Publicystyka - ngo.pl

O tym, że młodzi (15–25 lat) na rynku pracy mają nie najlepiej, wiadomo nie od dziś. Winą za tę sytuację nie może być obarczony jedynie kryzys finansowy – pisze jeden z redaktorów czasopisma „The Buzz”, Arnaud (z Generation Europe Foundation, GEF). Komentuje on wyniki badania opinii ponad siedmiu tysięcy młodych osób (od 19 do 29 lat, z czego połowa studiujących) na temat ich sytuacji, wykonanego w 2010 r. jako druga część rozpoczętego w 2006 cyklu „Zatrudnić następne pokolenie” przez GEF i FutureWork Forum (FWF).  Raport dowodzi, że ponad 40% ankietowanych młodych jako główny powód odrzucenia ich podań o pracę podaje brak doświadczenia. Sytuację można opisać w kilku słowach, przytaczanych przez respondentów: „Nie ma doświadczenia = nie ma pracy. Nie ma pracy = nie ma doświadczenia”. Błędne koło, którego nie przerwie się bez przemyślanej, konsekwentnie realizowanej polityki zatrudnienia młodych i bez dostosowania narzędzi wspierających ich start zawodowy do obecnych wymagań rynku pracy.

Jak wynika z badania, pomimo bardzo niekorzystnej sytuacji na rynku pracy i wysokiego poziomu bezrobocia w swojej grupie wiekowej, młodzi oceniają swoje perspektywy rozwoju zawodowego w większości jako średnie (35% odpowiedzi) lub dobre (24%). Udział ocen zdecydowanie negatywnych różni się znacznie w zależności od kraju i wynosi od 3% w Estonii (pomimo, że stopa bezrobocia wśród młodych w grudniu 2009 r wyniosła tam 32%), przez 8% w Polsce (stopa bezrobocia 23% w 2010 r.) i Hiszpanii (gdzie bezrobocie wśród młodych sięgało nawet 41%), aż do 14% w Grecji (stopa bezrobocia 28% wg danych na grudzień 2009 r.) i 22% we Włoszech (odpowiednio 28%).

Pesymizm Włochów i Greków jest uzasadniony, gdy spojrzy się na ich ocenę umiejętności wyniesionych z uczelni – jedna piąta respondentów z tych krajów uważa, że nie została nauczona podstawowych umiejętności wymaganych przez pracodawców. W Polsce opinię tę wyraziło 16% ankietowanych, a w Niemczech zaledwie 6%.

„Stracone pokolenie”? Nie!

Ponadto respondenci nie zgadzają się na przyklejenie im etykiety „straconego pokolenia”. Szczególnie ci z wykształceniem średnim i wyższym nie chcą w ten sposób o sobie myśleć. Postrzegają się jako ludzi inteligentnych, przedsiębiorczych i zaradnych. Ci po studiach (także humanistycznych) nauczeni są, jak rozwiązywać kompleksowe problemy, analizować zawiłe zagadnienia i w syntetyczny sposób przedstawiać wnioski. Ci, którzy pomimo nierzadko bardzo rzetelnego wykształcenia, nie mogą znaleźć pracy, lub zmuszeni są podejmować któryś raz z rzędu pracę czasową bez perspektyw stabilnego zatrudnienia, są zawiedzeni, gdyż wybierając swoją ścieżkę edukacji liczyli na to, że wyższe wykształcenie zagwarantuje im dobre warunki zatrudnienia. Tymczasem wymaga się od nich nie wiedzy i znajomości technik rozwiązywania problemów, a doświadczenia zawodowego. Młodzi na łamach „The Buzz” zarzucają pracodawcom, że ci nie doceniają ich umiejętności szybkiego uczenia się, krytycznego myślenia i radzenia sobie ze złożonymi problemami.

