Publicystyka - ngo.pl

Kampania rozpoczyna się 25 listopada, w Międzynarodowym Dniu Eliminacji Przemocy wobec Kobiet, a kończy 10 grudnia, w Międzynarodowym Dniu Praw Człowieka, dla zaznaczenia, że przemoc wobec kobiet jest naruszeniem praw człowieka. Kampania została zainicjowana przez działaczki praw kobiet podczas Women’s Global Leadership Institute w 1991 r. i od tego czasu mobilizuje osoby, organizacje pozarządowe i międzynarodowe oraz innych partnerów na całym świecie. 
Autonomia w 2025 roku wzywa do rzecznictwa i działań systemowych skupionych na zapobieganiu i ostatecznie – eliminacji przemocy wobec kobiet i dziewcząt (VAWG) i innej przemocy ze względu na płeć. Zapraszamy do nowego działu na stronie kampanii, w całości poświęconemu profilaktyce, udziału w szkoleniu on line, a także –  jak co roku – zgłaszania waszych inicjatyw do kalendarza.

Od kilkunastu dni setki tysięcy osób w Polsce ogląda i przeraża się filmem „Dom dobry” Wojciecha Smarzowskiego. Film wywołuje różne emocje, komentarze. Koncentruje się na męskiej przemocy domowej wobec kobiet, ale w zasadzie nie dotyka szerszego kontekstu. Do przemocy „domowej” nie dochodzi w próżni. Męska przemoc przeciwko kobietom ma charakter strukturalny i systemowy. Dziewczynki i kobiety są nią zagrożone, albo jej doświadczają w przedszkolach, szkołach, uczelniach, miejscach pracy, na ulicy, w komunikacji publicznej. W edukacji, ochronie zdrowia i wymiarze sprawiedliwości. Przemoc wobec kobiet ze względu na płeć jest obecna i normalizowana w tekstach kultury: literaturze, filmach, teledyskach, grach komputerowych, podręcznikach. Dosłownie wszędzie jesteśmy karmione i karmieni przekazem o podrzędnej, w stosunku do mężczyzn, pozycji kobiet. O podrzędności tego, co uznawane za kobiece w stosunku do tego co uznawane za męskie.
Świadomość problemu jest ważna, ale nie wystarczy. Film nie podejmuje tematu przyczyn/źródeł tej przemocy. Kiedy nie rozumiemy przyczyn, nie jesteśmy w stanie zapobiec skutkom. Kiedy rozumiemy przyczyny i znamy źródła, ale je ignorujemy – podtrzymujemy przemoc, pozwalamy żeby trwała i eskalowała, tracimy szansę na wyprzedzenie przemocy i rzeczywistą realizację postulatu zakończenia przemocy wobec kobiet.

Skąd się bierze przemoc?

Przemoc wobec kobiet, jest przejawem historycznie nierównych stosunków władzy między kobietami a mężczyznami. Jest zakorzeniona w nierównościach płci, będąc zarówno konsekwencją jak i przyczyną tych nierówności. Przemoc jest zakorzeniona w stereotypach i normach kulturowych dotyczących płci, które przypisują i wymuszają na mężczyznach i kobietach konkretne postawy, zachowania i hierarchie. Normy promujące dominację mężczyzn i podporządkowanie kobiet przyczyniają się do przyzwolenia na przemoc.

Co zrobić?

Jednak – przemoc nie jest nieunikniona! Przemocy wobec kobiet i innej przemocy ze względu na płeć można zapobiegać i mamy coraz więcej dowodów na to, że działania w zakresie profilaktyki – wtedy kiedy adresują przyczyny/źródła, są oparte na badaniach i wiedzy eksperckiej, kompleksowe, długofalowe i wdrażane w postaci polityk publicznych, mogą być skuteczne (UN Women, 2020).

ZAPOBIEGANIE lub PROFILAKTYKA
przemocy wobec kobiet i innej przemocy ze względu na płeć oraz przemocy domowej – takimi słowami określane są te działania i strategie, 
które są podejmowane BY DO NIEJ NIE DOSZŁO.

