Domeną 13% stowarzyszeń i fundacji jest działalność w obszarze kultury i sztuki. Oznacza to, że nieco mniej organizacji niż jeszcze 3 lata temu wskazuje działalność kulturalną jako główne pole swojej aktywności. Dotychczas branża kulturalna odnotowywała sukcesywny przyrost. Z czego może wynikać ta zmiana? Odpowiedzi szukamy w wynikach badań i pytamy o komentarz ekspertów.
Działalność kulturalna, czyli co?
Kultura i sztuka to specjalizacja 13% stowarzyszeń i fundacji. Więcej niż co dziesiąta organizacja twierdzi zatem, że najważniejszym obszarem ich działalności jest obszar kultury. To pojemne określenie, które może oznaczać bardzo różnorodne aktywności, dlatego – aby lepiej zrozumieć specyfikę tej części sektora pozarządowego – warto przyjrzeć się najpierw, na czym dokładnie polega jej aktywność.
Najwięcej organizacji kulturalnych (63%) zajmuje się organizowaniem lokalnych wydarzeń kulturalnych – świąt, festiwali i festynów. Nieco ponad połowa (53%) realizuje projekty z zakresu edukacji i animacji kultury, a 47% dotyczące podtrzymywania tradycji lokalnych, regionalnych oraz kultury ludowej. Działalność muzyczną prowadzi 38% organizacji; sztukami plastycznymi, malarstwem, fotografią, rzeźbą, architekturą zajmuje się 36% z nich, a działalnością teatralną i tańcem – 34%. Mniej niż co czwarta organizacja kulturalna prowadzi działania w zakresie środków masowego przekazu (produkcja telewizyjna lub radiowa, wydawanie czasopism lub książek), prowadzi ośrodek kultury, bibliotekę lub muzeum, bądź też realizuje działalność filmową.
Kultury coraz mniej
Branża kulturalna przez lata odnotowywała wzrost liczby organizacji. Od początku badań Stowarzyszenia Klon/Jawor z roku 2004 roku obserwowaliśmy sukcesywne jej powiększanie się, coraz większy odsetek organizacji wskazywał „kulturę i sztukę” jako podstawowe pole swojej aktywności. Ten wzrostowy trend został jednak zatrzymany w 2015 roku, kiedy to 13% organizacji, czyli o 4 punkty procentowe mniej niż jeszcze trzy lata wcześniej, wskazało na taki właśnie obszar swojej specjalizacji.
Jednocześnie, sukcesywnie wzrasta odsetek organizacji, które działalność kulturalną traktują jako jeden z wielu obszarów swojej aktywności. W 2015 roku 35% organizacji podało, że „kultura i sztuka” jest dla nich ważnym obszarem działań. Pamiętając o tym, że dla 13% stowarzyszeń i fundacji działalność kulturalna jest wiodąca, zauważamy, że pozostaje 22% organizacji, które ten obszar traktują jako dodatkowy.
Zmiany w świadomości czy pragmatyka?
– Po drugie, wydaje mi się, że organizacje kulturalne i ludzie, którzy je tworzą, często myślą i działają w sposób interdyscyplinarny, łącząc obszar kultury z działaniami społecznymi czy nawet sportowymi – kontynuuje Białek-Graczyk. – Wtedy być może nie wskazują kultury jako pola swojej podstawowej aktywności. Z drugiej strony, wydaje mi się, że nie od dziś kultura „słabo się sprzedaje” i istnieje niewiele źródeł finansowania dedykowanych stricte działalności kulturalnej. Przedstawiciele organizacji kulturalnych zdają sobie z tego sprawę, a łącząc kulturę z innymi obszarami życia społecznego zwiększają swoje szanse na korzystanie z różnych źródeł finansowania – dodaje.
Pierwsze wyjaśnienie wspomniane przez Białek-Graczyk wiąże się ze zmianą świadomościową, której efektem jest doprecyzowanie rozumienia pojęcia „kultura”. Drugi trop dostarczany przez ekspertkę mówi z kolei o pragmatycznym podejściu do pola kultury, łączeniu jej z innymi działaniami ze względów praktycznych.
