Publicystyka - ngo.pl

Ustawa o dostępie do informacji publicznej została uchwalona 10 lat temu (6 września 2001 r.) i zrewolucjonizowała udostępnianie informacji. Jawność życia publicznego była wówczas chroniona przez Konstytucję, jednak to właśnie ta ustawa określiła, jak urzędy mają informować, a obywatele tych informacji żądać, a przede wszystkim uświadomiła urzędnikom, że muszą informować obywateli. Sama ustawa nie była idealna, ale co ważniejsze – zmieniająca się rzeczywistość, szczególnie rozwój Internetu i idące za tym wymagania dotyczące obiegu informacji i ich wykorzystywania, zrodziły konieczność nowelizacji ustawy o dostępie do informacji publicznej. Bezpośrednią przyczyną podjęcia prac legislacyjnych były naciski ze strony Komisji Europejskiej – aby dostosować prawo polskie do dyrektywy 2003/98/WE, dotyczącej wspólnych warunków ponownego wykorzystywania informacji wytworzonych, zgromadzonych i dzielonych przez organy publiczne w Unii (tzw. re-use).

I oto mamy nową ustawę. Posłowie zakończyli prace nad nią 31 sierpnia 2011 r. 15 września 2011 r. senatorowie przyjęli kontrowersyjne poprawki dotyczące ograniczenia dostępu do informacji publicznej m.in. ze względu na "ważny interes gospodarczy państwa", a 16 września zmiany te zaaprobowali posłowie. Więcej o tym piszemy tutaj: Informacja publiczna z ograniczeniami oraz tutaj: Czy będzie ograniczenie dostępu do informacji?.

W wielkim skrócie: podstawowa zmiana wprowadzona nowelizacją polega na tym, że obecnie mamy już nie tylko prawo dostępu do informacji publicznej, ale także prawo do wykorzystywania uzyskanych informacji w celach innych, niż ich pierwotne, publiczne przeznaczenie.

Co ważne, z zasady informacje te powinny być udostępnianie bezpłatnie, a jedynie w uzasadnionych przypadkach – podmiot, który nimi dysponuje może wystawić rachunek za ich przygotowanie w takiej formie, w jakiej życzy sobie osoba lub instytucja, która chce z tych informacji skorzystać. Podstawowym źródłem bezpłatnych danych publicznych będą Biuletyny Informacji Publicznej. To, co tam znajdziemy, możemy wykorzystywać. Jeśli nie znajdziemy tam informacji, które są nam potrzebne – możemy złożyć wniosek o ich udostępnienie.

Zalety istnienia przepisów regulujących dostęp do informacji publicznej doceniają przede wszystkim organizacje watchdogowe, strażnicze. Dzięki temu mogą prowadzić swoje działania i informować nas np. o różnych nieprawidłowościach w gospodarowaniu finansami przez administrację publiczną. Wprowadzenie prawa do ponownego wykorzystania informacji cieszy zapewne organizacje administrujące taki portalami jak MojaPolis, czy Sejmometr, ale daje także nadzieję naukowcom i badaczom. Mają od tej pory przynajmniej podstawę prawną, aby domagać się bezpłatnych danych, gromadzonych i skrywanych przez różne instytucje publiczne.

Można więc powiedzieć, że dzięki nowym przepisom gospodarowanie publicznymi pieniędzmi będzie bardziej jawne, a ich wykorzystywanie (poprzez produkty) - bardziej racjonalne. Niestety, wprowadzenie nowych regulacji pociągnie też za sobą koszty.

BIP-y nie będą bowiem jedynym źródłem informacji publicznej. Drugim ma być centralne repozytorium informacji publicznych, w którym mają się znaleźć informacje „o szczególnym znaczeniu dla rozwoju innowacyjności i społeczeństwa informacyjnego”. Utworzenia takiego repozytorium może kosztować ok. 11 mln zł. Obowiązek kopiowania i przesyłania dokumentów do repozytorium został nałożony na urzędy, a to oznacza, że będę one musiały zatrudnić do tego zadania nowych pracowników.

Dla organizacji istotną konsekwencją nowych przepisów jest także to, że znalazły się – szczególnie te korzystające z dotacji publicznych – w szeroko zakrojonym katalogu podmiotów zobowiązanych do udostępniania informacji publicznej do ponownego wykorzystania. Biorąc pod uwagę, że większość stowarzyszeń i fundacji nie wywiązywała się z obowiązków wynikających z dotychczas obowiązujących przepisów (np. dotyczących udostępniania danych w Biuletynie Informacji Publicznej), nowe wymagania także mogą być dla nich problematyczne. A w przypadku organizacji, których „produkty” powstają dzięki dotacjom publicznym – pojawiają się także obawy związane z należytym zabezpieczeniem praw autorskich i ochroną własności intelektualnej.

Poza kwestiami merytorycznymi - wielkie emocje wywołuje także sposób, w jaki rząd dążył do uchwalenia tej ustawy: z jednej strony twierdząc, że rozmawia ze środowiskami eksperckimi zajmującycmi się zagadnieniami re-use (w tym z organizacjami pozarządowymi), a z drugiej - poprzez posłów - odmawiając wysłuchania publicznego w sprawie aktu, który ze swej natury powinien być procedowany jak najbardzej jawnie. Szczególnie niepokojący jest przebieg ostatnich wydarzeń podczas uchwalania nowelizacji - a więc powrót w Senacie do art. 5a organiczającego dostęp do informacji pblicznej (odrzuconego pierwotnie przez Sejm) oraz jego ostateczne przyjęcie przez posłów - mimo negatywnej opinii komisji sejmowej. Czy apele do Prezydenta RP o odrzucenie nowelizacji przyniosą skutek? Czy na zawetowaniu ustawy więcej zyskamy, czy więcej stracimy?

To zaledwie kilka zasygnalizowanych tematów, które już wywołują gorące dyskusje. Więcej ważnych zagadnień poruszają w swoich opiniach eksperci: Józef Halbersztadt z Internet Society Polska oraz Krzysztof Izdebski ze Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich. Zapraszamy do lektury i zachęcamy do komentowania.

Zobacz także:

• Idea słuszna, ale wykonanie fatalne
• Wspóly sukces, ale to wyjątek