Skala przemocy

Przemoc wobec kobiet i inna przemoc ze względu na płeć, oraz przemoc domowa mają charakter globalnej epidemii. Pozostają jednymi z najpowszechniejszych naruszeń praw człowieka (UN Women, WHO 2024).  Przemoc wobec kobiet jest jedną z głównych barier w osiągnięciu równości płci, a jednocześnie efektem systemowej dyskryminacji, problemem z zakresu bezpieczeństwa i zdrowia publicznego (WHO, 2002, 2014, 2021).  Przemoc wobec kobiet i dziewcząt jest zakorzeniona przede wszystkim w dyskryminacji ze względu na płeć, normach społecznych, które akceptują przemoc, oraz stereotypach związanych z płcią (Konwencja Stambulska, Rada Europy, 2011). Przemoc ze względu na płeć, a także zagrożenie tą przemocą wpływa na zakres korzystania przez dziewczęta i kobiety z przysługujących im praw i możliwości, ogranicza szanse na rozwój, a także na udział w rozwoju społeczeństw, praw, badań, rozwiązań technologicznych itd.
Szacuje się, że na całym świecie około 736 milionów kobiet – prawie jedna trzecia – przynajmniej raz w życiu padło ofiarą przemocy fizycznej i/lub seksualnej ze strony partnera, przemocy seksualnej ze strony partnera lub obu rodzajów przemocy (ONZ, 2023). Z badań wynika, że przemoc wobec kobiet* i dziewcząt* jest powszechniejsza niż udar mózgu, cukrzyca i choroby serca u kobiet w Anglii (NHS, 2010). Dla kobiet w wieku od 16 do 44 lat przemoc domowa/w rodzinie stanowi główną przyczynę śmierci i niepełnosprawności, wyprzedzając raka, wypadki drogowe, a nawet wojnę (Rada Europy, 2002). 42% kobiet doświadczających przemocy ze strony partnera zgłasza obrażenia będące konsekwencją tej przemocy (WHO, 2021). Skala i brutalność przemocy rośnie – zarówno w związku z konfliktami zbrojnymi, jak i nowymi technologiami, sztuczną inteligencją i Internetem, które wzmacniają stare struktury przemocy (UN 2024, UN Women 2024, EIGE 2022, UNDP 2023).

Zobowiązanie do przeciwdziałania przemocy

Od bardzo wielu lat organizacje feministyczne prowadzą rzecznictwo w tym zakresie. W 2023 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych ustanowiła głównym hasłem przewodnim kampanii UNiTE, wezwanie „Inwestuj w zapobieganie przemocy wobec kobiet i dziewcząt” – skierowane do państw, organizacji międzynarodowych, a także klubów sportowych, szkół, uniwersytetów, mediów, biznesu i społeczeństwa obywatelskiego. Konieczne jest jednak długofalowe, strategiczne działanie.

W 2025 roku upływa dokładnie 30 lat od IV Światowej Konferencji w sprawie Kobiet ONZ i przyjęcia Deklaracji Pekińskiej i Platformy Działania, kiedy państwa, w tym Polska wzięły na siebie zobowiązanie do aktywnego działania na rzecz praw kobiet, w tym – przeciwko przemocy.
W 2025 roku mija dokładnie 10 lat od ratyfikowania przez Polskę Konwencji Stambulskiej, czyli Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, najważniejszego dokumentu dotyczącego ochrony przed przemocą ze względu na płeć, którego jednym z 4 filarów jest właśnie ZAPOBIEGANIE przemocy, obok ochrony ofiar (protection), ścigania sprawców (prosecution) i kompleksowych, zintegrowanych polityk publicznych (integrated policies). W 2023 roku Konwencja Stambulska została ratyfikowana przez Unię Europejską, a następnie w 2024 wsparta unijną Dyrektywą w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

Polska i inne Państwa-strony Konwencji Stambulskiej zobowiązały się do realizacji polityk i programów skupionych na profilaktyce m.in. poprzez edukację równościową, działania modyfikujące toksyczne normy płciowe i dot. relacji sprzyjające przemocy, wzmacnianie społecznej niezgody na przemoc oraz empowerment/upełnomocnienie dziewczyn i kobiet. Zasada „należytej staranności”, która spoczywa na Polsce oznacza obowiązek realizacji działań wyprzedzających przemoc zanim zostanie popełniona.

Państwa, które dysponują zasobami (prawem, decyzjami, środkami finansowymi, infrastrukturą – np. edukacyjną), pozwalającymi na eliminację przemocy,  wciąż podejmują działania nieadekwatne do skali i zasięgu problemu lub wręcz pozostają bezczynne. Czy fakt, że zapobieganie/profilaktyka przemocy ze względu na płeć, odnosząca się do źródeł przemocy wobec kobiet* i dziewcząt*, zajmuje wciąż marginalne miejsce, może wynikać z tego, że logicznie rzecz ujmując PROFILAKTYKA jest NAJSKUTECZNIEJSZYM sposobem na rzeczywiste zmniejszenie skali przemocy?

