Publicystyka - ngo.pl

Dokument jest wynikiem wieloletniej pracy organizacji społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym i europejskim. Zachęcamy inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego do dalszego wykorzystywania i rozwijania tych propozycji. Liczymy na współpracę z instytucjami i siłami politycznymi, które wyrażą gotowość wspólnej pracy na rzecz urzeczywistnienia tego programu.

Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej

Duńska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej

Cypryjska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej

Przewodniczący/ca Parlamentu Europejskiego

Przewodniczący/ca Komisji Europejskiej

W perspektywie nadchodzącej pięcioletniej kadencji, przedstawiciele i przedstawicielki organizacji społeczeństwa obywatelskiego, głęboko zaangażowanych w promowanie demokracji, praw człowieka i aktywności obywatelskiej w całej Europie, wzywają do priorytetowego traktowania działań, które wspierają rozwój przestrzeni obywatelskiej, demokrację i ochronę praw podstawowych.

Społeczeństwo obywatelskie odgrywa kluczową rolę w promowaniu praw obywatelskich, politycznych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych i środowiskowych, wzmacnia marginalizowane głosy, promuje udział obywatelski w procesach rządzenia, a w końcu dba o to, aby rządzący czuli, że odpowiadają za swoje decyzje przed społeczeństwem.

Pomimo nieocenionego wkładu społeczeństwa obywatelskiego, jesteśmy świadkami spadku poszanowania wolności obywatelskich, praworządności i demokracji w Unii Europejskiej, o czym świadczą m.in. badania i wyniki raportu Komisji Europejskiej na temat praworządności. Wyzwania stojące przed społeczeństwem obywatelskim, w tym restrykcyjne przepisy, ograniczenia finansowania, nękanie prawne i ataki fizyczne, zagrażają podstawom demokracji.

Chociaż Unia Europejska podjęła w ciągu ostatnich pięciu lat ważne działania w celu rozwiązania problemu regresu demokracji oraz wzmacniania przestrzeni obywatelskiej, wciąż mierzymy się z brakiem rozwiązań systemowych. W nadchodzącej kadencji UE musi wykorzystać dorobek ostatnich pięciu lat - odwołując się do sprawozdania Komisji Europejskiej z 2022 r. w sprawie stosowania Karty praw podstawowych UE i dalszych konsultacji oraz konkluzji Rady z 2023 r. w sprawie przestrzeni obywatelskiej - w celu zbudowania spójnych, strategicznych ram współpracy i wsparcia, zgodnie z postulatem zawartym w Europejskim manifeście społeczeństwa obywatelskiego podpisanym przez ponad 240 organizacji społeczeństwa obywatelskiego z całej Europy. 

Ponadto, wszystkie europejskie przepisy i polityki powinny ułatwiać działanie społeczeństwa obywatelskiego, nie kreując dodatkowych zagrożeń. Wiąże się to z przeprowadzaniem ocen ex ante wpływu wszystkich polityk UE na prawa podstawowe, w tym intersekcjonalnych analiz uwzględniających zróżnicowanie społeczeństwa obywatelskiego, aby zapewnić, że polityki te wspierają korzystanie z praw podstawowych.

Wzywamy do podjęcia następujących działań w ciągu najbliższych pięciu lat:

