityka zapobiegania nadmiernemu zadłużeniu. Jak to działa? Natychmiastowo oraz na zasadzie współpracy z… bankami, które monitorują terminowość spłat zobowiązań wśród swoich klientów. Gdy pojawia się pierwsze opóźnienie wpływu należności, informują o tym Cresusa. Wszystko odbywa się na zasadzie dobrowolności, tzn. klient banku zostaje przezeń uprzednio poinformowany o możliwości skorzystania z pomocy Federacji i kierowany do niej, o ile wyrazi zainteresowanie. Uwagę zwraca zaangażowanie banków, dla których ta współpraca jest po prostu korzystna. Mówiąc potocznie, Cresus „dostaje” od banków dłużników, „zwraca” zaś wypłacalnych klientów. Banki także pokrywają koszty utrzymania platformy. Cresus utworzył również fundusz mikropożyczek dla osób ubogich. Mikropożyczki finansują podstawowe potrzeby umożliwiające codzienne funkcjonowanie, jak np. zakup samochodu w celu dojazdu do pracy, czy pralki, a także bardzo drobne nabytki, jak np. okulary. Od 5 lat Cresus prowadzi także edukację biznesową. Flagowym produktem w tym zakresie jest gra dla młodzieży, dzięki której młodzi ludzie nabywają wiedzę w zakresie szeroko rozumianych zagadnień finansowych: jak działa bank, co to jest budżet domowy, jak go skonstruować, jak nim zarządzać. Inna ciekawa, niekonwencjonalna forma pomocy osobom ubogim to kupony na zdrową żywność (wprowadzone dzięki współpracy z rolnikami). Odbiorcy tej formy wsparcia nie tylko oszczędzają pieniądze przeznaczone na żywność, ale też zaczynają się zdrowiej odżywiać, co samo w sobie jest pozytywne.

Projekt „Długi – wspólny problem” ukierunkowany na pracę z zadłużonymi lokatorami mieszkań komunalnych, realizowany jest w 3 dzielnicach Warszawy: Pradze Północ, Pradze Południe oraz na Woli. Jego realizację i efekty omówiła Małgorzata Kaźmierczak – doradczyni warszawskiego Biura Porad Obywatelskich.

W ciągu 12 miesięcy z bezpłatnych porad dotyczących zadłużeń skorzystało 1175 osób, z czego 421 zadeklarowało współpracę na rzecz rozwiązania problemu zadłużenia, polegającą m.in. na: stałym kontakcie z doradcą, informowaniu go o każdej zmianie sytuacji, wspólnym wypracowaniu planu działania, niezaciąganiu nowych zobowiązań finansowych bez konsultacji z doradcą.

W wyniku realizacji przedsięwzięcia zebrano wyczerpujące informacje dotyczące osób zalegających z opłatami czynszowymi. Połowę stanowią osoby powyżej 50-tego roku życia. Druga co do wielkości grupa wiekowa mieści się w przedziale 30-39 lat. 63% dłużników to kobiety, 64% zadłużonych ma wykształcenie podstawowe lub zasadnicze zawodowe. Bez mała 80% zamieszkuje lokale komunalne. Tylko co 4 dłużnik podjął (przed realizacją projektu) negocjacje z wierzycielem, zaś aż 68% nie zrobiło nic na rzecz rozwiązania problemu zadłużenia. 39% dłużników czynszowych ma jeszcze inne długi niż te wynikające z zaległości w opłatach czynszu. Żyją najczęściej w ubóstwie; przeciętny dochód dłużników objętych projektem wynosi 600 zł.

Realizacja projektu przynosi namacalne i imponujące rezultaty: aż 42% dłużników czynszowych zaczęło terminowo regulować opłaty bieżące, zaś ponad 1/5 uczestników projektu zawarła stosowne porozumienia regulujące ten problem. Wypracowano także wiele rekomendacji dotyczących zmian w prawie miejscowym i krajowym. Czy ten sukces okaże się trwały? Czy wypracowany model działania zostanie przyjęty w innych dzielnicach Warszawy, innych miastach? Dlaczego - jak słusznie podczas panelu kończącego konferencję spytała Julia Wygnańska - wieloletnia działalność BPO na rzecz osób zadłużonych czynszowo, prowadzona we współpracy z miastem i ośrodkami pomocy społecznej finansowana jest z pieniędzy szwajcarskich i unijnych, a nie została wpisana w prawne działania systemowe w naszym kraju?

Niezależnie jednak od tego, jakie instrumenty pomocowe są dostępne dla osób borykających się z problemem nadmiernego zadłużenia (lub raczej: jakich brakuje), pamiętać należy o jednym: trudności związanych z regulowaniem należności nie można bagatelizować. Dług bowiem rośnie bardzo szybko. Ma konsekwencje nie tylko finansowe, ale jest także ogromnym obciążeniem psychicznym, prowadzącym często do frustracji, depresji, a nawet samobójstw (we Francji z powodów zadłużeń aż 3 osoby dziennie odbierają sobie życie).

---

Projekt „Długi – wspólny problem” współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej.

Prelegenci: dr Ryszard Szarfenberg, dr Tomasz Kaźmierczak, Jean-Louis Kiehl, Ija M. Ostrowska, Laurent Berthel - partner projektu, prawnik, konsultant, Paulina Sobiesiak-Penszko, Małgorzata Kaźmierczak.

Uczestnicy panelu kończącego konferencję: Bogusława Biedrzycka (dyrektor OPS Wola), Jean-Louis Kiehl (Prezes Federacji Cresus), Witold Olender (Dyrektor ZGN Wola), Marcin Sobocki (Biuro Pomocy i Projektów Społecznych m.st. Warszawy), Beata Wrońska-Freudenheim (Dyrektor Biura Polityki Lokalowej m.st. Warszawy), Julia Wygnańska (Kamiliańska Misja Pomocy Społecznej).