Publicystyka - ngo.pl

Dąbrowa Górnicza jest miastem leżącym w centralnym regionie województwa śląskiego, znanym głównie z tego, że to właśnie tu znajduje się Huta Katowice, a niedawno także z kwestii utylizowania toksycznych odpadów z Ameryki Południowej. Miasto ani większe, ani mniejsze niż kilkanaście innych leżących w tym miejscu, wyróżnia je może tylko bardzo rozległy obszar, sporo terenów zielonych i atrakcyjny zbiornik wodny. Ale to tu właśnie dzieją się rzeczy niezwykłe, nie tylko z perspektywy regionu. W Dąbrowie Górniczej od lat zapaleńcy, wspierani przez samorząd, budują zręby społeczeństwa obywatelskiego. Fundamentem tej budowy jest współpraca dąbrowskich organizacji pozarządowych z samorządem.

Na poważnie współpraca samorządu z organizacjami zaczęła się w 2007 roku przy okazji opracowywania strategii rozwoju miasta. Władze wysłały wtedy wyraźny sygnał w stronę środowiska pozarządowego – czekamy na wasze opinie. Zorganizowano spotkanie, nazwane Forum Inicjatyw Pozarządowych, rozpoczął się dialog. Wtedy też powołano Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych – reprezentację III sektora. Śmiało możemy nazwać to wydarzenie przełomem, od którego można mówić o realnym dialogu władzy z obywatelami, reprezentowanymi przez NGO. I choć w mieście dzieje się wiele, my skupimy się na tym właśnie aspekcie – współpracy JST z NGO, ze szczególnym uwzględnieniem rady działalności pożytku publicznego.

Rada została utworzona w 2008 r. w konsekwencji zapisów „Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego” (nie istniały jeszcze wówczas regulacje ustawowe sankcjonujące tworzenie i funkcjonowanie rad), stworzonego przez Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych. Aktualnie trwa trzecia kadencja, która rozpoczęła się 23 sierpnia 2013 r. Radę tworzy dziesięć osób (pięcioro przedstawicieli NGO, troje UM i dwoje radnych). Procedura wyboru członków organizacji do rady została ustalona uchwałą rady miasta. Zgodnie z nią przedstawicieli organizacji pozarządowych prezydent miasta powołuje spośród osób zgłoszonych przez Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych. Forum swoich przedstawicieli wybiera w drodze głosowania, które przeprowadza się podczas walnego zgromadzenia członków. Przedstawicielami zostaje pięcioro kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów.

W Dąbrowie Górniczej jest zarejestrowanych ok. 300 organizacji pozarządowych (z czego aktywnie działa ok. 130), forum zrzesza ponad 70 spośród nich. Niewiele miast może się pochwalić ciałem będącym w tak znacznym stopniu reprezentatywnym przedstawicielstwem organizacji pozarządowych…

Posiedzenia rady odbywają się co miesiąc, w godzinach popołudniowych, w siedzibie inkubatora organizacji pozarządowych. Regulamin pracy rady został przygotowany przez forum, zaopiniowany przez radę, następnie przyjęty przez prezydenta miasta. Porządek obrad jest proponowany uczestnikom przez przewodniczącą, z możliwością składania uzupełnień, po czym przegłosowywany w pierwszym punkcie obrad.

Logistyką posiedzeń zajmuje się urząd. Akty prawne trafiające pod obrady są przesyłane przez naczelników wydziałów plus pod obrady trafiają wszystkie, które powinny zgodnie z regulacjami ustawowymi. Rada zajmuje się również bieżącą współpracą z urzędem, a także jest głosem forum w kontaktach z samorządem – nacisk kładzie się na konsultowanie i dyskutowanie wszelkich dokumentów strategicznych dotyczących szeroko rozumianej sfery życia społecznego miasta. W efekcie tej pracy już podczas przygotowywania dokumentów, późniejsze opinie rady są pozytywne, gdyż akty prawne mają kształt, do którego wypracowania przyczyniła się RDPP.

Procedura komunikacji rady wykorzystuje system mailingowy. Członkowie są w kontakcie, otrzymują materiały przed spotkaniami, istnieje także procedura głosowania elektronicznego w wypadku konieczności wyrażenia opinii wcześniej, niż zaplanowany termin posiedzenia. Kontakty rady z organizacjami odbywają się poprzez spotkania w ramach Forum Organizacji Pozarządowych; wszelkie informacje o podejmowanych działaniach rady są udostępniane na stronie internetowej poświęconej miejskim organizacjom pozarządowym (gdzie znajdują się imiona i nazwiska członków rady). Do rady regularnie zwracają się organizacje działające w Forum – z wnioskami, prośbami o pomoc itd.

Początkowo zadaniem rady było monitorowanie realizacji Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, jednakże z biegiem lat przybyło zadań rady; teraz zajmuje się także rekomendowaniem, zarówno prezydentowi, jak i radzie miasta, aktów prawnych związanych z dziedziną pożytku publicznego. Szczególnie istotne jest to, iż członkowie rady reprezentujący sektor pozarządowy na bieżąco konsultują ważne kwestie z forum organizacji, otrzymują tam też wsparcie eksperckie, gdy jest konieczne; sprawia to, iż potencjał merytoryczny rady to daleko więcej, niż suma potencjałów jej członków.