Raport „Zatrudnić następne pokolenie. cz. 2” dowodzi, że młodzi ludzie widzą braki systemu edukacji, który nie zapewnia im dobrego startu na rynku pracy – główne oskarżenia padają pod kątem programów nauczania (nie dają umiejętności pożądanych na rynku pracy) i braku przygotowania do podjęcia pracy, w tym braku wysokiej jakości doradztwa zawodowego w szkołach i na uczelniach. Brak współpracy między przedstawicielami pracodawców i sektorem edukacji skutkuje wypuszczeniem na rynek pracy osób nieświadomych, jakie umiejętności powinni posiadać, jakie mają prawa i obowiązki jako pracownicy-nowicjusze i jakie wymagania może im stawiać pracodawca.

Ponadto młodzi widzą potrzebę rozszerzenia programów edukacji o ścieżki przygotowane specjalnie na potrzeby przyszłych przedsiębiorców. Obecnie wiedza na temat prowadzenia firm zarezerwowana jest dla wąskiego grona absolwentów kierunków ekonomicznych lub zarządzania, podczas gdy pomysły na własne przedsiębiorstwa powstają niezależnie od kierunku wykształcenia. Ponad 43% respondentów badania nie bierze pod uwagę założenia własnej działalności gospodarczej, gdyż nie wie nawet od czego miałoby zacząć działania w kierunku samozatrudnienia. W konsekwencji, postrzeganie się, jako osoby przedsiębiorczej nie idzie tu w parze z realną możliwością realizacji własnych pomysłów biznesowych.

Tu właśnie pojawia się duża nisza dla podaży i rozwoju usług rynku pracy – młodzi poszukują takich usług, jak doradztwo w kierunku samozatrudnienia, kształcenie z zarządzania firmą, pomoc w zakresie formułowania, lecz również egzekwowania i aktualizacji założeń biznesplanów, czy również wsparcia prawnego, księgowego i organizacyjnego, szczególnie dla startup-ów. Jako niewystarczające postrzegają kształtowanie postaw przedsiębiorczych, które powinno być realizowane w procesie edukacji od najmłodszych lat, a którego brakuje w wielu szkołach i na wielu uczelniach. To pokolenie nie będzie „stracone”, jeśli otrzyma odpowiednie wsparcie. Od razu, na starcie.

Jak się okazuje, rządy poszczególnych krajów europejskich dwoją się i troją, by zniwelować efekty kryzysu uderzające w młodych. Różnorodne inicjatywy rządowe podsumowuje raport o krajowych narzędziach polityki edukacji i zatrudnienia młodych Europejczyków, wydany przez Komisję Europejską w kwietniu br. Szczególnie interesujący wydał się zauważalny w raporcie proces jednoczesnego formowania gwarancji dostępu do edukacji i rynku pracy, jak i kształtowania aktywnych polityk rynku pracy. Samym gwarancjom, szczególnie dla młodych nisko wykwalifikowanych, poświęcono zaś odrębny zestaw publikacji, stworzonych w kontekście monitorowania działań publicznych służb zatrudnienia krajów UE i wymiany.

Wśród działań zapewniających dostęp do edukacji i zatrudnienia szczególnie interesujący jest temat wsparcia gwarantowanego udzielanego przez rządy poszczególnych krajów młodym w szczególnej sytuacji na rynku pracy. W czasie kryzysu rozwinęły się różne formy takiego wsparcia. W Austrii, młodzieży poniżej 18 lat gwarantowany jest staż, jako uzupełnienie kształcenia zawodowego. W Wielkiej Brytanii tzw. Gwarancja Wrześniowa obejmuje 16- i 17-latków, którym zapewnić trzeba dostęp do jednej z trzech ścieżek edukacji, bądź wejścia na rynek pracy w postaci stażu. Młodzi Brytyjczycy bezrobotni od 10 miesięcy mają natomiast gwarancję zatrudnienia lub służby publicznej, bądź też uczestniczenia w szkoleniu u potencjalnego pracodawcy (pre-employment training), albo podjęcia specjalnej ścieżki doszkalającej. Gwarancje mogą przyjąć formę np. indywidualnych planów działania, których celem jest kompleksowe wsparcie w poszukiwaniu zatrudnienia (Finlandia, Szwecja), zapewnienia warunków do równoległego poszukiwania pracy i dokształcania, a w przypadku braku pracy zapewnienia możliwości powrotu do systemu edukacji (Szwecja, Wielka Brytania).