Warto przyjrzeć się temu, jak wygląda wspomniana interdyscyplinarność czy wielobranżowość wspomnianych wyżej 22% organizacji, które realizują projekty kulturalne jako dodatkowy obszar działalności. Najczęściej głównym obszarem ich aktywności jest edukacja i wychowanie (35% organizacji traktujących kulturę i sztukę jako dodatkowy obszar swojej działalności podaje edukację i wychowanie jako swoją podstawową specjalizację), sport (23%) oraz rozwój lokalny (14%). Organizacje, dla których kultura jest głównym obszarem działalności, są aktywne ponadto średnio na dwóch innych polach. Teza o interdyscyplinarności organizacji kulturalnych znajduje więc potwierdzenie w danych. Podobnie jak korzystanie z wielu źródeł finansowania – o ile wszystkie organizacje pozarządowe korzystają przeciętnie z 3 źródeł finansowania, to w budżecie organizacji kulturalnych znajdują się środki przeciętnie z 4 źródeł.
Najbiedniejsi w sektorze
Dla lepszego zrozumienia specyfiki sektora kultury warto spojrzeć na kilka elementów, które odróżniają organizacje kulturalne od innych stowarzyszeń i fundacji. Jednym z nich jest sytuacja finansowa.
Organizacje kulturalne stanowią najbiedniejszą część polskiego sektora pozarządowego. Budżet przeciętnej organizacji pozarządowej w Polsce wyniósł w 2014 roku 27 tysięcy złotych. Organizacje kulturalne dysponowały wówczas kwotą o wiele mniejszą – 18 tysiącami złotych rocznie, a organizacje z najzasobniejszej branży usług socjalnych i pomocy społecznej – 73 tysiącami. Oznacza to, że przeciętna organizacja z branży o największych przychodach miała czterokrotnie większy budżet niż przeciętna organizacja reprezentująca branżę kultury i sztuki.
Skromniejsze zasoby finansowe organizacji kulturalnych widać także przy analizie struktury budżetów organizacji tej branży. 40% organizacji specjalizujących się w obszarze kultury i sztuki dysponowało w 2014 roku kwotą nie większą niż 10 tysięcy złotych, podczas gdy wśród wszystkich organizacji pozarządowych w Polsce z takim właśnie budżetem działało 32% podmiotów. Wśród organizacji kulturalnych jest też mniej organizacji najbogatszych – kwotą większą niż 100 tysięcy złotych na rok dysponowało 18% organizacji kulturalnych oraz 28% wszystkich organizacji. Organizacje kulturalne najrzadziej dysponują też majątkiem w postaci wyposażenia, sprzętu czy lokat bankowych. Konsekwencją sytuacji finansowej organizacji kulturalnych jest zdecydowanie rzadsze, niż w przypadku innych stowarzyszeń i fundacji, zatrudnianie stałego, płatnego personelu.
Marta Graczyk-Białek wspominała o trudnej sytuacji finansowej branży kulturalnej, która skłaniać może organizacje łączące działalność kulturalną z aktywnością w innych obszarach do odejścia od działań stricte kulturalnych. Być może w ciągu ostatnich kilku lat taka zmiana nastąpiła – organizacje, które były skłonne do modyfikacji swoich działań, właśnie to zrobiły – powody finansowe mogły na te decyzje wpłynąć, choć ich przyczyny mogły być także inne. Mogłyby na to wskazywać również wyniki badań. W 2015 roku 65% organizacji deklarowało: „Nie zmieniamy kierunku naszych działań nawet wtedy, kiedy musimy je ograniczać z powodu braku zainteresowania sponsorów”. Trzy lata wcześniej takich organizacji było o 5 punktów procentowych mniej.
Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl
Organizacje kulturalne to najbiedniejsza część sektora. Budżet przeciętnej organizacji wyniósł w 2014 roku 27 tys. zł, organizacji kulturalnej – 18 tys.
Źródło: inf. własna (fakty.ngo.pl)