Rada postrzega swoją rolę jako ciała dialogu obywatelskiego – reprezentacji sektora pozarządowego wobec władzy. Dzięki ścisłemu powiazaniu z FOP mamy do czynienia z unikatową sytuacją – możliwe jest mówienie o reprezentatywności rady.

Model funkcjonowania został wypracowany dzięki wieloletnim doświadczeniom i sprawdza się w praktyce. Jest jednym z elementów współpracy międzysektorowej budowanej od wielu lat w mieście, szerszego systemu budowania społeczeństwa obywatelskiego. Rada działa w sposób maksymalnie niesformalizowany, czerpiąc swoją siłę z osobistego zaangażowania jej członków. Przyjacielskie relacje wewnętrzne motywują do podejmowania działań, a sprawna obsługa logistyczna umożliwia efektywne działanie. Jest to kluczowe dla budowy zaufania i likwidowania archetypicznego podziału „my” w opozycji do „oni”; podział taki powszechnie paraliżuje możliwości współpracy, niepotrzebnie antagonizując naturalnych sojuszników, jakimi są samorządy i organizacje pozarządowe.

Nie wszystko idzie idealnie – podstawowym problemem jest natłok dokumentów trafiających pod obrady. Wynika to z niedookreślenia prawnych kompetencji RDPP – zakres dziedzin objętych definicją działalności pożytku publicznego jest niezwykle szeroki – pokrywa się praktycznie z całością działalności samorządu. W tej sytuacji wszystkie dokumenty są kierowane przez radców prawnych do zaopiniowania przez radę, gdyż nikt nie ma kompetencji ani umocowania do dokonywania ich selekcji.

Rada ma widoczny wpływ na powstawanie prawa lokalnego. Dzieje się tak dzięki zaangażowaniu sektora pozarządowego oraz pozytywnemu nastawieniu władz. Wielokrotnie inicjatywy pozarządowe doprowadziły do powstania i wdrożenia konkretnych rozwiązań na poziomie lokalnym. Wytworzyło się pozytywne sprzężenie zwrotne – widząc efekty swoich inicjatyw, organizacje są jeszcze silniej zmotywowane do podejmowania kolejnych. Rada uczyniła swoje priorytety z dialogu międzysektorowego oraz współtworzenia lokalnych strategii, co przyniosło wiele wymiernych efektów. Proces ten został zapoczątkowany wiele lat temu, zgromadzono bogate doświadczenia i dzięki temu właśnie możliwe było doprowadzenie do takiego stanu rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, z jakim mamy do czynienia na terenie Dąbrowy Górniczej.

Jak wspomniano powyżej, Dąbrowa Górnicza to nie tylko RDPP. Na uwagę (a także podziw oraz, powiedzmy wprost: zazdrość) zasługuje choćby kwestia budżetu obywatelskiego w mieście. Frekwencja w poświęconych mu głosowaniach dorównuje tej z wyborów np. do sejmu. Sytuacja taka jest bez precedensu w skali krajowej – pokazuje, że istnieje u nas kapitał społeczny i można go wyzwolić. Jednak aby tak się stało, konieczne są przemyślane i kompleksowe działania, łączące wiele elementów. Niestety bardzo często jest tak, że rada działalności pożytku publicznego stara się wypełnić wszystkie luki w strukturze szeroko rozumianej partycypacji społecznej, próbując być i ciałem dialogu obywatelskiego, i reprezentacją sektora pozarządowego, i wsparciem eksperckim, i pełnić funkcje opiniodawcze… I wtedy zazwyczaj jej członków dopadają frustracja do spółki z wypaleniem, co prowadzi np. do takiej sytuacji, jaka miała miejsce w Krakowie – w I kadencji rady chętnych na znalezienie się w jej gronie było zdecydowanie więcej, niż miejsc; podczas wyborów na II kadencję, pojawiły się wakaty…

A w Dąbrowie Górniczej dzieje się inaczej. Możliwe to jest dzięki konkretnym ludziom, zaangażowanym od lat w budowanie systemu partycypacji obywatelskiej. Ich wysiłki zostają docenione – w ubiegłym roku Prezydent RP za zasługi w działalności na rzecz społeczeństwa obywatelskiego w Polsce nagrodził Piotra Drygałę (człowieka instytucję, inspiratora i orędownika większości przemian w mieście) złotym krzyżem zasługi.

Budowa społeczeństwa obywatelskiego, wzmacnianie kapitału społecznego, wprowadzanie mechanizmów partycypacyjnych to wszystko narzędzia, które służyć mają poprawie dobrostanu społeczeństwa. Wprowadzanie tychże narzędzi nie jest łatwe ani szybkie, wymaga wielu kompromisów, gotowości do ustępstw, ogromnej pracy wreszcie. Jest to bez wątpienia proces; taki, dla którego nie ma alternatywy. Proces ów rozpoczął się już wiele lat temu w Dąbrowie Górniczej i znajduje się na takim etapie zaawansowania, o którym 99% samorządów w naszym kraju może tylko pomarzyć. Dlatego właśnie warto zapoznać się z dąbrowskimi doświadczeniami, szukając tam (i znajdując) inspirację oraz liczne wzory do naśladowania.

Piotr Stoły

(śródtytuły pochodzą od redakcji)