Aktywne polityki rynku pracy (APRP) zapewniają natomiast dostęp do instrumentów zwiększających szanse młodych ludzi na rynku pracy, lecz nie gwarantują zatrudnienia. Nie wszystkie kraje mają jednak określone APRP, nie ma ich w Czechach, Estonii, na Litwie, w Słowenii, byłej Republice Macedonii, czy Norwegii. Belgia zapewnia dostęp do szeregu kursów, których część odbywa się w środowisku pracy (sandwich courses), praktyk zawodowych i szkoleń z przedsiębiorczości. Wielka Brytania skupia się na rozwiązaniu problemu długotrwałego bezrobocia wśród młodych wprowadzając w Anglii, Szkocji i Walii programy skierowane do bardzo ściśle określonych grup (np. nieletni rodzice czy samotni rodzice) z obligatoryjnym uczestnictwem w serii doradztwa i tworzeniu planu aktywizacji zawodowej po 6 miesiącu pobierania zasiłku.

W Serbii i w Luksemburgu do zatrudnienia młodych motywuje się pracodawców, zapewniając im odpowiednie instrumenty finansowe (subsydia, zwolnienia z części podatków). W Holandii bardzo dużą wagę przykłada się do odpowiedniego dopasowania kompetencji i umiejętności do wymagań pracodawcy, testując w pewien sposób umiejętności młodych podczas pracy wolontariackiej i staży. Na Malcie promuje się wśród pracodawców ideę zatrudniania młodych poprzez docieranie do nich z informacją i organizowanie wydarzeń poświęconych młodzieży na rynku pracy, lecz wspiera się równolegle młodych doradztwem zawodowym i psychologicznym.

O młodych i trudach ich startu zawodowego pamięta minister Michał Boni, szef doradców premiera, nawiązując do alarmujących wyników badań OECD (dot. poziomu bezrobocia wśród osób poniżej 26. roku życia) wielokrotnie w swoich wypowiedziach podczas różnych wydarzeń związanych m. in. z rozwojem sektora edukacji oraz z usługami rynku pracy. Strategia Polska 2030, o której znaczeniu w kontekście poprawy sytuacji na rynku pracy opowiadał minister Boni, zakłada rozwój kapitału intelektualnego i działań innowacyjnych, bez których Polska pozycja gospodarcza będzie w nadchodzących dekadach zagrożona. W konsekwencji do skutecznej realizacji strategii konieczne jest m. in. dopasowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy, związana z tym reforma kształcenia zawodowego i współpraca środowisk biznesowych z przedstawicielami edukacji. Grunt pod te działania powoli jest przygotowywany – przedstawiciele biznesu rozpoczęli dialog z przedstawicielami edukacji (por. konferencja „Jaka edukacja i nauka w XXI wieku? – głos biznesu"), PKPP Lewiatan ogłosił „Manifest Edukacyjny”, a w komisjach sejmowych trwają prace nad reformą szkolnictwa zawodowego (por. Reforma szkolnictwa zawodowego konsultowana z dyrektorami szkół).

Problem braku doświadczenia zawodowego wśród młodych i utrudnionego w związku z tym startu w dorosłość dostrzegły media i opisały go szeroko (por. cykl artykułów „Stracone Pokolenie” w „Gazecie Wyborczej”), nawołując młodych do aktywnego działania społecznego i świadomego budowania kariery. I to począwszy od zbierania pierwszych doświadczeń przy wolontariacie, poprzez bezpłatne praktyki szkolne, studenckie, czy zawodowe, a kończąc na pełnopłatnych stażach i podjęciu pracy w elastycznej formie. Ukoronowaniem procesu miałoby być pełnoetatowe, stałe zatrudnienie.

Jakie projekty i inicjatywy mogą wspierać dążenie młodych Polaków do zatrudnienia?