• Europejska Strategia Społeczeństwa Obywatelskiego, integralna z szerszą Europejską Agendą na rzecz Demokracji. Strategia ta powinna podkreślać wagę społeczeństwa obywatelskiego, w całej jego różnorodności, we wspieraniu demokratycznego zaangażowania i ochronie praw człowieka. Strategia powinna zapewniać solidne i spójne ramy polityczne, które umożliwiają działanie, wspierają i chronią społeczeństwo obywatelskie.
• Silny mandat dla wiceprzewodniczącego/cej Komisji odpowiedzialnego/nej za demokrację, przestrzeń obywatelską i dialog ze społeczeństwem obywatelskim. Rola ta powinna obejmować odpowiednie narzędzia pozwalające na podejmowanie inicjatywy, przewodnictwo i kontrolowanie procesu wdrażania strategii oraz zapewnienia spójności między europejskim i międzynarodowym podejściem do społeczeństwa obywatelskiego w politykach UE. Mandat powinien również obejmować proaktywne wsparcie dla zagrożonych atakami podmiotów obywatelskich i terminowe działania następcze w związku ze skargami podmiotów społeczeństwa obywatelskiego dotyczącymi ataków, jakich doświadczają. Powinien on obejmować wsparcie rozwoju inicjatyw mających na celu ochronę społeczeństwa obywatelskiego i obrońców praw człowieka - w tym tych przebywających na uchodźstwie - przed nękaniem, zastraszaniem i atakami, poprzez ustanowienie mechanizmów wczesnego ostrzegania kierowanych przez społeczeństwo obywatelskie i mechanizmów ochrony oferujących szybkie wsparcie w sytuacjach kryzysowych.
• Wzmocnienie instytucji pośredniczących pomiędzy obywatelami a państwem i przyjęcie Umowy o dialogu obywatelskim: instytucje pośredniczące odgrywają kluczową rolę w organizowaniu i reprezentowaniu potrzeb i aspiracji. Dialog powinien być rozumiany jako stała, ustrukturyzowana i znacząca interakcja między instytucjami a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, prowadząca do współtworzenia sprawiedliwego, włączającego społeczeństwa obywatelskiego i długofalowej polityki. Umowa o dialogu obywatelskim z instytucjami UE powinna jasno definiować jego zakres, miejsce, instrumenty i wyniki. 
• Wzmocnienie polityki finansowania: Tworzenie programów finansowania społeczeństwa obywatelskiego powinno uwzględniać głos organizacji, zapewniając, że formy finansowania odpowiadają ich potrzebom, a także potrzebom społeczności, którym organizacje służą; zmniejszając obciążenia administracyjne. Przyszłe wieloletnie ramy finansowe powinny odpowiadać na potrzebę dalszego wspierania społeczeństwa obywatelskiego w różnych obszarach polityk publicznych zarówno poprzez dotacje operacyjne, jak i dotacje na projekty, w tym poprzez zwiększenie budżetu Programu „Obywatele, równość, prawa i wartości” (CERV).
• Europejski Semestr Demokracji: Opierając się na europejskim cyklu praworządności, UE powinna ustanowić Europejski Semestr Demokracji,8 otwarty dla krajów kandydujących, w celu badania wzajemnych relacji między polityką gospodarczą i społeczną a demokracją. Roczny przegląd powinien zawierać odrębny rozdział poświęcony przestrzeni obywatelskiej, w wyraźny sposób powiązany z polityką gospodarczą i społeczną, a także z mechanizmami ich egzekwowania i reformami.
• Większa rola FRA jako europejskiej instytucji zajmującej się prawami człowieka. Postulat ten obejmuje umożliwienie FRA wydawania własnych opinii na temat polityk UE i systematyczne angażowanie agencji w ocenę skutków tych polityk.

Aby wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego było skuteczne, instytucje UE muszą przyjąć spójne podejście do demokracji w UE i poza nią, a także wzmocnić demokratyczną legitymację polityk europejskich, które muszą tworzyć społeczeństwa włączające wszystkich.

Zalecenia te, będące wynikiem wspólnej pracy organizacji społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym i europejskim,9 powinny kierować działaniami Unii Europejskiej w ciągu najbliższych pięciu lat.

Jesteśmy gotowi i gotowe do współpracy ze wszystkimi instytucjami UE i siłami politycznymi zaangażowanymi w realizację tych propozycji. Razem możemy zbudować Europę, w której społeczeństwo obywatelskie rozwija się, kwitnie demokracja i chronione są prawa podstawowe.

