Publicystyka - ngo.pl

Mija dwanaście lat od wprowadzenia w życie pierwszego budżetu obywatelskiego (inaczej: partycypacyjnego) w brazylijskim mieście Porto Alegre, kilka lat od pierwszych fascynacji tym rozwiązaniem w Polsce – wówczas popularyzowanym przede wszystkim przez alterglobalistycznych działaczy społecznych oraz rok od faktycznego wprowadzenia go w Sopocie, gdzie w 2011 r. mieszkańcy zdecydowali i wydaniu blisko 5 mln zł. O wydatkach w swojej dzielnicy decydują już od roku mieszkańcy i mieszkanki Łodzi, a kilka dni temu decyzję o tworzeniu budżetu obywatelskiego podjął samorząd Dąbrowy Górniczej. O części wydatków dzielnicy decydował Gdańsk-Wrzeszcz, a o budżecie Domu Kultury jedna z dzielnic Warszawy. Budżet obywatelski się w Polsce powoli upowszechnia, o czym na bieżąco informujemy w ngo.pl. Teraz proponujemy debatę o budżecie.

Budżet partycypacyjny to demokratyczny proces dyskusji i podejmowania decyzji, w którym mieszkańcy i mieszkanki danej społeczności decydują o tym, w jaki sposób wydawać określoną część budżetu miejskiego lub publicznego. (Ci, którzy chcą w ogóle śledzić wydatki publiczne swoich gmin mogą od niedawna zajrzeć do serwisu naszakasa.org.pl).

Entuzjaści mówią, że przekazanie mieszkańcom tej władzy racjonalizuje publiczne wydatki. Że daje wpływ tym, których wydatki budżetowe faktycznie dotyczą, pogłębia demokrację, sprzyja zaangażowaniu. Sceptycy przypominają, że w tworzeniu budżetu bierze (lub może brać) udział niewielka liczba „nadaktywnych” mieszkańców, która może sobie w ten sposób „wylobbować” rozwiązanie tylko dla siebie wygodne.

Dowodów na sukces jest chyba jednak więcej. W Sopocie mieszkańcy przeznaczyli pieniądze na prozaiczne, potrzebne rozwiązania: kontenery do segregacji śmieci. Przepadł za to ogromny projekt budowy Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Brazylijskie doświadczenia są podobne: ludzie inwestują w edukację, w dzielnice biedy, lokują pieniądze tam, gdzie ich nie umieściłby ani biznes, ani martwiąca się o swój wizerunek władza. Więc z perspektywy zrównoważonego rozwoju podejmują mądre decyzje – mówią zwolennicy. To dlatego – dodają – że mieszkańcy myślą w perspektywie lat, a włodarze miast – w perspektywie kilkuletniej kadencji.

Dlatego większa część społeczników chce budżetów obywatelskich w każdym mieście. Pytanie: na jakich zasadach?

Sopocka Inicjatywa Rozwojowa sformułowała osiem standardów budżetu obywatelskiego. Po co? Bo zasady decydowania o budżecie różnią się między miastami. Pojawiają się dylematy: czy budżet powinien być uchwalany w trybie konsultacji? Kto powinien nad nim głosować? Pełnoletni wyborcy? Czy uchwalony powinien być niezmienny, a jeśli tak – co daje taką gwarancję?

Na razie budżety obywatelskie są uchwalane wtedy, kiedy radni i prezydent (bądź burmistrz, wójt) chcą współpracować z mieszkańcami i z własnej woli wygospodarują część budżetu, o której można wspólnie decydować. Jest to zatem dobra wola samorządu, a potem dżentelmeńska umowa, że wola mieszkańców będzie dla nich wiążąca. Stąd pomysł na uregulowanie budżetu w ustawie.

Przemysław Filar i Marcin Kubicki, autorzy raportu „Miasto w działaniu”, którego sporą część poświęcili budżetowi obywatelskiemu, podpowiadają jak można by to zrobić: „np. w ustawie o finansach publicznych, [można by zapisać - przyp. red.] możliwość wyznaczenia przez radę miasta kwoty, o której decydowaliby sami mieszkańcy. W tym wariancie ustawa jedynie dopuszcza taką możliwość i daje podpowiedź dla radnych, a dla mieszkańców jest gwarancją, że gdy zagłosują, ich zdanie będzie wiążące. Drugie rozwiązanie polega natomiast na obowiązkowym wyznaczeniu kwoty na budżet obywatelski, nie mniejszej niż ustalony procent wydatków budżetowych, np. 5 procent”.

Za ustawową gwarancją dla partycypacyjnego budżetowania jest Łukasz Prykowski, zaangażowany w działania na rzecz budżetu obywatelskiego w Łodzi. Jego głos jako pierwszy publikujemy w debacie o tym, czego potrzeba budżetowi obywatelskiemu, żeby był efektywny i powszechnie stosowany?

Stawiamy pytania:

• Czy potrzebna ustawowa gwarancja dla budżetu obywatelskiego?
• Czego jeszcze potrzebujemy, żeby budżet obywatelski upowszechnił się w dziewięciuset miastach Polski i miał te mocne strony, o których piszą jego zwolennicy?

Czekamy na Wasze głosy!