Młodzi bezrobotni, jako że należą do grupy szczególnie zagrożonej, mogą liczyć na duże wsparcie ze strony urzędów pracy i doradców zawodowych. Jednak ze względu na cięcia Funduszu Pracy coraz trudniej jest o realizację aktywnych polityk rynku pracy, w tym o organizację zatrudnienia subwencjonowanego, o szkolenia czy o dopłaty do staży. Warto jest zatem szukać rozwiązań wykraczających poza bazową ofertę Publicznych Służb Zatrudnienia. W wielu województwach realizowane są projekty w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, dzięki którym młodzi bezrobotni, niepracujący lub chcący poprawić swoje kwalifikacje mogą otrzymać wsparcie w postaci bezpłatnych lub częściowo dofinansowanych szkoleń językowych, informatycznych, księgowych, prawnych czy z zarządzania (firmą, zasobami ludzkimi, projektami) lub prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Informacje o realizatorach projektów dostępne są na stronach Instytucji Pośredniczących, w zakładkach informujących o umowach przez nie podpisanych. Informacje takie można znaleźć również poprzez wyszukiwarki projektów strukturalnych.

W projektach dofinansowanych z Priorytetu VI PO KL Rynek pracy otwarty dla wszystkich celem jest doprowadzanie do zatrudnienia osób niepracujących i bezrobotnych poprzez podnoszenie ich kompetencji i pomoc w poszukiwaniu pacy bądź założeniu działalności gospodarczej. Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy obejmuje wsparcie w postaci warsztatów, szkoleń, poradnictwo psychologiczne, pośrednictwo pracy, staże i praktyki zawodowe, subsydiowane zatrudnienie, wspieranie wolontariatu, działania promocyjne i upowszechniające, rozwój partnerstw na rzecz zatrudnienia. Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia obejmuje wsparcie dla osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą (w tym także dla zakładających spółdzielnię lub spółdzielnię socjalną): doradztwo, szkolenia, wsparcie finansowe na rozwój przedsiębiorczości, wsparcie pomostowe.

Młodzi aktywiści mogą również być zainteresowani założeniem podmiotu ekonomii społecznej (w tym spółdzielni socjalnej) w ramach projektów dofinansowanych z Poddziałania 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej, w których można być objętym doradztwem, szkoleniami i pomocą prawno-księgową, a w wypadku spółdzielni socjalnych istnieje szansa na otrzymanie wsparcia pomostowego i jednorazowego wkładu na założenie spółdzielni.

Wciąż problemem jest jednak dostęp do informacji na temat perspektyw zatrudnienia i sytuacji na rynku pracy. Nie chodzi tu o dostęp do ofert pracy publikowanych w Internecie, czy o dostęp do kolejnych wzorów CV, lecz o rzetelne dane rynku pracy i analizy rynku pracy pod kątem możliwości i sposobów budowania kariery zawodowej. Danych rynku pracy i raportów tematycznych poszukiwać można w zasobach Obserwatoriów Rynku Pracy i w organizacjach pozarządowych. W ramach programu Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych Praca w Polsce, finansowanego przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, powstało wiele artykułów o problemach osób wychodzących na rynek pracy i o możliwościach świadomego budowania kariery zawodowej. Wykonano również przegląd internetowych narzędzi rynku pracy, wspomagających budowanie ścieżek kariery oraz pomagających w budowaniu własnego wizerunku na rynku pracy. Wszystkie artykuły opublikowano na portalu bezrobocie.org.pl.

Wśród wielu inicjatyw znajdziemy także te skierowane bezpośrednio do młodych przedsiębiorców, tych, którzy już odważyli się na założenie własnej działalności gospodarczej lub przedsiębiorstwa społecznego. Jednakże zagadnieniami przedsiębiorczości wśród młodych zajmują się kompleksowo najczęściej przedstawiciele biznesu i kilka wybranych organizacji pozarządowych.

Na co dzień na rzecz rozwoju przedsiębiorczości wśród młodzieży i młodych działa polski oddział Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości (Junior Achievement Young Enterprise, JA-YE Europe), która upowszechnia edukację biznesową wśród uczniów i studentów - tym ostatnim dedykowany jest program Start-up, dzięki któremu otrzymuje się wsparcie w planowaniu i zakładaniu własnej firmy. Fundacja edukuje również nauczycieli i uczy wprowadzać elementy ekonomii i przedsiębiorczości do szkół. Wśród absolwentów programów prowadzone są międzynarodowe konkursy na młodych przedsiębiorców roku i młodych przedsiębiorców społecznych.