Niniejszy dokument powstał w ramach przygotowań do Forum Społeczeństwa Obywatelskiego organizowanego w Warszawie 26 czerwca 2024 roku. Przedstawiamy w nim najważniejsze działania, które instytucje unijne powinny podjąć w nadchodzącej pięcioletniej kadencji, aby stworzyć warunki sprzyjające rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego w krajach UE.

Dokument jest wynikiem wieloletniej pracy organizacji społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym i europejskim.10 Zachęcamy inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego do dalszego wykorzystywania i rozwijania tych propozycji. Liczymy na współpracę z instytucjami i siłami politycznymi, które wyrażą gotowość wspólnej pracy na rzecz urzeczywistnienia tego programu.

OFOP od wielu lat jest aktywny na poziomie międzynarodowym prezentując głos polskich organizacji. Efektem naszych działań jest możliwość regularnej współpracy z szeregiem sieci, organizacji i instytucji europejskich. Wspólne inicjatywy pozwalają nam na szybkie reagowanie na pojawiające się wyzwania dla rozwoju przestrzeni obywatelskiej, jak również umożliwiają przygotowywanie propozycji scenariuszy ich rozwiązywania.

Podczas tegorocznej edycji Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych po raz pierwszy w jego historii odbyło się spotkanie organizacji społecznych z całej Europy w formie międzynarodowego Forum Społeczeństwa Obywatelskiego. Pomysłodawcami takich form spotykania się była Civil Society Development Foundation z Rumuni, która podobne Forum zainicjowała w 2019 roku. W dniu 26 czerwca, pierwszym dniu trzydniowego OFIPu, ponad 140 osób z 13 państw rozmawiało o wnioskach płynących z ostatnich lat doświadczeń funkcjonowania organizacji społecznych w Europie oraz omawiało propozycje niezbędnych działań mających wspierać ich działalności w przyszłości.

Forum odbyło się w ważnym kontekście społeczno-politycznym. Z jednej strony na początku czerwca 2024 odbyły się wybory do Parlamentu Europejskiego oraz trwają negocjacje kształtu nowej Komisji Europejskiej. Niepewność budzą decyzje co do określenia priorytetów działania Unii Europejskiej i sposobów odpowiedzi na globalne wyzwania związane choćby ze zmianami klimatycznymi, wyzwaniami w zakresie migracji czy wojny w Ukrainie. Wiele państw w Europie jest w przededniu  wyborów krajowych i parlamentarnych. Poruszając się po następstwach pandemii, zmagając się z takimi problemami, jak nierówność społeczna, polaryzacja, dezinformacja, zagraniczna ingerencja w wybory, tendencje autorytarne w sprawowaniu rządów, kryzys klimatyczny i konflikty w pobliżu naszych granic organizacje społeczne spotkały się w Warszawie, aby wspólnie stworzyć plan działania na przyszłość.

Miejsce spotkania nie było przypadkowe. Na początek 2025 roku przypada objęcie przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej przez Polskę, która wspólnie z Danią i Cyprem tworzy trio kolejno przypadających po sobie prezydencji.  Zgodnie z zapisami traktatu lizbońskiego z 2009 r. każda trójka państw ustala długofalowe cele i przygotowuje wspólny program tematów i spraw, którymi Rada będzie się zajmować przez 18 miesięcy. Na podstawie tego programu każde z trzech państw opracowuje własny, bardziej szczegółowy program sześciomiesięczny

Podsumowaniem wielomiesięcznych prac europejskich organizacji społecznych było zaprezentowanie podczas Forum listu otwartego skierowanego do kluczowych instytucji UE, w którym wzywa się je do nadania priorytetu działaniom sprzyjającym rozwojowi przestrzeni dla działań obywatelskich, stojącym na straży demokracji i chroniącym prawa podstawowe. W liście podkreślono kluczową rolę społeczeństwa obywatelskiego w promowaniu demokracji, praw człowieka i zaangażowania obywatelskiego pomimo rosnących wyzwań i zagrożeń.