Publicystyka - ngo.pl

Jednym z wymogów Prawa o stowarzyszeniach jest określenie w statucie sposobu nabywania i utraty członkostwa oraz przyczyn utraty członkostwa. Osoba wstępująca do stowarzyszenia akceptuje zapisy statutu, zgadza się więc też na zapisy mówiące o utracie członkostwa.

Jednak w sporze o zgodę trudno. Zazwyczaj strony mają różną ocenę faktów i zdarzeń. To, co zarząd stowarzyszenia uzna za podstawę do wykluczenia – np. działanie na niekorzyść organizacji – członek może uznać za działanie na rzecz praworządności stowarzyszenia, a więc na jego korzyść.

Warto w statucie przewidzieć sposób rozstrzygania konfliktów, tak aby mogły mu się przyjrzeć nie tylko osoby bezpośrednio w nim uczestniczące, ale też inne. Dlatego w statutach często pojawiają się zapisy o możliwości odwołania od uchwały zarządu do walnego zebrania lub do sądu koleżeńskiego. Co robić, gdy droga postępowania określona w statucie została wyczerpana?

Przepisy dają staroście kilka „narzędzi” do sprawowania nadzoru. Na początek starosta zazwyczaj wzywa do dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków oraz żąda wyjaśnień od władz stowarzyszenia.

Jeśli starosta stwierdzi, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statutu może:

1. wezwać stowarzyszenie do usunięcia naruszeń
2. udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia
3. wystąpić do sądu o:
   1) udzielenie upomnienia władzom stowarzyszenia
   2) uchylenie niezgodnej z prawem lub statutem uchwały stowarzyszenia
   3) rozwiązanie stowarzyszenia.

To ostatnie jest oczywiście najradykalniejszym żądaniem, podnoszonym tylko w sytuacji, gdy działalność stowarzyszenia wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem.

Jak widać sam starosta nie jest uprawniony do podważenia uchwał, może tylko zwrócić się do sądu w tej sprawie. Zgodnie z zapisami ustawy - Prawo o stowarzyszeniach sądem właściwym, do którego starosta kieruje wnioski, jest sąd rejestrowy, czyli KRS.

Przepisy ustawy - Prawo o stowarzyszeniach nie dają członkowi stowarzyszenia możliwości samodzielnego zaskarżenia uchwał stowarzyszenia do sądu. Można zwrócić się do starosty, aby to on w ramach nadzoru doprowadził do uchylenia uchwały o wykluczeniu. Trzeba wtedy wykazać, że uchwała jest niezgodna z prawem (przepisami ogólnymi) lub ze statutem. Czy to jedyna możliwość?

Członek stowarzyszenia nie może zaskarżać innych uchwał, niedotyczących jego członkostwa (np. o wyborze władz), nawet jeśli uważa, że są one niezgodne z prawem czy statutem. Te uchwały mogą być oceniane tylko przez sąd rejestrowy – wyłącznie na wniosek starosty lub prokuratora.

Odpowiadając na pytanie czytelniczki ngo.pl:

1. Nasza czytelniczka może więc zwrócić się do starosty, aby w ramach sprawowania nadzoru doprowadził do uchylenia uchwały.
    
2. Drugą możliwością jest wystąpienie do sądu cywilnego – na podstawie orzecznictwa widać, że podstawą prawną jest art. 189 kodeksu postępowania cywilnego (kpc) – powództwo o ustalenie istnienia (bądź nieistnienia) stosunku członkostwa.

Występując z pozwem przeciw stowarzyszeniu o ustalenie istnienia stosunku członkostwa należy wskazać, dlaczego stosunek członkostwa istnieje – a więc wykazać, że uchwała jest nieważna. Można powołać się na niezgodność uchwały z prawem, ze statutem lub z zasadami współżycia społecznego. Ponadto należy też wykazać interes prawny żądania – czyli opisać, dlaczego pozew jest wnoszony, jaki skutek wywarła uchwała o pozbawieniu członkostwa, jakie prawo członka naruszyła.

Powództwo z art. 189 kpc jest kierowane do sądu cywilnego (a nie rejestrowego), właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia. Właściwym wydziałem jest wydział okręgowy (nie rejonowy). Ważne jest też to, aby przed wystąpieniem do sądu wykorzystać drogę odwoławczą wskazaną przez statut, a jeśli takiej nie ma, to i tak zwrócić się do stowarzyszenia o uchylenie uchwały – spróbować rozwiązać sprawę polubownie, bez ingerencji sądu. Należy tak zrobić dlatego, że jednym z wymogów postępowania przed sądem cywilnym jest wykazanie w pozwie, czy została podjęta próba mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu (a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia).