Coraz większym zainteresowaniem cieszą się także wydarzenia związane z promocją przedsiębiorczości wśród młodych. Pierwszego czerwca br. w Centrum Nauki Kopernik w Warszawie odbędzie się Forum Młodych Przedsiębiorców „Młodzi Innowacyjni”, przygotowane przez Krajową Izbę Gospodarczą w patronacie m. in. z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości i Fundacją Forum Obywatelskiego Rozwoju. Forum skierowane jest do młodych planujących wdrażać innowacyjne rozwiązania biznesowe. Forum, organizowane pod hasłem „NIE PRZESZKADZAĆ”, ma być również miejscem, gdzie zebrane zostaną informacje na temat przeszkód, jakie napotykają młodzi ludzie na progu tworzenia własnego przedsiębiorstwa. W ramach forum dostępne będą konsultacje m. in. z zakresu prawa gospodarczego, rozwoju e-biznesu czy takich zagadnień jak wycena ryzyka biznesowego.

Tymczasem bezrobocie wśród osób do 25. roku życia, jak i bezrobocie wśród absolwentów różnych szkół (od zawodowych do wyższych) nie zważając na działania różnych instytucji i organizacji rośnie dalej.

W obliczu zmian na rynku pracy i defaworyzacji szczególnie wyraźnej wśród osób poniżej 26. roku życia, młodzi muszą się zastanowić, jak świadomie kierować swoim życiem społecznym i zawodowym. Oto rady, jakie mają przedstawiciele organizacji działających na rzecz młodych:

• Stawiaj na miękkie umiejętności: tzw. soft skills, w tym głównie zdolności komunikacyjne, otwartość, łatwość w nawiązywaniu kontaktów, jak również umiejętności przywódcze, motywacyjne i zarządcze. Z raportu Europejskiego Oddziału Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości wynika, że ponad połowa przedsiębiorców sądzi, że młodym brakuje tych właśnie umiejętności.
• Rozwijaj miękkie umiejętności równolegle do twardych kompetencji oraz dokumentuj swój rozwój w obydwu sferach
• Podczas nauki korzystaj z praktyk i staży, lecz planuj je rozważnie, zgodnie z zainteresowaniami i obranym kierunkiem edukacji

Katarzyna Pawłowska-Salińska obserwująca polską debatę „Dzisiaj aktywność, jutro ciekawa praca” podczas Międzynarodowego Tygodnia Młodzieży zauważyła, że każdy z panelistów podkreślał ogromną rolę dodatkowych aktywności w budowaniu kariery zawodowej. CV nie może informować tylko o kierunkach wykształcenia. Osoba aktywna ma szanse zweryfikować swoje pasje i zdobyć doświadczenie, a przede wszystkim pozyskać umiejętności społeczne niezbędne do utrzymania się w środowisku pracy, czy na dynamicznym rynku pracy. Aktywności nie powinny jednak zdominować CV, podejmowanie się różnych działań powinno być odpowiednio ukierunkowane. Zwracano szczególną uwagę na to, że aktywności nie mogą być przypadkowe i rozproszone, umiejętność selekcji jest oceniana przez potencjalnego pracodawcę po tym, co widnieje w CV.

• Odpowiednio planuj wyjazdy zagranicę podczas uczenia się, tak, żeby ich cel był spójny z twoją ścieżką rozwoju
• Bądź aktywny społecznie i jak najwcześniej rozwijaj się w strukturach lokalnych społeczności czy organizacji pozarządowych.

Jak cenne mogą być powyższe rady dowodzi przykład Marcina Senderskiego, polskiego ambasadora Generation Europe Foundation, który dzięki pracy wolontariackiej na rzecz GEF nawiązał kontakty z reprezentantami przemysłu reklamowego i branży piwowarskiej, a obecnie jest członkiem Rady Reklamy (Komisji Etyki Reklamy) z ramienia Związku Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego i ma na swoim koncie uczestnictwo w wielu projektach doradczych dla jednostek administracji publicznej i jednostek skarbu państwa oraz banków.