Wezwanie

Nawiązując do zobowiązań wynikających z Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, wzywamy instytucje i ciała każdego szczebla: miejskie, wojewódzkie, centralne odpowiedzialne za prawo, polityki i programy w obszarze edukacji, spraw wewnętrznych, polityki społecznej i zdrowia do:

• Zwiększenia wsparcia i zasobów dla niezależnych organizacji kierowanych przez dziewczęta i kobiety, organizacji zajmujących się prawami kobiet, aby mogły odgrywać swoją wiodącą rolę w położeniu kresu przemocy wobec kobiet i dziewcząt.
• Rozszerzenia kompleksowych, dostępnych i wysokiej jakości usług dla osób, które przeżyły przemoc – zapobieganie nie może się odbywać kosztem ochrony ofiar.
• Polityki i programy te muszą kompleksowo realizować te strategie, które zostały uznane za kluczowe i są wymagane przez prawo, w tym m.in.: prowadzenie edukacji na rzecz równości i niedyskryminacji oraz upowszechniającej budowanie relacji opartych na szacunku i zgodzie od najmłodszych lat i na wszystkich poziomach kształcenia, w celu zmiany przekonań i postaw, które prowadzą do tolerowania przemocy; empowerment – realizację programów i działań na rzecz upełnomocnienia, samostanowienia i niezależności kobiet; realizację programów skierowanych do mężczyzn i chłopców kwestionujących przemocowe wzorce męskości oraz angażujących ich do aktywnego udziału w zapobieganiu przemocy; prowadzenie kampanii skierowanych do ogółu społeczeństwa podnoszących umiejętności rozpoznawania przemocy ze względu na płeć i uczących reagowania na nią; prowadzenie szkoleń dla osób z sektora edukacji, zdrowia, ośrodków decyzyjnych; włączenie w profilaktykę klubów sportowych, mediów, placówek kultury, organizacji pozarządowych i sektora prywatnego.
• Ustanowienia przepisów i polityk oraz inwestycji w profilaktykę/zapobieganie przemocy wobec kobiet i innej przemocy ze względu na płeć oraz przemocy domowej. Konieczne jest, opracowanie – bazujących na standardach, badaniach i prawie – długoterminowych, uwzględniających perspektywę płci, skupionych na źródłach i przyczynach przemocy, programów profilaktyki przemocy wobec kobiet i przemocy domowej zintegrowanych w sektorach edukacji, zdrowia i opieki społecznej. Programy te muszą być adekwatnie finansowane – budżety muszą pozwalać na osiąganie celów.

Liczymy, że rząd, a także decydenci i decydentki wszystkich szczebli i sektorów – podejmą konkretne, adekwatnie finansowane działania, wynikające nie tylko ze zobowiązań etycznych, ale także prawnych. Liczymy i oczekujemy, że będą one będą współtworzone i realizowane przez kompetentne organizacje działające w obszarze praw kobiet.

Jako jedna z takich organizacji, rozwijamy najwyższej jakości zasoby, które pozwalają na podniesienie kompetencji społeczeństwa, a zwłaszcza profesjonalistów i profesjonalistek – zrozumienie przyczyn przemocy wobec kobiet i innej przemocy ze względu na płeć, a także wyprzedzenie przemocy i jej skutków poprzez planowanie i wdrażanie działań skupionych na zapobieganiu na każdym szczeblu i w każdej społeczności.

Zapraszamy do nowego działu na stronie kampanii, w całości poświęconemu profilaktyce. Wyjaśniamy wagę rzeczywistego – w słownikowym tego słowa rozumieniu – zapobiegania, które oddziałuje na przyczyny przemocy wobec kobiet i innej przemocy ze względu na płeć, by „opanować” problem zanim się pojawi. Wyjaśniamy podstawowe terminy związane z profilaktyką przemocy wobec kobiet. Przytaczamy zobowiązania prawne i prezentujemy przykłady międzynarodowych standardów i konkretnych rozwiązań.

10 grudnia zapraszamy do udziału w szkoleniu on line (szczegóły wkrótce).

Przemoc nie jest nieunikniona. Możemy jej skutecznie zapobiegać.

Bezpieczeństwo jest możliwe dzięki profilaktyce.