W sytuacjach konfliktu są bardzo różne emocje i motywacje. Niektórzy członkowie nie zgadzają się z decyzjami zarządu, ale też widząc, że nie mają poparcia innych członków – nie „walczą” o wykazanie swoich racji. Często to właśnie odejście ze stowarzyszenia jest oznaką niezgadzania się z działaniami organizacji. Są też jednak sytuacje, kiedy jak najbardziej słuszną decyzją jest zawiadomienie organu nadzoru o nieprawidłowościach, bądź wykazanie przed sądem, że stowarzyszenia też są obowiązane do stosowania pewnych zasad – prawa, zasad współżycia społecznego. Jak widać możliwości są różne, decyzje są zawsze indywidualne.

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2018.155 t.j. z dnia 2018.01.19)

§ 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

 1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

   2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;

   3) informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

(…)

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 października 2016 r. I ACa 1515/15 (Podstawa prawna do wydania wyroku ustalającego zawieszenie w prawach członka stowarzyszenia. Przesłanki uchylenia uchwały stowarzyszenia)

Teza:

1. Podstawę prawną do wydania wyroku ustalającego, czy powódka jest czy też nie jest zawieszona w prawach członka pozwanej organizacji stanowi art. 189 k.p.c. Tylko bowiem na podstawie tego przepisu takie powództwo może zostać zbadane i rozstrzygnięte merytorycznie. Wyrokiem wydanym na podstawie tego przepisu można bowiem orzec o istnieniu albo nieistnieniu każdego stosunku prawnego regulowanego prawem cywilnym, w tym prawem o stowarzyszeniach.
2. Z przepisu art. 29 ust. 1 pkt 4 ustawy z 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach wynika, że uchwała stowarzyszenia, czyli jego organów, może zostać uchylona tylko ze względu na jej niezgodność z prawem lub statutem stowarzyszenia, nie zaś ze względu na niezasadne jej podjęcie. Nawet więc w sprawie o uchylenie uchwały organu stowarzyszenia, przesłanki uwzględnienia takiego żądania nie może stanowić bezzasadne podjęcie uchwały, również o zawieszeniu członka w jego prawach korporacyjnych.
    

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 grudnia 2013 r. I ACa 598/13 (Interes prawny członków stowarzyszenia w podważaniu uchwał podjętych przez walne zgromadzenie członków, czy przez zarząd)

Teza:

Konsekwencją przyjęcia teorii statutu jako umowy i cywilnoprawnego charakteru stosunku członkostwa w organizacji społecznej (stowarzyszeniu) jest dopuszczenie możliwości zgłoszenia przez członka stowarzyszenia roszczenia o ochronę jego członkostwa na drodze sądowej, w trybie procesowym. Nie oznacza to jednak, że członkowie stowarzyszenia posiadają co do zasady interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w podważaniu wszelkich uchwał podjętych czy to przez walne zgromadzenie członków (delegatów), czy to przez zarząd na drodze procesu sądowego, w tym żądając ustalenia nieistnienia tych uchwał.

Teza:

Bezsprzecznie każdy członek stowarzyszenia ma interes prawny w zaskarżeniu uchwały, jeżeli uchwała ta wywołuje skutki w sferze jego praw członkowskich. Nie wystarczy jednak samo powoływanie się na dążenie do tego, aby organy stowarzyszenia działały zgodnie z prawem i statutem, ponieważ nadzór nad legalnością działania stowarzyszenia pozostaje w gestii organów nadzoru, o których mowa w art. 29 prawa o stowarzyszeniach. Koniecznym jest natomiast wykazanie, że zaskarżone uchwały organów stowarzyszenia rodzą konkretne i niekorzystne skutki w sferze praw powoda jako członka tej organizacji, bądź przynajmniej potencjalnie stwarzają realne zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów.

• Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 20 października 2015 r. III CZP 27/15 (Żądanie przez członka stowarzyszenia ustalenia nieistnienia uchwały organu stowarzyszenia niedotyczącej jego stosunku członkostwa)

Teza:

Artykuł 189 k.p.c. nie może być podstawą żądania przez członka stowarzyszenia ustalenia nieistnienia uchwały organu stowarzyszenia niedotyczącej jego stosunku członkostwa.

Jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – dowiesz się w serwisie poradnik.ngo.pl.